جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کشف ارتباط بين آيات قرآن، به درک دقيق‌تر آيات و شناخت بعضي مفاهيم مجهول کمک مي‌کند. در کتب تفسير، شماري از آيات مرتبط بيان شده است و باهم‌آيي دو آيه در يک پاراگراف در کتب تفسير و علوم قرآني، مي‌تواند ارتباط مفهومي بين آيات قرآن را مشخص کند. کتب نرم‌افزار جامع تفاسير نور، توليد مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي، مبناي کار قرار گرفت و از آياتي که با هم در يک پاراگراف بودند، پُرتکرارترين باهم‌آيي‌ها استخراج شد. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه استفاده از تكنيک‌‌هاي داده‌كاوي مي‌تواند ارتباط‌هاي پنهان ميان داده‌ها را كشف و استخراج نمايد. ارزيابي کمّي و کيفي اين تحقيق، در دو مرحله انجام شده است؛ در ابتدا از ضرايب پشتيبان و اطمينان و معيار ليفت و تشابه جاکارد و تشابه کسينوسي براي ارزيابي الگوهاي تکراري و قواعد باهم‌آيي و صحت کشف ارتباط بين آيات استفاده شد؛ سپس نتايج به‎دست‌آمده از مقايسه اين تحقيق با کار محققان ديگر، برتري پژوهش حاضر را بر رقباي خود نشان مي‌دهد.

در پاره‌اي از آيات و روايات، از زوج بودن آفريده‌ها سخن به ميان آمده است. آيا اين گزاره با يافته‌هاي علم بشري سازگار است؟ اين دو سؤالي است که در اين نوشتار پي گرفته مي‌شود. گرچه انديشمندان و مفسرين جسته و گريخته به اين مقوله پرداخته‌اند، بررسي جامعي در اين زمينه صورت نيافته است. دربارۀ معنا و مقصود از زوجيت، دست‌کم مي‌توان چهار احتمال را مطرح کرد: جفت مکمل، مثل يا ضد داشتن يا مرکب بودن. مقالۀ پيش‌ رو با رويکردي تحليلي‌ـ توصيفي، نشان مي‌دهد هر يک از اين معاني، علاوه بر اينکه با لغت سازگارند، با ادلۀ نقلي تطابق نسبي دارند و مي‌توانند مقصود ادله باشند. همچنين اين معاني با دستاوردهاي علم و عقل بشر نيز همسويند. علاوه بر چهار احتمال يادشده، احتمال اراده جميع اين معاني به نحو استعمال لفظ در بيش از يک معنا و همچنين احتمال ارادۀ معناي جامع بين چهار معناي يادشده نيز وجود دارد و قابل پذيرش است.

اين مقاله با روش توصيفي ‌ـ تحليلي مبتني بر تفسير موضوعي، ضمن اشاره به معنا و انواع کرامت در قرآن، درصدد بيان ديدگاه قرآن درباره کرامت ذاتي انسان، مؤلفه‌ها و لوازم وجودي آن است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که قرآن براي انسان نوعي شرافت ذاتي در ميان مخلوقات قائل است که ناظر به قابليت‌ها و فعليت‌هاي تکويني اوست. مؤلفه‌هاي کرامت ذاتي انسان در ساحت جسماني، از نظر قرآن عبارت‌اند از: حسن صورتگري، تسويه، تعديل و ترکيب جسم انسان و برخي قابليت‌هاي ويژه جسماني، از جمله حواس ظاهري؛ و در ساحت روحاني عبارت‌اند از: برخورداري آدمي از قوه تفکر و تعقل، فطرت و اختيار. از آثار و لوازم وجودي کرامت ذاتي انسان در قرآن مي‌توان به شايستگي حمل امانت الهي، شايستگي مقام خليفة‌اللهي، قابليت انتخاب و تغيير سرنوشت خود، و استخدام امکانات و موجودات عالم در راستاي مقاصد خود اشاره کرد.

قرآن در يک دورۀ تاريخي و طي 23 سال، در پي مقتضيات مربوط به عصر رسالت پيامبر صلي الله عليها و آله نازل شده است. ازاين‌رو، يکي از شيوه‌هاي کارآمد در تفسير قرآن، مطالعۀ آن با رويکرد تاريخي است. در اين نوشتار که از شيوۀ تفسير موضوعي و رويکرد تاريخي بهره برده، موضوع انفاق بررسي گرديده است. ابتدا با بررسي کتب تاريخي و اشعار جاهلي، وضعيت معيشتي و اقتصادي مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمينۀ انفاق شناسايي شده؛ سپس با دقت در آيات مربوط به انفاق، بر اساس ترتيب نزول و زمان نزول، و سير تدريجي و گام‌به‌گام قرآن براي فرهنگ‌سازي و قانون‌‌‌گذاري در اين زمينه بررسي گرديده است. قرآن در طي23 سال نزول تدريجي، توانست ضمن بهره‌گيري از خصلت سخاوت و کرم اعراب، به‌تدريج رذايلي همچون فخرفروشي، تعصب، اسراف و... را از آن جامعه بزدايد و به آن رنگ توحيدي و دگردوستي ببخشد.

بسياري از مفسران و برخي نويسندگان در آثار مرتبط با انسا‌ن‌شناسي، آيه 30 سوره روم را دليل بر تغييرناپذيري فطرت انگاشته‌اند؛ اما مشاهده انکارناپذير تغيير در فطرت از جهت «شدت و ضعف» و «فعليت و قوه» و نيز دلالت آياتي متعدد بر تغيير و حتي زوال فطرت، تفسير يادشده را به چالش مي‌کشد. پژوهش حاضر درصدد است به روش تفسير موضوعي، ديدگاه يادشده در دلالت آيه بر تغييرناپذيري فطرت را نقد کند و تفسير صحيح آيه را ارائه دهد. حاصل پژوهش اين است که آيه يادشده، اساساً ناظر به مسئله «ثبات يا تغييرپذيري فطرت» نيست؛ بلکه مراد آيه، نفي هرگونه «تبديل» در «آفرينشگري» خداست؛ بدين معنا که آفرينش خداوند، قانون‌هايي دارد که هيچ‌گاه دستخوش تبديل نمي‌شود؛ معنايي که در آيات ديگر، با عنوان «تبديل‌ناپذيري و تحول‌ناپذيري سنت خداوند» بيان شده است.

سيري در نظريات پيرامون آيات حجاب، به ما نشان مي‌‌دهد که در عصر جديد، نظري کاملاً متفاوت درباره اين آيات مطرح شده است. گروهي از نوگرايان، روش پوشش رايج بين زنان مسلمان را زير سؤال برده و برداشتِ مشهور مفسرين از آيات حجاب را متأثر از فرهنگ و تفکر زمانه دانسته‌اند. پژوهش پيش رو، به روش کيفي به توصيف و تحليل و تبيين آيه 31 سوره نور (اخفاي زينت) و شبهات وارد بر آن مي‌پردازد و صحت و سقم آنها را بررسي مي‌كند تا روشن شود که چه عاملي سبب زير سؤال بردن حجاب متداول شده است. اين تحقيق بعد از تقسيم شبهات به دو قسم محتوايي و متني، و بررسي و نقد شبهات، به اين نتيجه رسيده که زير سؤال بردن حجاب متداول، ناشي از دو عامل است: اول کنار گذاشتن روايات محکم و نيز استفاده از روايات ضعيف در بيان مصاديق و برداشت‌هاي تفسيري و تاريخي؛ و دوم تأثير فرهنگ غربي بر نگاه روشنفکران غرب‌گراي معاصر.

عيني‌سازي جامعه ايدئال فرهنگي بر اساس نگاه وحياني، مبتني بر فهم نگره فرهنگي تمدني قرآن کريم است. دستيابي به اين وضعيت، نيازمند طي مقدماتي است كه يکي از گام‌هاي نخست آن، بررسي اين پرسش است که در نظرگاه قرآن، آيا اساساً اصلاح رفتار انسان، امکان‌پذير است؟ چالش بحث درباره سه دسته از آيات وحي است که اولاً نگاه منفي به مشي رفتاري اکثريت جامعه بشريت دارند؛ ثانياً اصلاح‌پذيري را در مورد افراد خاص منتفي مي‌شمارند و ثالثاً مبلغان ديني را در شرايط خاصي ملزم به ترک اقدام مي‌کنند. بر اساس يافته‌هاي پژوهش حاضر، دو دسته نخست ناظر به تجربه تاريخي و معاصر جوامع بشري از يک‌سو، و انسان‌شناسي قرآني از سوي ديگر است که با شناساندن عوامل چالش‌زاي دروني و بيروني در مسير فرهنگ معيار تکميل مي‌گردد. دسته سوم، در حقيقت ناشي از پيامدسنجي واقع‌گرايانه قرآن است که بخشي از برنامه‌ريزي فرهنگي قرآن تلقي مي‌شود. در نتيجه، قرآن ضمن تأکيد بر برنامه‌ريزي براي اصلاح همگاني رفتار انسان‌ها و بيان امکان و لزوم حاکميت فرهنگ معيار در جهان بشريت، اصلاح رفتار تمامي انسان‌ها را بر اساس سنت الهي در مختار بودن آدمي،‌ منتفي مي‌داند؛ هرچند وظيفه ابلاغ عمومي پيام دين را براي اتمام حجت، ثابت و لازم مي‌داند.