جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه کنونی ایران با مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زیادی روبه‌رو است که پیامد فاصله گرفتن از نسخه شفابخش قرآن مجید است.اکنون مسئله اینست که بخشی از دینداران بتدریج از دین فاصله گرفته و درجامعه منسجم و یکپارچه دینی، پول، قدرت و شهرت جایگزین سخاوت،خدمت و گمنامی می‌گردد که نتیجه آن گسست اجتماعی است. هدف این مقاله جستجوی مهمترین عامل بروز شرایط مزبور از طریق مراجعه به آیات قرآن و روش‌های کیفی تحقیق است.یافته‌ها نشان می‌دهد، فرآیند «دنیاگرائی»، عامل بروز وضعیت پیش‌گفته است. در منطق قرآن دنیاگرائی عبارت است از تغییرجهت دینداران از هدف اصلی دین و روی‌آوردن به ابزار و لوازم نیل به آن به عنوان هدفی جدید. دیناگرائی با اندکی غفلت از هدف آغاز و به تدریج به پدیده‌ای جمعی وعمدتا غیر قابل بازگشت تبدیل می‌شود. از جمله پیامدهای دنیاگرائی می‌توان به بروز نقص در جامعه‌پذیری دینی ، کجرفتاری و انحرف اجتماعی، گسست اجتماعی ، تضاد با دین و دینداران و نهایتا افول دینداری اشاره کرد.

پس از رنسانس و رشد علم تجربی در اروپا، میان علوم تجربی(روش‌ تجربی) و مدعیات کلیسا(روش نقلی)، اختلافات بنیادینی شکل گرفت که در نتیجه آن جامعه اروپایی رای به تعارض میان علم و دین داد. با گسترش علوم تجربی و دستاوردهای آن به جوامع اسلامی این چالش به شکل عمیق‌تری شکل گرفت و متفکرین و صاحب‌نظران این حوزه را درگیر نمود. در ایران نیز استاد شهید مطهری و دکتر عبدالکریم سروش به عنوان دو صاحب‌نظر مهم حوزه معرفت‌شناسی، مواضع متضادی را در رابطه با مختصات مفهومی علم دینی اتخاذ نمودند که جریان‌های فکری پس از خود را متاثر ساخت. در این پژوهش، با اتکای بر سه پرسش اصلی، مواضع این دو متفکر پیرامون ماهیت(تعریف) علم، روش علم و امکان و امتناع تاسیس علم دینی به صورت تطبیقی مورد واکاوی قرار گرفته است. در نتیجه تحلیل صورت گرفته، مشخص شد، از آنجایی که از نظر سروش، علم تجربی دارای حوزه هم‌عرض و مستقلی نسبت به سایر اقسام معرفت است و روش آن نیز روش تجربی با اتکای بر منطق ابطال‌گرایی است، امکان تاسیس علم دینی وجود ندارد. در نقطه مقابل، از نظر شهید مطهری، علم تجربی به مثابه یکی از اقسام معرفت دارای ارتباط طولی با سایر اقسام معرفت است. از نظر ایشان، روش علم، روش تجربی مبتنی بر منطق قیاس بوده و در صورتی که این روش را بکارگیرد و برطرف‌کننده نیازهای فردی و اجتماعی جامعه اسلامی باشد و در نهایت از سوی اسلام هدف‌گذاری شود، علم دینی محسوب شده و حجیت دینی نیز دارد.

بررسی نقش و جایگاه مردم در ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه از جمله موضوعات اساسی در نظریات اجتماعی متفکران مسلمان است. در نظریه اجتماعی امام خمینی جایگاه مردم در ساختار جامعه در ارتباط با نظریه ولایت فقیه قرار می گیرد . در نظریه ولایت فقیه که مهم ترین نظریه اجتماعی فقهای شیعه در عصر غیبت بالاخص دوره معاصر است، موضوع «نمایندگی» جایگاه ویژه ای دارد. اینکه فقیه نماینده خدا محسوب می گردد یا نماینده مردم ، مبنای اصلی اختلاف بین فقها و متفکران معاصر می باشد که دو نظر یه نصب و نخب فقیه را رودر روی یکدیگر قرار داده است. هر یک از این نظریات با توجه به نوع دیدگاهی که به منشا حاکمیت و مبنای مشروعیت ولایت فقیه دارند، نقش متفاوتی را برای مردم قائل می شوند که مبنای اختلاف در سایر آثار و نتایج هر یک از این نظریات با دیگری است. بر اساس یافته های این پژوهش می توان بیان داشت که بر مبنای نظریه انتصاب، فقیه جامع الشرایط از سوی امام معصوم به سمت ولایت منصوب شده است و دارای مشروعیت الهی است نه مردمی و نقش مردم در این نظریه از باب کارآمدی است. درحالیکه در نظریه انتخاب، مشروعیت ولایت فقیه مردمی است و اختیارات فقیه از جانب مردم مشخص و محدود می گردد.

مواجه ایرانیان با مفهوم آزادی به دوران مشروطه باز می گردد، اما تامل فلسفی در باب آن پدیده ای متاخرتر است. مرتضی مطهری و عبدالکریم سروش رو از جمله متفکرانی هستند که درگیری فکری عمیق تری با پدیده آزادی داشته اند. نحوه مواجهه این دو متفکر با آزادی چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارد؟ و به صورت خاص مطهری و سروش چه تعریفی از آزادی به دست می دهند؟ از منظر این دو متفکر، ابعاد و حدود آزادی کدام ها هستند؟ یافته‌های این مقاله حاکی از آن است که مطهری با مفروضات الهیاتی با پدیده آزادی مواجه می شود، از همین رو آزادی را به معنای وجود اختیار و اراده آزاد در انسان می داند که لازمه تعالی معنوی وی می باشد. در حالی که سروش با مفروضات علمانی مدرن (و به صورت خاص روش شناسی پوزیتیویستی و هستی شناسی پلورالیستی) با آزادی مواجه می گردد، در نتیجه آزادی را بالاترین ارزش انسانی برمی شمرد. در عین حال هر دو متفکر تحت تاثیر باورهای اسلام و عرفانی دو بعد برای آزادی (درونی و بیرونی) قائل می شوند. البته مطهری بیشتر بر آزادی درونی و سروش بیشتر بر آزادی بیرونی تاکید دارند. ضمن این که هر دو متفکر شریعت و اخلاق را خطوط قرمز (حدود) آزادی می دانند. روش این مقاله مقایسه ای است.

گروه یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی است. مولوی در مثنوی، بارها به مفهوم گروه اشاره کرده و مریدان و مخاطبان را به سلوک گروهی سفارش کرده‌ است. آنچه مولوی دربارۀ گروه گفته بسیار پویاست؛ به طوری که نظرات وی را به عنوان دانشی نظری می‌توان به کار بست و بومی ساخت. در این مقاله، تلاش ما آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، نظرات مولوی را دربارۀ گروه مورد بررسی قرار دهیم و به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: 1- معیارهای تشکیل گروه کدامند؟ 2- فواید تشکیل گروه چیست؟ 3- آسیب‌های گروه چیست؟ پس از بررسی مثنوی به این نتایج دست یافتیم: 1- مولوی معیار تشکیل گروه را شباهت افراد می‌داند. 2- او فواید تشکیل گروه را ضرورت پیمودن راه، اجرای دستورات دین، از بین رفتن ناامیدی و... می‌داند. 3- مولوی آسیب‌های گروه را بی‌وفایی اعضای گروه، نداشتن هدف مقدس، رهبر ناآگاه، هم‌گروهی با افراد نادان و ناشایسته و... بیان می‌کند.

ابوریحان بیرونی دانشمند و فیلسوف مسلمان ایرانی از مهم ترین و تأثیرگذارترین چهره های علمی جهان اسلام در قرن چهارم هجری به شمار می آید. هدف ما در این مقاله بررسی نظر بیرونی پیرامون عدالت است. بنابراین به دنبال پاسخگویی به سه سوال در این مقاله هستیم که عبارتند از: برداشت بیرونی نسبت به عدالت، چگونگی تشخیص عدالت و در نهایت، تبیین سازوکار نهادینه شدن عدالت در جامعه. برای این منظور سه کتاب بیرونی یعنی "تحقیق ماللهند"، "الآثارالباقیه عن القرون الخالیه" و "الجماهر فی الجواهر" را مورد بررسی قرار می دهیم. پس از بررسی های به عمل آمده معلوم شد که بیرونی عدالت را بیشتر مترادف با تناسب می‌داند. بیرونی برای تشخیص عدالت، توجه به ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه را ضروری می‌داند. بیرونی همچنین معتقد است که عدالت همواره در معرض خطر و نابودی در جامعه است و لذا یک حاکم عادل باید همواره از آن پشتیبانی و حمایت کند تا در جامعه نهادینه شده و تثبیت شود.

طرح الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مباحث مختلفی را پیرامون ضرورت‌های طرح و تدوین چنین الگویی بوجود آورده است. با توجه به اهمیت بالای اندیشه‌های ایشان در مورد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، بحث حاضر در پی پاسخگویی به این سوال اساسی است که «چه شاخص‌هایی در نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت وجود دارند؟» بنابراین هدف اصلی بحث، بررسی شاخص‌های تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای است. در این بحث سعی شده از آغاز پیش‌داوری و فرضیه‌ای تعیین نگردد. با این حال یافته‌های بحث که مبتنی بر تحلیل بیانات، نظرات و گفتمان مقام معظم رهبری درباره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است، حکایت از آن دارد که ناکارآمدی الگوهای غربی توسعه(مفهوم تک‌بُعدی، ماهیت غیر دینی و مادی و همچنین اهداف و آرمان‌های دنیوی)، ارایه تعریف بومی و مستقل از پیشرفت(عدم تبعیت بی چون و چرا از الگوها و نظریه‌های غربی توسعه، استخراج مبانی نظری و شیوه‌های تحقق الگو از منابع اسلامی، بومی‌سازی تجربه‌ها و دستاوردهای نظریه‌ها و الگوهای سایر ملل و طراحی متناسب با ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی ایران) و تبیین الگویی مبتنی بر شاخصه‌ها و ارکان اسلامی(مسئله مبدأ، مسئله معاد، مسئله عدم تفکیک دنیا و آخرت، مسئله انسان و نگاه اسلام به انسان، مسئله حکومت، مسئله عدالت و نگاه غیرمادی به اقتصاد) از جمله عواملی هستند که تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضروری کرده‌اند.