جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه اشراق شهاب فروزانی بود که در حوزۀ‌ اندیشۀ اسلامی درخشید و حکمت اسلامی را با نور خود برافروخت و توانست فلسفه را به عرفان نزدیک کند؛ زیرا از یک‌سو از تعارض نداشتن عقل با شهود، بلکه از همسازی و همراهی این دو سخن گفت و از سوی دیگر تأکید کرد که می‌توان با اندیشه و استدلال و قوانین عقلی، شهود و تجربه عرفانی را تبیین و توجیه کرد و این بود که میان اندیشه و شهود جمع سالم برقرار ساخت و زمینه‌ای مناسب برای تحلیل عقلی و فلسفی یافته‌های عرفانی به وجود آورد و فصل جدیدی در حوزه فلسفه و عرفان گشود. در این میان آنچه اهمیت ویژه‌ای دارد بررسی چگونگی روش شناخت در مکتب فلسفی اشراق و ویژگی‌ها و تمایز آنها با روش‌های شناختی دیگر است. این مقاله روش شناخت حقیقت در نظام فلسفی اشراقی را که به دست بنیانگذار آن شیخ شهاب‌الدین سهروردی بنا نهاده شد و پس از وی فیلسوفی نیامد که به آن روش نیندیشد و بدان وامدار نباشد، بررسی می‌کند و از جایگاه عقل، شهود و آموزه‌های دینی در حکمت اشراق و از چگونگی تلائم و توافق آنها سخن می‌گوید و تمایز و تفاوت این روش را با روش‌های شناختی در حکمت مشاء، حکمت متعالیه و عرفان نظری بیان می‌کند

کارآمدی روش‌ها از عوامل رشد دانش‌هاست. شناسایی و ارزیابی روش‌های محققان برجسته، به ویژه مستشرقان می‌تواند به بهبود مباحث روش‌شناسی کمک کند. به همین منظور، این مقاله درصدد است تا روش مواجهۀ ویلیام چیتیک، از خاورشناسان برجستۀ معاصر را در مطالعه و تفسیر متون حکمی و عرفانی اسلامی بررسی و تبیین کند. چیتیک با نقد عملکرد گروهی از مستشرقان، تلاش می‌کند تا متناسب با فرهنگ اسلامی از روش هرمنوتیک مؤلف‌محور برای تفسیر متون و فهم نیّت مؤلف بهره گیرد. در این مقاله ابتدا آسیب‌های مطالعاتی حکمی و عرفانی از دیدگاه چیتیک معرفی و منشأ آنها توضیح داده می‌شود و ضمن اشاره به عناصر اصلی روش هرمنوتیکی، معیارهای کاربردی او برای تفسیر این دسته از متون تبیین می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: بررسی روابط و تناسب‌های متن، شناخت ارکان اندیشه‌ها و تعلیم‌های اصلی مؤلف، مقایسۀ آرای نمایندگان صاحب‌نظر، توجه به مفروضات واحد و روش‌های متفاوت، توجه به لوازم معنایی اصطلاحات، شناخت ابعاد وجودی و شخصیتی مؤلف و اثر او، مواجهۀ مستقیم با متن، توجه به رابطۀ اندام‌وار متن، توجه به ابعاد مختلف یک مسئله، توجه به سیاق متن، هم‌اندیشی ذهنی با مؤلف، بهره‌گیری از تکنیک طرح پرسش مناسب، شناسایی مسائل بنیادی مؤلف و توجه به زمینه‌های آرا و تعالیم

هر چند مباحث مربوط به استعاره از دیرباز کانون توجه حوزه‌های مختلف به‌ویژه مطالعات ادبی بوده اما استفاده هدف‌دار و منظم از آن در متون علوم اجتماعی به‌ویژه جامعه‌شناسی امری جدید است. استعاره و تمثیل در تولید ایده‌ها، فرضیه‌ها و نظریه‌ها نقش عمده‌ای دارند. این مقاله با استفاده از روش اسنادی، افزون بر واکاوی مبادی معرفتیِ استعاره، به تأثیر استعاره‌های زیستی در نظریه‌های جامعه‌شناسان کلاسیک از قبیل کنت، اسپنسر، مارکس، سامنر، دورکیم و پارسونز می‌پردازد. بر اساس مطالعات در متون تطورگرایی اجتماعی، در کنار استعاره‌های مکانیکی، منطقی، اخلاقی، استعاره‌های زیستی زیادی در ادبیات جامعه‌شناختی کلاسیک وجود دارند. گرچه امروزه استعاره‌های زیستی در میان جامعه‌شناسان متأخّر، استعاره‌های مرده و غیرفعال محسوب می‌شوند؛ اما مبادی و پیش‌فرض‌های معرفتی دیدگاه‌های جامعه‌شناسان متقدم به‌ویژه تطورگرایی اجتماعی را فراهم کرده است؛ یعنی آنها در بطن پارادایم تکامل‌گرایی رشد کرده و تأثیرهای شگرفی در تخیّل اجتماعی، جامعه‌شناسان اولیه داشته‌اند. سرانجام، در جامعه‌شناسی متأخّر چرخشی در استفاده از استعاره‌های زیستی به استعاره‌ها و مدل‌های صوری مشاهده می‌شود

مفهوم دولت مدرن، مورد توجه گرایش‌های مختلف علمی قرار گرفته است و هرکدام بنابر نوع علائق و مبانی فرانظری خود، مدلی از کاوش تحلیلی در این قلمرو ارائه داده‌اند. پرسش اصلی آن است که مناسب‌ترین ابزارهای تحلیلی برای بررسی موضوعی مانند دولت مدرن کدام است؟ این مقاله با بررسی روش‌های مطالعاتی در قلمرو حاضر این ایده را دنبال می‌کند که شناخت عمیق از نهاد یادشده که از یک‌سو پاسخ مدیریتی به پیچیدگی‌های عصر مدرن بوده و از سوی دیگر درگیر با ابعاد خارجی و داخلی است، نیازمند توجه به درآمیختگی هم‌زمان سطوح مختلف تحلیل گرایش‌های متفاوت علمی، مطالعه عناصر و مؤلفه‌های انگاره‌ای افزون بر مؤلفه‌های مادی، شناخت روندهای تاریخی موضوعات و پدیده‌های اجتماعی، توجه به ساختارهای اجتماعی معرفت و در نهایت چگونگی برساختگی موضوعات در تحلیل پیچیدگی‌های مفهومی است. در این راستا این مقاله تلاش می‌کند تا رویکردهای مطالعاتی را بر اساس دو رویکرد مادی‌گرا و انگاره‌گرا سازماندهی کند و نشان دهد که به‌رغم لزوم توجه به تعارض‌های فرانظری این دو جریان، به‌کارگیری ظرفیت روش‌های مطالعاتی گوناگون و پرهیز از تصلب روش‌شناسانه برای مطالعه نهاد دولت اجتناب ناپذیر است

عدالت از مهم‌ترین دغدغه‌ها و در عین حال درک دقیق آن یکی از پیچیده‌ترین مفاهیم بشری بوده است. هر چند دیدگاه‌های مختلفی در باب عدالت مطرح است؛ اما در این میان دیدگاه فایده‌گرایان به دلیل پر نفوذ و مسلط بودن آن در نحله فکری غالب در علم اقتصاد (و تا حدودی سایر علوم اجتماعی) و جایگاه به نسبت قابل توجه در فلسفه اخلاق اهمیت خاصی دارد. این مقاله ضمن طرح اجمالی دیدگاه فایده‌گرا به بررسی مفهوم عدالت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظری فایده‌گرایان می‌پردازد. با طرح این دیدگاه در اقتصاد و نشان دادن تعارض آن با عدالت، برخی از کوشش‌هایی که در جهت زدودن این تعارض مطرح شده است، ارائه و نقد بررسی می‌شود. اگر‌چه فایده‌گرایی با انتقادهای بسیاری مواجه شده است؛ اما مقاله به‌طور عمده ارتباط عدالت و فایده‌گرایی را ارزیابی می‌کند. نشان داده می‌شود که دیدگاه فایده‌گرا سودمند بودن عدالت را دلیل بر ارزش مستقل نداشتن آن تلقی و استنتاج می‌کند که عدالت چیزی جز ملاحظات فایده‌گرایانه نیست و از این طریق دغدغه عدالت به حاشیه رانده می‌شود و به‌ویژه در اقتصاد، کارآمدی و تخصیص بهینه جایگزین عدالت می‌شود و توزیع عادلانه در چارچوب تخصیص بهینه بازتعریف می‌گردد. مقاله نشان می‌دهد که ارزش مقدمی داشتن عدالت مستلزم نفی و به حاشیه راندن آن نیست؛ بلکه ملاحظه بهتری از عدالت در اختیار می‌گذارد و مزایایی نیز برای تصمیم‌های سیاستی عمومی دارد

این مقاله عهده‌دار بررسی ویژگی‌های اجتهادی فقیهان سیاسی در چارچوب رهیافت «فقه‌النظریه» است. این رهیافت یکی از دستگاه‌های فقهی در دورۀ معاصر است که در‌صدد تولید حکم شرعی از درون نظریه است. مبتکر و مؤسس این رهیافت فقهی −آیت‌اللّه شهید سید محمد باقر صدرe− درصدد تولید نظریه‌های اسلامی در حوزه‌های گوناگون زندگی از درون شریعت می‌باشد. پرسش اساسی مقاله این است که مهم‌ترین مؤلفه‌ها و ویژگی‌های اجتهادی فقیهان سیاسی در رهیافت فقه‌النظریه چیست؟ بدین‌سان برای دریافت این مؤلفه‌ها نخست به تبارشناسی نظریه در فقه شیعه پرداخته، سپس روش‌شناسی «فقه‌النظریه» را به تفصیل بحث کرده است تا فرآیند و چگونگی تولید نظریه از درون احکام شریعت و نیز تولید حکم شرعی تبیین شود. در ادامه، با عنایت به سه مفهوم فقه‌النظریه، نظریه حق‌الطاعه و نظریه منطقه الفراغ التشریعی مهم‌ترین ویژگی‌های اجتهادی فقیهان سیاسی در این رهیافت معرفی و تحلیل می‌شود