جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش‌فرض‌ها و باورهای ذهنی مفسر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تفسیر او از متون تأثیرگذار است. برخی از مفسران تأثیر پیش‌فرض‌ها در تفسیر متون را نمی‌پذیرند و برخی دیگر آن را ضروری می‌دانند. آقای مجتهدشبستری بر اساس هرمنوتیک فلسفی، وجود پیش‌فرض را در تفسیر قرآن ضروری می‌داند و معتقد است بدون آن، فهم هیچ متنی محقق نمی‌شود. از مهم‌ترین پیش‌فرض‌های مجتهدشبستری در برداشت از قرآن، پیش‌فرض‌های خداشناسی اوست. وی با سه پیش‌فرض اساسی درباره خداوند، به سراغ فهم قرآن رفته؛ خداوند اثبات‌ناپذیر است؛ انسان در مواجهه با خدای نامتشخص قرار دارد؛ به دلیل عدم وجود ساحت زبانی در خدا نمی‌توان اعتقاد به وحی زبانی داشت. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی، نقدهای وارد بر سه پیش‌فرض خداشناسی مجتهدشبستری را بررسی می‌کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که پیش‌فرض‌های وی به دلیل تناقض درونی و مخالفت با عقل قابل پذیرش و تعمیم به تفسیر صحیح قرآن کریم نیست.

در منابع روایی شیعه، نصوص فراوان و حتی در برخی موارد در حدّ تواتر می‌توان یافت که دلالت بر امامت دوازده امام دارند. «فیصل نور» نویسنده معاصر وهابی، در کتاب «الإمامه و النص»، ادعا کرده است که نصوص امامت به دلیل تعارض با روایات فراوان دیگر، فاقد اعتبار می‌باشند. وی در بخشی از این کتاب، بی‌اطلاعی یاران امام رضا× از جانشین ایشان و همچنین نزاع برخی از اهل بیت امام هشتم× با ایشان را در تعارض با نصوص امامت دانسته و از این رهگذر، پس از انکار امامت حضرت رضا×، فقدان نصوص امامت در منابع روایی شیعه را نتیجه گرفته است. این مقاله با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی، ضمن اثبات وجود نصوص امامت از منابع فریقین، در صدد نقد این دیدگاه برآمده و به این نتیجه دست یافته است که بی‌اطلاعی یا تردید برخی از نزدیکان و یاران حضرت رضا× از مسئله امامت، معلول عوامل سیاسی، مادی و شبهات اعتقادی بوده است، نه فقدان نصوص امامت.

شیخ احمد احسائی به ‌عنوان رهبر شیخیه، ادعای علت فاعلی بودن ائمه^ در نظام آفرینش را به‌گونه استقلالی بیان کرده و نقش‏های فاعلی مهمی را به عنوان نتایج علت فاعلی دانستن آنان ترسیم کرده است که از جمله این نقش‏ها آفریدن موجودات، روزی دادن، زنده کردن، میراندن آن‏ها و حسابرسی بندگان در قیامت است؛ همچنین احسائی اطاعت و عبادت را از طریق معصومین^ و برای ایشان ممکن دانسته و آنان را مصداق عبادات برشمرده است؛ که تحلیل و راستی آزمایی این ادعاهای رهبر شیخیه، مسئله این پژوهش بوده است و در این تحقیق به روش تحلیلی انتقادی به واکاوی و نقد دیدگاه احسائی پرداخته شد و آشکار گردید که ادعای احسائی سند معتبری ندارد و برداشت‏های او از آیات و روایات، ذوقی و استحسانی بوده و از طرفی مخالف باورهای بزرگان امامیه است.

اختیار از مهم‌ترین مسائل فلسفه فعل است که نتایج آن تأثیر بسزایی در علوم اخلاقی و تربیتی دارد. یکی از پرسش‌های اساسی در این بحث، ملاک ثبوتی اختیار از دیدگاه علامه طباطبایی است؛ اما تبیین‌های مختلفی از دیدگاه ایشان در این خصوص ارائه شده است. بدون بحث از ملاک ثبوتی اختیار، بحث از وجود داشتن یا نداشتن آن، به نتیجه‌‌ نمی‌رسد. در این تحقیق، با روش گردآوری کتابخانه‌ای و با تحلیل عقلی ـ فلسفی، مسئله ملاک ثبوتی اختیار از دیدگاه علامه طباطبایی بررسی شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که ملاک ثبوتی اختیار در نگاه علامه این است که فاعل با وجود اینکه بر دو طرف فعل و ترک، قدرت دارد، خودش به فعل، ضرورت و وجود می‌بخشد. بنابراین معنای اختیار داشتن فاعل یک فعل، این است که کننده کار بدون اینکه مقهور فاعل دیگری باشد، خودش، تعیّن‌بخش و ضرورت‌بخش فعل می‌باشد.

نظریه «تکامل» علاوه بر زیست‌شناسی در عرصه‌های گوناگونی چون جهان‌بینی و اخلاق انقلاب عظیمی را پدید آورد. داروین، به‌دنبال استنتاجات کلامی و فلسفی از تکامل نبود، اما دیدگاه وی پایه‌ای برای تفسیر الحادی از آفرینش واقع شد که بر شکل‌گیری تصادفی نظم عالم مبتنی بود. این در حالی است که متألهان و طرفداران نظریه ‌«طراحی ‌هوشمند» با مدل ‌سازی‌های مختلف از ناچیزیِ خیره‌کننده احتمال تکامل تصادفی و حتی محال ‌بودن آن خبر می‌دهند. مسئله محوری این نوشتار، بررسی امکان شکل‌گیری تصادفیِ اطلاعات در دی.‌ان.‌ای موجودات در سنتز تکاملی مدرن است. تحقیق حاضر با روش تحلیل سیستمی و توصیفی و با بیان تحلیلیِ مراحل تطور نظریه تکامل، بر اشکالات ایجاد تصادفی اطلاعات ژنتیکی متمرکز شده، و با بررسی نقادانه آخرین خوانش‌ها از تکامل در جهان غرب و ضمن بازخوانی یقین منطقی و روان‌شناختی، به ارائه تبیینی نوآورانه از «استدلال انباشتی» می‌پردازد که از رهگذر آن یقین منطقی بر وجود مبدأ متعال و طراحی هوشمند ورای نظم شگفت عالَم اثبات می‌شود. در واقع این جستار، لوازم کلامی و فلسفی تکامل را بررسی می‌کند.

از مفهوم «عبادت» تعاریف مختلفی ارائه شده است و این مفهوم دال مرکزی کنش‌ها و واکنش‌های بین مذاهب اسلامی گردید و آغاز این چالش را تعریف ترسیمی سلفیان از مفهوم عبادت است که بر محور معنای لغوی و تأکید بر معانی چون «کمال ذل، خضوع» همراه با «کمال محبت» قرار دارد. افزودن عناصر دیگر بر تعریف لغوی مانند «امتیاز الوهیت در معبود» و «ربوبیت مطلقه خداوند و نفی استقلال از ما سوی او» نیز برای مواجهه با این تبیین اشتباه از عبادت است. این پرسش مطرح است که چگونه می‌توان کاستی در تعاریف ترسیمی از عبادت را ترمیم کرد. در این نوشتار تلاش می‌شود با توجه به فضای حاکم در عصر جاهلی و با نگاه به بافت موقعیتی و فرازبانی مفهوم عبادت، تصویر دقیق تری از آن ارائه کرد و بر این محور، عبادت به معنای باور اختیاری به یگانگی ربّ و فرمانبرداری فروتنانه و عاری از استکبار و سرپیچی نسبت به ربّ است.

از شاخص‌های برتر معرفی علوم، بازتاب تطورات تاریخی هر علم است، زیرا محققان آن علم را با افقی روشن‌تر، چشم‌اندازی گسترده‌تر و فهم و درکی عمیق‌تر روبرو می‌نمایند، ازاین‌رو باید تحولات و تطورات هر دوره از تاریخ کلام را در پرتو نمایاندن علل و عوامل تحول آفرین جستجو کرد. با توجه به عنایت بیشترکلام پژوهان در دوره معاصر به مباحث، اندیشه‌ها، رویکردها و به‌ویژه تاریخ کلام، شایسته است که از عوامل تحول آفرین این دوره به طورخاص سخن گفت. در تحقیقات انجام گرفته اگر چه از تحولات و تطورات کلامی سخن رفته است اما گویا این جستار پیشتازکاری مستقل در بازنمایی عوامل تحول آفرین در کلام معاصر امامیه است، بر این اساس متن پیش‌رو بنا دارد با گزارشی توصیفی و تاریخی از جریانهای فکری معاصر، به بازنمایی و نقش تحول و تطور آفرین آنها در کلام بپردازد و از این رهگذر، اهمیت، ضرورت و عنایت بیش از پیش به تاریخ کلام را بنمایاند.

پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، پس از تبیین حرکت جوهری و انسان شناسی حضرت امام+، به بررسی و شرح مراتب کمال آدمی، از دیدگاه ایشان می‌پردازد. مسئله تحقیق این است که آیا مبنای فلسفی ملاصدرا در حرکت جوهری در اندیشه امام راحل مؤثر است یا خیر. یافته تحقیق نشان می‌دهد که حرکت جوهری تأثیر مستقیم در شناخت مراتب کمال انسان داشته و در عین حال انسان‌شناسی ایشان نیز مانند دیگر ابعاد فکری ایشان، دقیقاً مبتنی بر اندیشه دینی است.. حضرت امام+، هدف غایی انسان را رسیدن به مقام جانشینی پروردگار (بالفعل کردن مقام خلیفه الهی) و مرتبه انسان کامل می‌داند که این مقام نیز از طریق شکوفایی فطرت الهی، میسر می‌باشد.

جدال احسن در کنار حکمت و موعظه حسنه از جمله شیوه‌های متداول و راهبردی در قرآن و از ابزار کارآمد انبیاء برای دعوت به حق است. از این رو افرادی که ذهنی آمیخته از القائات شیطانی دارند، ابتدا باید با جدال احسن تخلیه و سپس با حکمت و موعظه حسنه تحلیه ‌گردند. رعایت اصولی اخلاقی، برای تشکیل مدل صحیح جدال احسن، لازم و ضروری است. بدین سبب مسئله تحقیق پیش رو تحلیل و بازخوانی مدل اخلاقی مجادله، در آیات قرآن با مخالفان، مشرکان و اهل کتاب است که مهمترین یافته‌های آن استکشاف اصول اخلاقی همچون توکل و استعانت، کلام لین و نرم، پرهیز از کبر، پیروی نکردن از القائات شیطانی، تکریم و حفظ شخصیت طرف مقابل، خصومت و عداوت، رعایت انصاف، بردباری و شرح صدر و جدال برای انکشاف حق و حقیقت است. در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی اصول اخلاقی ذکر شده به صورت مفهومی و مصداقی مورد بررسی قرار گیرد.

انسان­ها به طور فطری میل به بقا و جاودانگی دارند. خداوند متعال نیز به انسان‌ها حیات جاودانه داده است که در سرای آخرت محقق می‌شود. از سوی دیگر، فرد متقی باید شوق رسیدن به لقای الهی در سرای آخرت داشته باشد. در این میان، چگونگی سازگاری میان طلب عمر بیشتر، هرچند همراه با طاعت در این دنیا با شوق نسبت به لقای الهی در سرای آخرت، یکی از مسائل چالشی به شمار می‌رود. رسالت این نوشتار، پاسخ به این مسئله با روش عقلی و نقلی است. شواهد عقلی و نقلی برای هر دو طرف ماجرا وجود دارد. نویسنده پس از بیان مبانی و مقدمات لازم برای پاسخ به این پرسش، به این نتیجه می‌رسد که دعا برای طول عمر بیشتر جهت بندگی خداوند متعال، امری ارزشی است و فقدان آن، نقص به شمار می‌رود.