جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهرستانی از جمله مفسرین بنام اهل سنت می‌باشد است که در تفسیر خود از روایات اهل‌بیت به‌ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده است وی مدعی است که در بخش‌هایی "الاسرار" را از اهل‌بیت علیهم السلام گرفته است هدف مقاله پیش‌رو تحلیل میزان خوانش این بحث‌ها یا روایات اهل‌بیت علیهم السلام به ویژه امام صادق علیه السلام است. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی با تتبع در تفسیر «مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار» شهرستانی به بررسی مباحثی از علوم قرآنی در تفسیر وی می‌پردازد که هر یک از این مباحث به عنوان یک علم در علوم قرآنی مطرح هستند. از جمله : نزول قرآن ، عام و خاص، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ. در بسیاری از موارد سخن شهرستانی در بحث الاسرار متاثر از اهل‌بیت به ویژه امام صادق علیه السلام می‌باشد این هم خوانش گاهی صریح و به نحو کامل است و در پاره‌ایی موارد مشابهت ضمنی و در برخی موارد جزئی است.

آیه‎24 سوره‎ مبارکه‎ نساء، که از آن به آیه «مُتعه» یاد می‌ شود، به بیان مسأله‎ نکاح موقّت می‌ پردازد. نگرش متفاوت اعتقادی و فقهی شیعه و اهل سنّت، موجب اختلاف در تفسیر این آیه شده است. مشهور علما و فقهای امامیه، مشروعیّت متعه را پذیرفته و حکم به جواز و إباحه آن داده‌‌اند درحالی‎که این مشروعیّت، در نگاه اهل سنّت مورد اختلاف است. چگونگی برداشت و فهم حکم فقهی از یک آیه، نقش بسیار مهمی در پذیرش و یا عدم پذیرش آن حکم دارد. آیه مورد نظر، یکی از آیات فقهی است که مورد توجّه مفسّران از جمله مرحوم علّامه طباطبایی بوده که احکامی پیرامون متعه را از آن، استنباط نموده‌‌اند. نوشتار حاضر، ضمن بررسی تفسیر آیه‎ متعه براساس مبانی تفسیری علّامه، چگونگی بهره‎ برداری ایشان از مباحثی همچون «واژه‎شناسی، شأن نزول، روایت، اصول فقه، قرائت و نسخ» را در زمینه اثبات جواز و اباحه‎ متعه، مورد تحلیل قرار می‎دهد.

اهل سنّت غالباً جایگاهی بسیار والا همچون جایگاه عصمت برای صحابه ی پیامبرصل الله علیه و آله قائل‌اند. در نگاه ایشان صحابی پیامبر، به دلیل درک ظاهری پیامبر اکرم صل الله علیه و آله از هرگونه خطا و اشتباهی، مصون بوده‌اند و برای این ادّعای خود، آیاتی از قرآن کریم ذکر می‌کنند؛ از جمله این‎ که طبق آیه‎ ی 100سوره‎ی توبه، تمام صحابه را ازجمله‎ ی سابقون می ‌دانند که هم خدا از آنها راضی است و هم آنان از خدا راضی هستند، لذا همگی عادل ‎اند و در مورد آنها جرح و تبدیل راه ندارد. در قرآن کریم، واژه‎ی «صحابی» با این معنای کنونی بیان نشده و اگر مدح و ثنایی به مسلمین نسبت داده شده، مطلق نیست بلکه مشروط به برخی شرایط، ازجمله ایمان و عمل صالح افراد است، نه به‎ صرف صحابی بودن آن‎ها. با توجّه به بررسی آیه‎ ی 100 سوره‎ی توبه، عدالت همه‎ ی صحابه اثبات نمی‌شود.

ترجمه‎ ی قرآن آیت ­اللّه صادقی تهرانی، ازجمله ترجمه ­های دوران معاصر است که با نگاهی متفاوت به قرآن نگاشته شده است. ریشه این نگاه متفاوت را باید در تفسیر ایشان با عنوان «الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن» جستجو کرد. مطالب دقیق این ترجمه اگرچه بسیار است؛ اما مطمئـنّاً هیچ ترجمه­ ای مخصوصاً ترجمه‎ قرآن، بدون ایراد و اشکال نخواهد بود و ترجمه‎ حاضر نیز از این قاعده مستثنا نیست. نوشتار حاضر، کوششی است در جهت تبیین برخی از نکاتی که در ترجمه‎ ایشان رعایت نشده و لذا نقدهایی را به همراه دارد. موارد منتخب به عنوان مثال­هایی است که می­تواند ما را به شناخت بهتر از این ترجمه رهنمون شود. تا حد امکان تلاش شده است، نقدها، مبتنی بر قواعد ادبیات عرب و دیدگاه ­های مفسّران باشد و از گمانه­ زنی و مطالب بی­پایه خودداری گردد تا نسبت اشتباه به این ترجمه داده نشود. اشتباه در سطح واژگان، برخی حروف، افعال، افزوده­ ها، قرائن کلام، کنایه­ ها، ترجمه ‎ تحت­ اللفظی و دوگانگی در ترجمه، ازجمله مواردی است که بدان اشاره می ­شود.

بسیاری از آیات قرآن، پیرامون حکم جهاد و ابعاد مرتبط با آن است و همین امر سبب شده است تا مخالفان و نقادان، اسلام را دینی خشن معرفی کنند. ضرورت بحث از حکم جهاد در قرآن و فطری‌بودن آن، هنگامی روشن می‌شود که هجمه‌های فراوان مخالفان اسلام را به این حکم، متذکّر شویم. علامه طباطبایی ذیل آیات ۳۹ و ۴۰ سوره‌ی حج، حکم جهاد را مطابق با فطرت بشر می‌داند؛ در صورت پذیرش این نظریه، شبهات پیرامون آن نیز پاسخ داده می‌شود. لذا در این مقاله، به روش تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی دیدگاه مذکور پرداخته شده است؛ بدین‌گونه که پس از بررسی مفهوم «فطرت» و «جهاد»، به تبیین دیدگاه جناب علامه پرداخته و در آن، مقدّمه‌ای پیرامون فطری‌بودن غیرت و تعصّب ممدوح، ارتباط آن با دفاع از حقوق مظلومان و جهاد برای رهایی‌ آنان از چنگال ستمگران ذکر شده است. پس از آن با نقل تعدادی از آیات و روایاتی که دلالت بر فطرت توحیدی بشر دارند، ارتباط آن با حکم جهاد بیان گردیده است. همچنین سیره‌ی عقلا در دفاع مشروع در زمان خطر، به عنوان یکی دیگر از ادلّه‌ی فطری‌بودن جهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

جُستار حاضر که از تتبّع در میراث روایی، فراهم آمده، حاوی دو نکته‌ی بنیادین است: نخست این‌که در روایات برای سنگِ فیروزه که بهترین آن در نیشابور خراسان وجود دارد، تأثیرات طبیعی و معنوی، ذکر شده است؛ ازجمله: اجابت نیایش و نماز، سعه‌ی صدر، تقویت اراده، پیروزی، فرزند دار شدن، زداینده‌ی فقر، ایمن‌کننده‌ی سفر، دلگشایی و دورکننده‌ی دردها از چشم. نکته‌ی دوّم این‌که در چرایی آثار مذکور، راقم سطور بر أساس آموزه‌های قرآنی- روایی، پای فشرده که همه‌ی موجودات و از جمله «فیروزه‌‌‌»، دارای حیات و معرفت‌‌‌اند و «ذکر» و«تسبیح»، از رهگذر تجلّی خداوند، فعل و کارکرد آن‌ها بشمار می‌آید. از این رهگذر، همان‌گونه که شفاعت انسانِ مأذون، مستجاب است، کُنش‌های ‌‌‌«فیروزه» هم، در همان عِداد، قابل تحلیل است. سنگ‌شناسان هم از دیرباز، به خواصّ درمانی سنگ‌ها و جواهرات، ازجمله «فیروزه»، توجّه داشته و در طبّ، از آن بهره‌‌ می‌برده‌‌‌اند. دریافت‌های آنان، پاره‌ای، ره آورد پیشوایان مرتبط با عالَم غیب و برخی مولود تجربه‌ی بشر‌‌‌اند.

انسان برای رسیدن به فلاح و رستگاری لازم است موانع آن را خوب شناخته و از پیش پای خود بردارد. یکی از موانع، بلکه بزر گترین مانع، استکبار، به معنای اصرار بر نشنیدن سخن حق و پذیرش دعوت الهی است. پژو هش های زیادی دراین باره صورت گرفته و عوامل ایجاد چنین حالتی برای انسان بیان شده است. قرآن کریم بزرگترین گروه از مردمی که در برابر حق، جبه هگیری کرده و به طرق مختلف درصدد ضربه زدن به آن بوده را گروه «ملأ » و «مترفین » ذکر کرده است. همنشینی واژه «ملأ » و «استکبار » در آیات قرآن مؤید این مطلب است. استکبار این گروه به جایی رسیده که جلسه مشورتی برای قتل پیامبران تشکیل داده، آیات الهی را تکذیب کرده و معاد را انکار می کنند. پژوهش حاضر به این ویژگی زندگی اشرافی در آیات قرآن پرداخته و عواقب خوی استکباری به وجودآمده از این نوع سبک زندگی را به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار داده است.

در بازه زمانی امامت امام باقر و امام صادق علیهما السلام با تأکید و توصیه های فراوان، نهضت و انقلابی فرهنگی در جامعه شیعه بسترسازی و نهادینه شد. این جهش فرهنگی را می توان به « نهضت کتابت حدیث» نامگذاری کرد. در پی آن اصحاب به نگارش احادیث روی آورند و مجموعه های حدیثی خرد و کلانی در بستر جامعه شیعه تولید شد که سرآغاز آن با تألیف کتاب عبید الله بن علی حلبی بود. این مجموعه های حدیثی در ساختار و قال بهای متفاوتی نگارش می شد که در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی به گونه شناسی این نگاشته ها پرداخته خواهد شد.

نخست واژه «فهم »، بررسی و معنا می شود و سپس پیشینه هرمنوتیکی و تفسیری فهم، پیگیری شده و در ادامه، اندیشه گادامر در هرمنوتیک متن و عناصر اندیشه وی بیان می شود. مقولاتی مثل قصد و نیت مؤلف و پیش فرض در هرمنوتیک و تفسیر با تشابه و تفاوت وجود دارد. زمخشری دارای مبانی تفسیری و هرمنوتیکی است: 1-مبانی صدوری و دلالی؛ 2- اصول تفسیر؛ 3- قواعد فهم؛ 4- گف توگوی متن. با تطبیق و مقایسه اندیشه دانشمندان هرمنوتیک نظیر گادامر با شیوه تفسیری زمخشری، به این مسئله پی می بریم که زمخشری به دنبال فهم روشمند کلام وحی است و در این فهم، از ابزار هرمنوتیکی نظیر: دور هرمنوتیکی، افق معنا، پیش فرض گفت وگو با متن، شرایط مؤلف و... بهره می برد. البته زمخشری، هم به ماهیت فهم وهم روش فهم هر دو اهمیت می دهد.

در مسئله «احباط و تکفیر »، بحث ها و گفتمان های متعددی میان مذاهب اسلامی صورت گرفته است. در میان علمای شیعه نیز با وجود اشتراکاتی، نظیر قبول وقوع اجمالی «حبط اعمال » و «تکفیر گناهان »، اختلافات و تفاوت هایی در کیفیت وقوع آن در اعمال و قبول مفاهیم نزدیک به این دو مفهوم، نظیر «موازنه » و «موافات » در اعمال و رفتار انسان دیده می شود. با توجه به اینکه این مسئله صبغه کلامی و اعتقادی بیشتری دارد، با این وجود مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان، نظیر آیت الله معرفت و علامه طباطبائی قرار گرفته و هریک با نگاه کلان به آیات این موضوع، دیدگاه ها و نظرات خود را مطرح کرده اند. آیت الله معرفت قائل است که مسئله «احباط » منحصر به اعمال کافر و مشرک ازدنیارفته است و با تلفیق بحثی از قرآن و سنت، به تبیین آن پرداخته؛ ولی علامه طباطبائی با تقسیم بندی گسترده در مورد رابطه اعمال خوب و بد و آثار متقابل آن، در برخی نظرات خود قائل است که «احباط » می تواند نسبت به برخی اعمال شخص مسلمان نیز صورت بگیرد. در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی سعی شده است، ضمن مشخص کردن چهارچوب بحث و سیر علمی هر دو دانشمند، به نقاط اشتراک و افتراق هریک دراینباره پرداخته شود.