جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابتدایی‌ترین مسئله در بحث آموزش هر زبانی فراگیری الفبای آن زبان است. زبان عربی به‌عنوان زبان قرآن و اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. یکی از مسائل بحث برانگیز زبان عربی تعداد حروف این زبان است که همواره مورد مناقشه بوده و همچنین مسئله چینش حروف نیز از دیگر مسائل مهم زبان‌شناسی عربی است. این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته و مسئله تعداد و ترتیب حروف زبان عربی را از منظر دانشمندان قرائت و زبان‌شناسی بررسی نموده است. یافته‌های پژوهش پیشِ رو حاکی از این است که تعداد حروف زبان عربی بیست‌ونه حرف بوده و کسانی که تعداد حروف عربی را بیست‌وهشت می‌دانند الف و همزه را دو حرف مجزا ندانسته‌اند که دلایل آنان مورد نقد است. حروف فرعی نیز از دیگر مباحث مرتبط به بحث بوده که بر دو گونۀ فصیح و غیر فصیح تقسیم می‌شوند. ترتیب حروف نیز در ابتدا به تناسب مخارج، پس از آن به‌صورت ابجدی و در دوران معاصر غالباً به‌صورت ابتثی (الفبایی) بیان می‌شود.

بر اساس روایت‌‌های تاریخی، گوناگونی و اختلاف قرائت قرآن کریم، هم‌بسته با لهجه‌‌ها، گویش‌‌های ناهمسان قبایل و شیوۀ نوشتاری قرآن کریم بوده که در توالی زمانی در معرض دگرگونی‌‌ها ‌قرار ‌داشته است. در دوره‌‌های پسینی، چنین کنشگری در حوزۀ بیانی و لفظی متن وحیانی، افزون بر توسعۀ تنوع قرائات، بستری را برای تنوع خوانش‌‌ها، از جهت فهمی، معناداری و به‌طور کلی تفسیری ایجاد نموده است. این جستار با بهره‌‌مندی از شیوه‌‌های توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر روایت‌‌های تاریخی در پی پاسخ به پرسش چگونگی تأثیرگذاری لهجه‌‌ها، تنوع صوتی در واژگان و تنغیم در گسترش قرائت قاریان پیشینی و پسینی و در ادامه شیوۀ خوانش متن بوده است که تحول و نقش‌‌آفرینی همزه در قرائت قاریان مشهور بر واژه‌‌ها، نمونه‌‌ای بارز برای آن به‌شمار می‌‌آید. در زمانۀ کنونی نیز، با پیدایش نهضت تلاوت معنامحور و توجه ویژۀ آن به شیوۀ بیانی الفاظ، ترکیبات، اداء صوتی، تصویرسازی و تأمل در قرائت، بر معنای آیات تأکید شده که این مسئلۀ در انتقال معنا و فهم عمیق آیات بر مخاطب مؤثر بوده است.

یکی از امور تأکید شده در آموزه‌های اسلامی، تبلیغ دین است. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نیز توجه ویژه‌ای به موضوع تبلیغ و رسالت مبلغان شده است. در این راستا مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) در موارد متعددی در سخنانشان ویژگی‌های مبلغان قرآنی را یادآوری کرده‌اند. این تحقیق که با روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است، ویژگی‌های مبلغان قرآنی را در اندیشه مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) با تأکید بر بیانیه گام دوم موردبررسی قرار داده است. برخی از ویژگی‌های مبلغ مربوط به استفاده از امکانات و مهارت‌ها، مانند مهارت‌آموزی تبلیغ، دانستن روان‌شناسی، آشنایی با فضای مجازی و آشنایی با زبان‌های خارجی است که در کنار موارد ذکرشده، رفتار مبلغان از اهمیت خاصی برخوردار است. ازجمله نتایج دیگر تحقیق این است که در کلام مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) به مواردی مانند ادب و مهربانی با مردم، استقامت و پایداری، تأیید گفتار مبلغ با اعمالش اشاره شده است. ازجمله وظایف یک مبلغ قرآنی، ترویج فضایل اخلاقی، اخلاص، ساده‌زیستی، پرهیز از تجملات و توجه به رشد و ترقی مخاطب؛ و از ویژگی‌های گفتاری یک مبلغ، بیان مستدل و معقول و استفاده از الگوهای دینی است.

آموزش از اساسی‌ترین کارکردهای هر نظام آموزشی است که یادگیری محصول فرایند نهایی آن است و تغییراتی را در ساخت شناخت، گرایش و توانش یادگیرندگان ایجاد می‌کند. ازآنجاکه آیین مقدس اسلام نظامی هدایت‌گر است، دربردارنده متعالی‌ترین بینش‌ها، نگرش‌ها، نیازمندی‌های هدایتی و عوامل تعالی و انحطاط حیات دنیوی و اخروی انسان است. با توجه به رسالت انبیاء و اولیای الهی در هدایت بشر، شکوفاسازی خرد و قدرت‌بخشیدن به اراده انسان برای وصول به کمال و سعادت دنیوی و اخروی، نخستین گام اشاعه قرآن و تربیت دینی در سیره پیامبرJ و اهل‌بیتD تبلوریافته است. این جستار بر اساس روح کمال‌طلبی و نیاز فطری افراد بشر برای تأسی و پیروی از الگویی برتر و منطبق نمودن امور مختلف زندگی با اسوه‌ها از یک‌سو و از دیگر سو با عنایت به آیات و روایات اسلامی در معرفی رسول خداJ و خاندان عصمت و طهارتD به‌عنوان برترین الگو برای تأسی بشر، تلاش می‌کند با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از منابع مکتوب کتابخانه‌ای، روش‌های ایشان در آموزش و یادگیری قرآن و تعالیم دینی به کودکان را در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ترسیم کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که آموزش اقراءمحور، الگومحور، بازی‌محور، تشویق‌محور، تمرین‌محور و انگیزه‌محور، از مهمترین شیوه‌های آموزش قرآن و تعالیم دینی به کودکان در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با تکیه بر سیره پیامبرJ و اهل‌بیتD است.

قرآن کتاب هدایت و سعادت انسان است و برای بهره‌مندی از هدایت قرآنی، باید با آن مأنوس شد. مقام معظم رهبری به‌عنوان یک فقیه عظیم الشان و راهنمای دینی و بزرگ معلم قرآن تأکیدات فراوانی نسبت به انس با قرآن داشته‌اند. این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی و با محور قرار دادن سخنان مقام معظم رهبری سامان‌یافته است، درصدد تبیین دیدگاه معظم له درباره انس با قرآن، مراحل و آثار آن است. همراه داشتن مصحف، نگاه به خط قرآن، گوش سپردن به تلاوت قرآن، خواندن قرآن، حفظ قرآن، تدبر در معانی و مفاهیم آیات، عمل کردن به دستورات قرآن جزو مراحل انس با قرآن است که مقام معظم رهبری تأکید زیادی بر آن داشته‌اند. همچنین ایجاد خشیت، ازدیاد ایمان، زدودن زنگار از دل، نزول سکینه و رحمت الهی، نگاه داشته شدن از شر شیطان، بازداشتن انسان از گناه، برون‌رفت از فتنه‌ها، فلاح و رستگاری، پیروی از تعالیم قرآن و ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه جزو آثار انس با قرآن از منظر مقام معظم رهبری است.

یکی از موانع فهم و عمل به معارف قرآن، دور بودن از این کتاب الهی است که برای این کار راهکارهایی از جانب برخی از اندیشمندان اسلامی مطرح شده است که با عمل به چنین راهکارهایی بازگشت به قرآن به معنای واقعی تحقق می‌یابد. شناخت قرآن و پی بردن به معارف انسان‌ساز آن، آرزوی هر مؤمن موحدی است. از دیدگاه روایات نیز، انس با قرآن یکی از راهکارهایی است که به کمک آن می‌توان به‌اندازه وسع هر کس به معارف قرآن دست‌یافت. رهبر معظم انقلاب (دامت‌برکاته) در ارائه راهکارهایی در مسیر بازگشت به قرآن، به انس با قرآن تأکید فراوان داشته و یکی از مهمترین راه‌های بازگشت به قرآن را انس با کلام الهی دانسته است. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای درصدد ارائه راهکارهایی برای انس با قرآن در اندیشه مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، راهکارهای معظم له برای انس با قرآن عبارت‌اند از: تلاوت قرآن، نگاه کردن به قرآن، استماع تلاوت قرآن، حفظ قرآن، ترجمه قرآن، تدبر در قرآن، مخاطب قرآن قرار گرفتن، عمل به قرآن و بهره‌مندی از هدایت قرآن.

تمدن سازی بر پایه آموزه‌های دینی یکی از کلیدواژه‌هایی است که بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری واقع شده است. در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نیز ایجاد تمدّن نوین اسلامی مطرح شده است. تمدنی که بر اساس تعالیم اسلامی بنیان نهاده می‌شود، باید قرآن را اساس و محور خود قرار دهد و برای ساختن چنین تمدنی برقراری انس هر چه بیشتر با قرآن، یکی از شرایط انکار ناپذیر است. حفظ قرآن یکی از مهمترین شیوه‌های انس با قرآن کریم محسوب شده که دارای تأثیرات فراوانی می‌باشد. این نوشتار می‌کوشد با روش توصیفی تحلیلی آثار حفظ قرآن را برشمارد و نقش آن در شکل گیری تمدن اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. نتایج تحقیق حاکی از این است که حفظ قرآن در خودسازی، خانواده سازی و جامعه سازی تأثیر فراوان داشته و در نتیجه نقش موثری در تمدن سازی ایفا می‌کند. در این مقاله نمونه‌های از تأثیرات فردی و اجتماعی حفظ قرآن بیان شده است.

بررسی کلان و بیرونی دانش‌های اسلامی در قالب مطالعات درجه دوم و با عنوان فلسفه‌های مضاف به علوم، با انگیزه رشد و ساماندهی و مدیریت علوم اندک‌زمانی است که آغاز شده است. بررسی دانش قرائت با همین روش و تحت عنوان فلسفه دانش قرائت از مسائل ضروری در این عرصه به شمار می‌رود. این نوع بررسی از جنس مطالعات میان‌رشته‌ای است که گاهاً در کنار روش تطبیقی ـ تحلیلی انجام می‌گیرد. ازجمله ثمرات این بررسی‌ها باعث اثربخش‌تر کردن دانش قرائت و کاربردی‌تر کردن آن در میان جوامع اسلامی است. مسائل مهم فلسفه دانش قرائت شامل بررسی ساختار دانش قرائت، تحلیل مبادی معرفتی و غیرمعرفتی آن، کارکردهای دانش قرائت، رویکردها و روش‌های مطالعاتی و علمی در حوزه دانش قرائت و خدمات دانش قرائت به علوم دیگر است.

تبیین متعلق فراغت و از آن مهم‌تر، یافتن متعلق نصب و نوع قرائت فعل آن، یکی از دغدغه‌های ذهنی مفسران در تفسیر آیه شریفه 7 سوره شرح به شمار می‌آید. اختلاف مذکور، از این ‌جهت حائز اهمیت است که به نظر مفسران شیعی، مفاد آیه به مسئله امامت ربط پیدا می‌کند، ولی از منظر عالمان اهل سنت، مفاد آیه از مسئله مذکور، بیگانه است. مفسران اهل سنت، با نفی قرائت «فانصب» با کسره، به گمان اینکه معنای ولایت و امامت، تنها با قرائت فوق، قابل اصطیاد است، درصدد نفی قرائت با ادله ضعیف برآمده‌اند، درحالی‌که مفاد مزبور بر اساس یافته‌های پژوهش کنونی، با قرائت فتحه کنونی هم، قابل‌اثبات و اصطیاد است. ایجاد ارتباط بین آیه شریفه و مقوله غدیر و تثبیت آن، از نوآوری‌های مقاله به شمار می‌آید؛ چراکه دلایل کافی از قرآن و غیر قرآن، بر این ادعای مهم قابل اقامه است. در نوشتار حاضر، تلاش بر این است که با شیوه توصیفی، تحلیلی و انتقادی، بعد از بررسی ادله مخالفان و موافقان، صحت ادعای مفسران شیعی با انواع دلایل و ارتباط آن با مسئله مهم غدیر اثبات گردد.

دَوَران میان تأنیث یا تذکیر افعال، نمونه‌ای درخور توجّه از اختلافات قاریان هفتگانه قرآن است که به سبب فقدان نقطه در مصحف عثمانی رخ‌داده است. این سنخ اختلاف، به‌صورت الگویی تکرارشونده در قرائت قاریان هفتگانه دیده می‌شود و خاستگاه نحوی آن، جواز تذکیر و تأنیث فعل به سبب مؤنث مجازی یا جمع مکسّر بودن فاعل است. به‌علاوه، گاه منشأ پدیدار شدن اختلاف مزبور، امکان رجوع فعل به لفظی مؤنّث یا مذکّر در سیاق آیه است. مقاله حاضر، ضمن بررسی نمونه‌هایی متعدد از دَوَران میان تأنیث و تذکیر افعال در قرائت قاریان هفتگانه، بازتاب آموزه‌های نحوی در قرائت‌های قرآن را آشکار می‌کند و از گرایش نسبی حمزه و کسائی به اختیار صیغه مذکّر فعل -برخلاف پنج قاری دیگر- پرده برمی‌دارد. با توجه به نفوذ تاریخی قرائت عبداللّه بن مسعود در شهر کوفه و توصیه وی به مذکّر خوانی قرآن به‌وقت دَوَران میان تاء و یاء، محتمل است که حمزه و کسائی، متأثر از پیشگام قرائت کوفیان رفتار کرده باشند