جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی حاضر به نقش و جایگاه مفهوم آزاداندیشی در گفتمان انقلاب اسلامی در ایران می پردازد. در واقع اسلام سیاسی به عنوان یک گفتمان کلان با قرائت ها و روایت های خاص خود از مفاهیم بنیادینی مانند سیاست، معرفت، آزادی و عدالت گفتمانی را با عنوان انقلاب اسلامی را برمی سازد که با پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گیری جمهوری اسلامی در ایران به موقعیت ه‍ژمونیک دست یافت. گفتمان انقلاب اسلامی ایران با مفصل بندی، عناصر و دقایق گفتمانی خود برای دال های شناوری همچون آزادی، علم و معرفت مدلول هایی به دست می دهد که تمایزات گفتمانی آن را با گفتمان مدرنیته نشان می دهد. این گفتمان همچنین با خلق و مفصل بندی دال هایی همانند نهضت تولید علم، جنبش نرم افزاری، آزاداندیشی و فرهنگ اسلامی در فضای دانشگاهی مفهوم «دانشگاه اسلامی» را خلق می کند. از این رو، این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان درصدد است مفهوم آزاداندیشی در گفتمان انقلاب اسلامی و نسبت آن با دانشگاه را مورد واکاوی قرار دهد و از سویی دیگر وجوه تمایز این گفتمان را با گفتمان مدرنیته به نمایش بگذارد.

از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، جنجال های متنوع و پر دامنه ای در روابط ایران و آمریکا شکل گرفته است. از آن هنگام تا کنون، دو کشور روابط سرد، پرتنش و خصمانه ای را سپری کرده اند و در روند چالش های متقابل، آمریکایی ها از الگوهای گوناگونی برای محدود کردن اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بهره گرفته اند. یکی از مهم ترین و جدیدترین اقدامات آمریکا برای به چالش کشیدن نظام جمهوری اسلامی در تهدیدات نرم این کشور تجلی یافته است. از سوی دیگر جمهوری اسلامی با ابزارها و راهکارهای مختلف نسبت به این تهدیدات واکنش نشان داده است. در این فضای منازعه آمیز، مقاله حاضر در صدد ارزیابی ابزاری جدید به نام «سرمایه اجتماعی» برای مقابله با تهدیدات نرم آمریکا می باشد. از این رو مساله اصلی پژوهش حاضر در این پرسش تجلی یافته است که «آیا می توان از سرمایه اجتماعی به مثابه ابزاری برای مقابله با تهدیدات نرم آمریکا استفاده کرد؟». در مقام فرضیه مدعای اصلی نوشتار حاضر این است که «جمهوری اسلامی می تواند با تکیه بر ابزار سرمایه اجتماعی و افزایش آن در سطح جامعه به ارتقاء و افزایش قدرت نرم خود بپردازد و از این طریق یعنی افزایش قدرت نرم موجبات خنثی سازی تهدیدات نرم افزاری غرب را فراهم سازد». مقاله حاضر توصیفی – تحلیلی و ابزار آن جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای می باشد.

هر حرکت، جنبش و یا انقلابی برای پیدایش نیاز به یکسری مولفه دارد. همان طور که ظهور هر پدیده های نیاز به زمینه ها و بسترهایی دارد، دوام و ادامه حیات آن نیز محتاج یک سلسله عواملی است. این عوامل می تواند شامل جنبه های عینی و مادی و ذهنی و معنایی باشد. هر کدام از این جنبه ها بخشی از حیات پدیده را فراهم می نماید. علاوه بر این که پدیده در پیدایش و دوام نیاز به مولفه های دارد، رشد و گسترش آن نیز در گرو چنین حالتی است. در این مقاله نگارنده سعی دارد تا انقلاب اسلامی ایران را که در سال 1357 (1979م.) ظهور کرد را مورد بررسی قرار دهد و مولفه های قدرت آن در جهان اسلام را تحلیل نماید. مولفه هایی که سبب استمرار این انقلاب و رشد و انتشار آن در جغرافیای جهان اسلام می گردد. از این رو سعی در پاسخگویی به این سوال اساسی داریم که چه مولفه هایی و چگونه سبب قدرت انقلاب اسلامی در جهان اسلام شده اند؟ این پژوهش به شیوه تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است.

موضوع مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی- سیاسی یکی از موضوعات مهم مطالعات علوم اجتماعی است. این امر زمانی تشدید می شود که بخواهیم این امر را در بستری انقلابی بررسی نماییم. مشارکت گسترده زنان در انقلاب اسلامی ایران، ناظران خارجی را برانگیخت. سوال اصلی مقاله حاضر این است که چگونه گفتمان انقلاب اسلامی برخلاف دو گفتمان پیشین خویش یعنی گفتمان های سنتی و مدرنیزاسیون، باعث جذب و متعاقبا مشارکت سیاسی زنان در عرصه اجتماعی- سیاسی در ایران گردید؟ مقاله حاضر برآن است تا با استفاده از امکانات مفهومی روش تحلیل گفتمان این مساله را بکاود. بنابراین سه گفتمان سنتی، مدرنیزاسیون و انقلاب اسلامی، در دو سطح تعاملات درون گفتمانی و بیرون گفتمانی مورد مطالعه قرار می گیرند. فرضیه اصلی این مقاله این است که در سطح درون گفتمانی، گسستگی در مفصل بندی دو گفتمان سنتی و مدرنیزاسیون و اتخاذ استراتژی های طرد و حذف در قبال دیگری و در سطح بیرون گفتمانی زمینه ناتوانی آن ها در حفظ مخاطبان سابق و جذب مخاطبان جدید در سال های قبل از انقلاب فراهم گردید. از سوی دیگر ماهیت سنتزی مفصل بندی گفتمان انقلاب اسلامی در سطح درون گفتمانی و اتخاذ استراتژی برخورد نقادانه و ایجابی با دیگری مبتنی بر اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه، معنا و هویت سیاسی و اجتماعی جدیدی برای زن ایرانی رقم زد. این بازتعریف زن به نوبه خود توانست تعداد زیادی از زنان را وارد عرصه مبارزه علیه حکومت وقت نماید که نمادی سنتی یعنی حجاب را به عنوان سمبل مبارزه برگزیده بود.

انقلاب اسلامی باعث شکل گیری گفتمان و نظام معنایی جدیدی در ایران شد. یکی از گونه های بررسی و مطالعه پدیده های سیاسی، تحلیل آن ها بر اساس روش تحلیل گفتمانی است. نظریه تحلیل گفتمان لاکلا وموفه یکی از غنی ترین نظریه ها در حوزه تحلیل گفتمان می باشد. پرسش اصلی این مقاله آن است که بر اساس نظریه یاد شده، مفصل بندی مفاهیم، فرایند هویت یابی و استقرار گفتمان انقلاب اسلامی ایران چگونه بوده است. در پاسخ به این پرسش و با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه، فرضیه اصلی مقاله این است که اسلام سیاسی فقاهتی، و امام خمینی (ره) دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی بوده و بقیه دال ها و مفاهیم حول آن مفصل بندی شده اند. بر این اساس باستان گرایی افراطی و سکولاریسم غربی غیریت هایی هستند که باعث استقرار و هویت یابی گفتمان انقلاب اسلامی شده اند. در این مقاله بر مبنای اندیشه متفکران اسلام سیاسی فقاهتی، مفصل بندی شدن مفاهیم را بررسی کرده و ضمن اشاره به نقش امام خمینی و شاگردان ایشان در فرایند غیریت سازی با گفتمان حاکم که هدف عمده آن جدایی دین از سیاست بود، مهم ترین عناصری را که موید استقرار و هژمونیک شدن گفتمان اسلام سیاسی شدند، همانند همه فهم بودن و سادگی و عاری از تعقید و پیچیدگی بودن زبان امام، و نیز در دسترس بودن و حضور مردم- تحلیل و بررسی شده اند.

به نظر می رسد بسیاری از تئوری های انقلاب سعی دارند یک چهارچوب قابل تعمیم برای تبیین انقلاب ها ارائه دهند درحالی که هر انقلابی موجودیت منحصر به فرد خود را دارد. این تئوری ها بیشتر بر مبنای تفکر دکارتی- نیوتونی تدوین یافته اند. این نوع از تفکر برای بررسی مسائل ساده مناسب می باشد در حالی که انقلاب نتیجه یک سیستم پیچیده است. انقلاب اسلامی ایران یکی از انقلاب های مهم در دنیا می باشد که رویکردهای تقلیل گرایانه در تحلیل انقلاب ها را به چالش کشیده است. با قبول این مفروضات، مقاله حاضر با یک رویکرد کل گرا و با استفاده از روش شناسی پویایی شناسی سیستم در پی پاسخگویی دوباره به این سوال است که« چرا انقلاب ایران اتفاق افتاد؟ بر اساس تفکر سیستمی، مسائل اجتماعی همچون انقلاب از تضاد بین مولفه های اجتماعی حاصل می شود. در این مقاله، سیستم اجتماعی بر مبنای تعامل بین مولفه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تعریف شده است. بنابراین انقلاب ایران از این سه منظر مورد مطالعه قرار گرفته است. با این پیش فرض متدولوژی پویایی شناسی سیستم که هر رفتار مساله زایی همچون انقلاب، تابعی از یک ساختار است، نمودارهای علی حلقوی به عنوان ابزاری مناسب برای مدل سازی تعاملات این سه حوزه و هویت یابی ساختار مساله به کار رفت. با به کارگیری نمودارهای علی حلقوی، فرضیه های پویایی در راستای پاسخ به سوال تحقیق معرفی شد.

انقلاب ها پدیده های بین المللی هستند، زیرا، ایده های شان، انتشار می یابند. انقلاب اسلامی ایران نیز، در مدعای«تغییر نظم بین المللی»، هم جهت با سایر انقلاب ها است. نگارندگان مقاله، با درنظرگرفتن الگوهای ناهمانند صدور انقلاب، و با درنظرگرفتن یک پیش انگاشت علمی (نزدیک بودن نقش های دولت سرمشق و توسعه داخلی به الگوی صدور مسالمت آمیز انقلاب اسلامی)، کوشش کرده اند نشان دهند که با شمارش مضمون های هم پیوند با دو نقش دولت سرمشق و توسعه داخلی در گفتارها و نوشتارهای رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در بازه زمانی 1368-1388، می توان به این نتیجه رسید که فراوانی نقش دولت سرمشق و توسعه داخلی، بیان گر تامین اهداف فراملی انقلاب اسلامی در سیاست خارجی، از راهرو باور به الگوی فرهنگی صدور انقلاب و صدور مسالمت آمیز انقلاب است.

جایگاه ارتش در مقابله با انقلاب ها و حفظ نظام های استبدادی یا عکس آن پیوستن به انقلابیون و سقوط نظام های استبدادی، از موضوعات مهم در پژوهش های مرتبط با انقلاب است. از این رو مطالعه تطبیقی جایگاه ارتش در مواجه با انقلاب اسلامی ایران و تحولات 2011 مصر حائز اهمیت پژوهش است. مقاله حاضر در تلاش است تا با مطالعه تطبیقی به تبیین تفاوت جایگاه ارتش ایران در پیروزی انقلاب و تداوم آن آن و جایگاه ارتش مصر در جنبش 2011 مصر و پس از آن پرداخته و به این سوال پاسخ دهد که چه تفاوت های ماهوی و ساختاری در ارتش ایران در آستانه انقلاب و ارتش مصر در سال 2011 وجود داشته و ایت تفاوت ها چه تاثیری بر نقش و جایگاه ارتش در تحولات انقلابی داشته است. مقاله حاضر با اشاره به تئوری هایی در باب رابطه ارتش با قدرت سیاسی به تبیین موضوع مورد بحث مقاله پرداخته است. نگارندگان بر این باورند که در ایران وجود رهبری حضرت امام(ره) و چگونگی تعامل ایشان با ارتش و همذات پنداری فرهنگی- مذهبی بدنه ارتش و مردم سبب همراهی ارتش با انقلابیون شد در حالی که در مصر، ارتش خود رهبری مرحله انتقالی را بر عهده داشت و محبوبیت مردمی و زاویه داشتن و جدا بودن ساختار نهادینه ارتش از سیاست های مبارک اجازه نقش آفرینی مستقل به ارتش را داد. از دیکر تفاوت های ماهوی ارتش در ایران و مصر می توان به کارکرد تعریف شده برای ارتش و نوع وابستگی آن در ایران و مصر اشاره نمود.

پژوهش حاضر به دنبال هویت شناسی گفتمان مسلط روشنفکری ایران در آستانه انقلاب اسلامی و بازخوانی آن در قالب دانش واژه های شناخته شده تر است. بر اساس فرضیه مقاله، گفتمان مذکور در چهارچوب ملی گرایی فرهنگی قابل تحلیل است. یافته های پژوهش که موید تایید این فرضیه است نشان می دهد که گفتمان مذکور مولفه های مشترک و مهمی با ملی گرایی فرهنگی دارد. در این میان، مهم ترین مولفه های مشترک عبارتند از: تاثیرپذیری از اندیشه های رمانتیک و ضد روشنگری غربی، باور به اندام وارگی اجتماعی، تکاپو برای عبور از بحران هویت و تعریف رسالت اجتماعی برای روشنفکران، مقابله با مدرنیته غربی و نفی تقلید فرهنگی، تغییر تمرکز از دولت و انجام اصلاحات حقوقی به مردم و انجام اصلاحات اجتماعی، تلقی فرهنگ عامه به مثابه منبع اصلی هویت، پیگیری پروژه ای برای تغییر اجتماعی و پیشرفت.

با وجود ادعای «جک گلدستون» درباره گرایش قوی متفکران علوم اجتماعی و سیاسی برای مطالعه و تبیین انقلاب ها، اکثر آنها، انقلاب را نوعی انحراف از هنجارها و اصول حاکم بر جامعه داخلی و بین المللی ارزیابی می کنند و از این رو آن را به عنوان پدیده ای در تضاد با ثبات، نظم و امنیت قلمداد می کنند. این رهیافت، بازتاب جریان محافظه کارانه ای است که همواره بر مطالعات انقلاب با هدف مهار هر انقلاب علیه منافع قدرت های بزرگ در سراسر جهان علی الخصوص در جهان سوم حاکم بوده است. بدین سان، این مقاله می کوشد تا به این پرسش پاسخ مهم پاسخ دهد که: چرا مطالعات بین المللی از فقر تئوریک در تبیین انقلاب اسلامی ایران رنج می برند، و اینکه کدامیک از پارادایم های عمده می توانند نظریه های توانمندتری را برای توضیح انقلاب اسلامی ارائه دهند؟ فرضیه اصلی مقاله مزبور آن است که «رئالیسم» از کمترین قابلیت و «بر ساخت گرایی» از بیشترین توانمندی برای تبیین این پدیده برخوردار است. در این میان، لیبرالیسم و مکتب انگلیسی در میانه این طیف قرار می گیرند.