جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک دگرگونی بنیادین در حکم نقطه عطفی تاریخی قلمداد می شود. نقطه ثقل شکل گیری انقلاب را می توان دوقطبی شدن جامعه در سالهای پایانی حکومت پهلوی دانست، به گونه ای که تمامی مردم ایران از هر گروه، قومیت و طبقه ای به صورت متحد در برابر رژیم شاهنشاهی ایستادند. مساله اصلی مقاله حاضر، بررسی میزان تاثیر رابطه ساختار- کارگزار بر دوقطبی شدن فضای جامعه در آستانه انقلاب اسلامی است. فرضیه این مقاله آن است که فعال شدن شکافهای اجتماعی تنها منجر به پدید آمدن یک جامعه مدنی گسیخته شد که صرفا پتانسیل اعتراض های خرد، پراکنده و کوتاه مدت را داشت. عامل اصلی دوقطبی شدن فضای جامعه را نقش عاملیت کارگزار باید دانست. آنچه عامل همگرایی و اجماع همه نیروها و طبقات اجتماعی به عنوان انقلابیون معترض برای تغییر رژیم شد، رهبری امام خمینی و طرح ایدئولوژی تشیع توسط ایشان بود.

جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی، گفتمان ویژه ای را در سطح جهان و به ویژه در خاورمیانه به وجود آورد که مبتنی بر سه محور اسلام گرایی، استقلال گرایی و وحدت گرایی است. و با آغاز تحولات بیداری اسلامی در خاورمیانه نیز تلاش کرده است تا با حمایت از تحولات انقلابی، نقش موثرتری را در شرایط جدید منطقه ایفا نماید. نگارندگان با طرح این سوال که فرصت ها و چالش های تحولات ژئوپولیتیک نوین مصر بعد از وقوع بیداری اسلامی برای ج.ا.ایران چه بوده است، این فرضیه را طراحی کرده اند که بعد از وقوع بیداری اسلامی، فرصت های ژئوپلیتیکی ایران در شمال آفریقا و به خصوص کشور مصر، نسبت به چالش های دوران رژیم سابق این کشور، افزایش یافته است. فرصت ها و عوامل موثر نقش آفرینی ایران در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی در مواجه با تحولات کشور مصر شامل متغیرهای جغرافیایی، اشتراکات دینی، متغیرهای انقلابی و همراهی انقلابیون با ایران می باشد.این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی با سنجش سه شاخص روابط ایران و مصر در سه دهه گذشته، فرصت های پیش روی کشور ایران پس از سرنگونی حکومت حسنی مبارک و همچنین مولفه های اهمیت دو کشور ایران و مصر برای یکدیگر، روابط خارجی ایران از نظر ژئوپولیتیک نوین در قبال بیداری اسلامی در مصر مورد ارزیابی گیرد. و در پایان مقاله، راهکارهایی برای بهره گیری از فرصت ها در روابط بهتر با مصر در آینده ارائه شده است.

با توجه به تغییر و تحول اوضاع و احوال جهانی به خصوص در زمینه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و فناوری، کاربرد زور و روش های جنگ کلاسیک در مقابله با بازیگران قدرتمند به تدریج با کاهش ارزش، مشروعیت و اثربخشی مواجه شده است. از همین رو شاهدیم که به تدریج مفاهیمی مانند قدرت نرم و قدرت هوشمند از سوی نظریه پردازان غربی مطرح و مورد توجه و استفاده سیاستمداران قرار گرفت. به همین ترتیب، انقلاب اسلامی ایران که تاکنون با وجود فشارهای شدید نظامی سربلند بیرون آمده و به بقا و بالندگی خود ادامه داده است، امروز با چالش های جنگ نرم دشمن روبروست. در این مقاله، با توجه به روندهای و ابعاد جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران، با رویکرد آینده پژوهانه و به روش سناریوپردازی، آینده های مواجهه جنگ نرم غرب و انقلاب اسلامی ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار داده ایم. سوال اصلی این پژوهش، بررسی آینده های متصور برای انقلاب اسلامی ایران در مواجهه با جنگ نرم دشمن است. نتایج تحقیق نشان می دهد اگرچه غرب در بلند مدت سناریوهای جنگ نرم مختلفی را علیه انقلاب اسلامی ایران تعقیب می کند که ابزارهای آن به ترتیب فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است، ولی شواهد نشان می دهد رفتار هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران و تقویت برخی مولفه ها می تواند موجب ناکامی دشمن و موفقیت کشور شود.

جنبش دانشجویی دو دهه پس از تاسیس اولین دانشگاه در ایران پا به عرصه مبارزه سیاسی نهاد. ناکامی های مستمر جنبش دانشجویی در مواجهه با پهلوی دوم، باعث شد از یک سو، دائما در حال گفتمان سازی باشد و از سوی دیگر، همواره ظرفیت هر یک را برای کامیابی در مبارزه بسنجد. سوال اصلی این است که جنبش دانشجویی چه تحولی را در عرصه گفتمان سازی و جایگزینی گفتمان های رقیب، تجربه کرد؟ دستیابی به دال های مرکزی، عناصر و مولفه ها، قابلیت های دسترسی، وجوه از جاشدگی و نیز خصایص گفتمان های رقیب از دیگر پرسش های این مقاله است. به نظر می رسد که نظریه گفتمان می تواند راه هایی را بگشاید تا پاسخ به سوالات مذکور هویدا گردد. فرضیه این مقاله آن است که با مطالعه جنبش دانشجویی با یک روش نوین (نظریه گفتمان) وجوه تازه ای از این جنبش را آشکار نماید. آشکار شدن روند و نوع جابه جایی دال های مرکزی، نوسان در قابلیت های دسترسی و اعتبار و تغییر مستمر در عناصر و مولفه گفتمان های دانشجویی از یافته های مقاله حاضر است، به علاوه، ناتوانی جنبش دانشجویی در گفتمان سازی و بهره گیری از گفتمان های بیرون دانشگاه، لزوم بهره گیری از گفتمان حاکم بر جامعه در گفتمان سازی نوین دینی دانشجویی، از دیگر یافته های این نوشتار است.

این تحقیق با هدف «بررسی تاثیر درس انقلاب اسلامی بر ارتقا میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم» صورت گرفته است. روش تحقیق، توصیفی از نوع علی - مقایسه ای بود. نمونه تحقیق 520 نفر (260 نفر درس انقلاب اسلامی را گذرانده و 260 نفر درس فوق را نگذرانده) از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان بود که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، از آزمون محقق ساخته 64 ماده ای سنجش میزان آشنایی با جنگ نرم، پس از برآورد روایی، پایایی، ضریب تمیز و ضریب دشواری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های مناسب آمار توصیفی و نیز از آزمون t برای گروه های مستقل و آزمون تحلیل واریانس یک طرفه با بهره گیری از نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که، از بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را گذرانده اند، 1.9 درصد در سطح کم، 47.3 درصد در سطح متوسط و 50.8 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و در بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را نگذرانده اند، 33.5 درصد در سطح کم، 62.3 درصد در سطح متوسط و 4.2 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و بین میانگین میزان آشنایی دانشجویان دو گروه با جنگ نرم تفاوت معنادار مشاهده شد، گذراندن درس انقلاب اسلامی در میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم در مجموع و نیز در دو بعد فرهنگی و اجتماعی موثر بوده است اما در بعد سیاسی موثر نبوده است، همچنین دانشجویان ضعیف از نظر پیشرفت تحصیلی، کمترین میزان آشنایی با جنگ نرم را داشتند.

جهانی شدن واجد ابعاد و نیز تاثیرات متفاوت و گوناگونی است و نظرات گوناگونی درباره آن بیان شده است. شناخت و درک چگونگی عملکرد جهانی شدن، با روند در حال بسط خود، در فرآیند تاثیرگذاری پدیدارهایی چون انقلاب ایران از یکسو و تاثیرپذیری جنبش هایی همچون جنبش سیاسی مصر از سوی دیگر، مستلزم شناخت مولفه های جهانی شدن در بعد سیاسی، فرهنگی و ارتباطات است. از سوی دیگر در رابطه با پدیده جنبش سیاسی نوین مصر، نباید شرایط اجتماعی این کشور و بسترهای فراهم شده برای پدیداری جنبش های سیاسی، نادیده گرفته شود. فرض ما در این پژوهش آن است که فرآیند جهانی شدن، از طریق مولفه های خود، انقلاب ایران را به الگویی جهانی برای دیگر کشورها و نیز مصر تبدیل کرده است و همچنین بسترهایی را در جامعه مصر فراهم ساخته که جنبش سیاسی نوین را درپی دارد. لذا باید گفت که انقلاب اسلامی از طریق فعالیت های فراملی توانسته است، تحت عنوان بیداری اسلامی و در پی دکترین «ام القرای اسلامی» جنبش سیاسی مصر را متاثر از خود سازد. بر اساس نظریات جیمز دیویس و آلن تورن، می توان گفت که اصلاحات سیاسی و زمینه های فراهم شده از سوی دولت مصر برای مشارکت هر چند محدود مردمی در سیاست با ایجاد میدان های عمل جدید کنشگران فعالی را به صحنه عمل سیاسی وارد ساخته است. بسترهای اجتماعی متاثر از فرآیند جهانی شدن نیز زمینه را برای جنبش سیاسی نوین مصر آماده نموده است.

یکی از موضوعات بااهمیت در عرصه کشور به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحث سیاست ورزی و آداب رفتار سیاسی احزاب، نخبگان و رجال سیاسی کشور بوده که بر بسیاری از مسائل و موضوعات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بین المللی نظام تاثیرگذار بوده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد به بررسی وضعیت سیاست ورزی نخبگان و رجال سیاسی و مذهبی کشور و نیز مروری بر مباحث نظری و تاریخی رقابت های سیاسی در ایران قدیم و معاصر پرداخته و مدلی مطلوب برای تکاپوی سیاسی نخبگان سیاسی و اصول سیاست ورزی نخبگان که در طراز نظام دینی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی باشد ارایه دهیم. بحثی که در نوع خود از نوآوری موضوعی و روشی برخوردار است و تاکنون کمتر به آن توجه شده است. بی شک واکاوی رفتارهای سیاستمداران و کنش گران عرصه سیاست و نیز مطالعه نحوه پرورش نخبگان سیاسی و خواص قدرت در جمهوری اسلامی در زمره راهبردی ترین مطالعاتی است که خواهد توانست به کارآمدسازی نظام سیاسی و اجتماعی کشور نیز منجر گردد. پرسش اساسی مقاله این است که مدل مطلوب سیاست ورزی و فعالیت های نخبگان سیاسی در عرصه رقابت و کسب قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی کدام است و حدود و ثغور آن چیست؟ این مقاله بر این باور است که سیاست ورزی نخبگان در کشور ما از وضعیت بسامانی برخوردار نیست لذا باید برای آن مدلی مطلوب با راهکارهایی اجرایی و عملی طراحی شود.

بیداری اسلامی در ایران و تاثیر آن بر مصر، لیبی، یمن، بحرین، اردن و دیگر کشورهای خاورمیانه ثمره تحولات معرفتی و مفهومی «اسلام» است. اسلام در مفهوم جدید محصول دوران مدرن و تحت عنوان «اسلام سیاسی» صورت بندی شده است که در مقابل اسلام سنتی قرار می گیرد. اسلام سنتی، دین را به حوزه امور فردی و عبادی محدود می دانست و علی رغم تعریف جامع دنیوی و اخروی از دین عملا در کار سلطان دخالتی نداشت و کار ویژه او توجیه و مشروعیت بخشی دینی به سلطان بود. دین در مدرنیته غرب از امور عرفی و دنیوی منفک شد و اداره جوامع مبتنی بر عقل خود بنیان و مشورتی گردید. اما، در جوامع اسلامی جریان سکولاریستی و کمالیستی متجددین و روشنفکران غرب گرا در فرایندی پارادوکسیکال موجب ظهور اسلام سیاسی شد. اسلام سیاسی از تعامل با غرب تا تقابل با غرب و تشکیل حکومت اسلامی تغییر معنایی داشته است. هر چند اسلام سیاسی در ایران معاصر رنگ و بوی لیبرالی و مارکسیستی هم به خود گرفت. اما، این قرائت «اسلام فقاهتی» به رهبری امام خمینی (ره) بود که توانست در انقلاب اسلامی 1357 ش به آرمان تشکیل حکومت اسلامی دست یابد و دموکراسی دینی را به صورتی الهام بخش به اجرا بگذارد. در این مقاله به بررسی تحولات تاریخی، مفهومی و معرفتی اسلام سیاسی در ایران معاصر خواهیم پرداخت.

یکی از ابعاد تربیت، تربیت سیاسی است که نظام های سیاسی از طریق آن می توانند ارزش های خاص خود را در افراد نهادینه کنند. با ظهور دوره رنسانس، در مفهوم تربیت سیاسی تغییر و دگرگونی رخ داد که باعث چرخش سیاست از اخلاق به سمت قدرت شد و این چرخش پایه و اساس تربیت سیاسی غرب را شکل داد، اما در دیدگاه اسلام سیاست در خدمت اخلاق و تربیت است. این مقاله درصدد بررسی مبانی و مولفه های تربیت سیاسی از منظر امام خمینی (ره) است، بنابراین، با توجه به دیدگاه امام (ره) که برگرفته از اسلام است، امام (ره) موضوع سیاست را تربیت می داند. ایشان تربیت سیاسی را روی آوردن آزادانه و آگاهانه به سمت ارزش های الهی می داند و بر این اساس، عمده ترین مبانی تربیت سیاسی را از منظر امام (ره) می توان توحیدمحوری، فطرت محوری، تزکیه محوری، اخلاق مداری نام برد و همچنین مولفه های تربیت سیاسی از منظر ایشان آگاهی، خودشناسی، آزادی، استقلال، عدالت ذکر کرد.

مقاله حاضر بر آن است تا با بیان رویکردها، اندیشه ها و کنش های ژئوپلیتیکی ایران قبل و پس از انقلاب، ژئوپلیتیک جدید ایران پس از انقلاب را تبیین نماید. نگارندگان در این مقاله به دنبال این پرسش هستند که وقوع انقلاب اسلامی چه تحولی در ساختار ژئوپلیتیک ایران پدید آورد؟ در پاسخ با بررسی و واکاوای بنیان های اندیشه ای و عملی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی و اصول اساسی حاکم بر سیاست خارجی کشور این فرضیه را مطرح کرده ایم که ژئوپلیتیک ایران پس از انقلاب متاثر از مفاهیم و استراتژی هایی چون صدور انقلاب، تشکیل امت واحده اسلامی، نه شرقی - نه غربی، آمریکاستیزی، اسراییل ستیزی، دفاع از مظلومان و آزادیخواهان جهان، حمایت از جنبش های آزادی بخش، ام القری شدن و خروج از پیمان سنتو و ورود به پیمان عدم تعهد ماهیتی انبساطی پیدا کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ژئوپلیتیک ایران در دوران پهلوی دوم به نیابت از آمریکا و متاثر از استراتژی های این کشور، ماهیتی وابسته و موقعیتی محلی داشت. در این میان وقوع انقلاب اسلامی سبب شد تا ژئوپلیتیک ایران سرشتی مستقل و ابعادی جهانی پیدا کند.