جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طرح خاورمیانه بزرگ نخستین بار در 12 سپتامبر 2002 مطرح گردید؛ هدف این طرح که با مخالفت ها و تردیدهایی نیز روبرو بود، در ظاهر، کمک به کشورهای منطقه خاورمیانه به ویژه کشورهای عربی این منطقه در زمینه اصلاحات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بود. واژه «خاورمیانه اسلامی» اولین بار پس از شکست ارتش صهیونیستی در جنگ 33 روزه به دست حزب الله لبنان در سال 2006 و در برابر طرح «خاورمیانه جدید» وزیر خارجه وقت آمریکا مطرح شد. سوال هایی که این پژوهش قصد پاسخگویی و بررسی آن را دارد عبارت است از اینکه آیا طرح خاورمیانه جهان اسلام می تواند در برابر طرح خاورمیانه بزرگ که از سوی آمریکا مطرح شد، عملی گردد و نیز این طرح با چه چالش هایی مواجه است. به نظر می رسد بعد از تحولات منطقه نقش و جایگاه تفکرات اسلامی در همبستگی منطقه ای از اهمیت والایی برخوردار شده که در این بین نقش ایران برجسته خواهد بود.

با شروع جنگ 33 روزه علیه لبنان، بازیگران جهانی و منطقه ای هر کدام به فراخور منافع و علایق خود جهت گیری ها و مواضع مختلفی را در رابطه با این جنگ اتخاذ نمودند. در این میان، تلاش های دولت های غربی به عنوان قدرت های برتر و مدعیان حقوق بشر در جهان، در حمایت از اسرائیل و ضربه زدن به حزب الله لبنان از جلوه های بارز مسائل پیرامون این جنگ محسوب می شود. هدف مقاله حاضر توصیف و تحلیل مواضع دولت های اروپایی و آمریکا در این جنگ بر مبنای نظریه سیاست خارجی روزنا است و سوال اصلی پژوهش این است که سیاست خارجی و مواضع دولت های اروپایی و آمریکایی در جنگ 33 روزه لبنان چه بوده است. در این نوشتار با روش تحلیل اسنادی ابعاد این جهت گیری ها بررسی می شود. نتایج نشان می دهد که منافع این کشورها از سطح بالایی از همپوشانی برخوردار بوده و آن ها به دنبال تضعیف جبهه مقاومت و جلوگیری از گسترش قلمرو ژئوپلیتیکی ایران هستند. بنابراین دولت های اروپایی و ایالات متحده به تقویت، تجهیز و حمایت همه جانبه از اقدامات رژیم صهیونیستی پرداختند. ایالات متحده آمریکا مدیریت سیاسی این جنگ را در دست داشت و دولت های اروپایی نیز در راستای تامین منافع و کسب اهداف خود با آن همگام شدند.

تحولات اخیر در خاورمیانه، معادلات جدیدی در منطقه به وجود آورده است. از جمله این تحولات می توان به بحران فعلی سوریه اشاره کرد که در آینده محور سه گانه راهبردی ایران، سوریه و حزب الله لبنان در منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در همین راستا، هدف اصلی این پژوهش پاسخگویی به دو سوال محوری زیر است: 1- روند تحولات کنونی در سوریه چه تاثیری بر محور سه گانه راهبردی و همچنین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خواهد گذاشت؟ و 2- راهبرد امنیتی ایران در قبال بحران کنونی سوریه چیست و در چه چهارچوبی قابل تبیین است؟ این پژوهش به موازات سوالات طرح شده دو فرضیه زیر را به آزمون خواهد گذاشت: 1- در صورت سقوط اسد و روی کار آمدن مخالفین، حلقه واسط محور سه گانه راهبردی (سوریه) از بین خواهد رفت و درنتیجه ضریب امنیت ج. ا. ایران در منطقه کاهش پیدا خواهد کرد. 2- راهبرد امنیتی ج. ا. ایران را می توان، در قالب دفاع از دولت بشار اسد در چهارچوب حفظ موازنه تهدید منطقه ای ایران علیه اسرائیل و آمریکا تبیین نمود.

گفتمان سیاست خارجی امام خمینی (ره)، با وجود داشتن مبانی وثیق استراتژیک و دیپلماتیک، ایدئولوژیک و عقیدتی است. انقلاب اسلامی، کانون گفتمان امام (ره) را سامان می دهد. گفتمان سیاست خارجی بنیانگذار انقلاب اسلامی، استوار بر مرزکشی میان خود و دیگری است. در این منطق دگرسازانه، نظام بین الملل به دو کیان مستکبر و مستضعف تقسیم می شود. این پژوهش بر آن است تا با نظر به گفتمان رهبری آیت الله خامنه ای، نشان دهد که این گفتمان دنباله منطقی گفتمان امام در فضایی متحول است. شرایط ویژه داخلی، منطقه ای و بین المللی و نیز ویژگی های شخصیتی آیت الله خامنه ای، ایشان را به سوی در پیش گیری خوانشی عمل گراتر، در چهارچوب گفتمان تعامل گرایی ضدنظام سلطه، سوق داده است. این گفتمان، عصاره سیاست خارجی ایران بوده و سه مفهوم اسلام انقلابی، امنیت ملی و منافع ملی را در نسبت هایی گوناگون مفصل بندی می کند. در این منطق، دو بلوک سلطه گر و سلطه ستیز در برابر یکدیگر قرار گرفته و هویت - دیگری و منطق تفاوت - زنجیره هم ارزی نظام بین الملل را معنا می بخشند. نوشتار پیش رو، پس از طرح کلان گفتمان تعامل گرایی ضدنظام سلطه، مبانی تقسیم جهان و هم گرایی ها و واگرایی های آن را در ذیل پرداختن به دو مفهوم هویت و دیگری و زنجیره هم ارزی و منطق تفاوت برجسته می نماید.

نویسنده/ سیاستمدار ایدئولوژی شخصی خود یا گروهش را در تولید متن سیاسی و با هدف خاصی به کار می گیرد. این ایدئولوژی را می توان از طریق شناخت راهکار گفتمانی انکار استخراج نمود که در آن، چیزی در ابتدا به حالت مثبت ارائه و سپس با استفاده از یک اصطلاح خاص مانند «اما» رد می شود و برای مشروعیت بخشی به «خود» و مشروعیت زدایی از «دیگری» به کار می رود. ساختار خرد متن سرمقالات غربی که به موضوع فعالیت هسته ای ایران اختصاص یافته اند، همراه با شیوه انکار، مشروعیت این فعالیت و سلطه آمریکا بر آن را به شیوه خاص خود بازنمایی می کنند. بر این اساس، مقاله پیش روی، با رویکردی انتقادی، کاربرد انکار را در سرمقالات مذکور در روزنامه های آمریکایی واشنگتن پست و وال استریت ژورنال و روزنامه های انگلیسی ایندیپندنت و گاردین در مقطع زمانی 2009 مورد بررسی قرار داده است تا در پی پاسخ این سوال باشد که چگونه مطبوعات غربی مشروعیت فعالیت هسته ای ایران را از نگاه آمریکا بازنمایی کرده اند. ماحصل یافته های پژوهش حاکی از آن است که رویکرد آمریکا نسبت به فعالیت هسته ای ایران، رویکرد تک قطبی و انحصاری است و مطبوعات غربی در جهت مشروعیت بخشی به این نگرش، بیشترین استفاده را از راهکار انکار به شیوه موجه سازی نظری و جلوه نمایی عقلانی دارند.

پس از وقوع انقلاب ژانویه 2011 در مصر، حسنی مبارک از قدرت کنار گذاشته شد و در انتخاباتی آزاد، اسلام گرایان و در مرکز آن ها، اخوان المسلمین توانستند با کسب اکثریت آراء، در صدر قدرت سیاسی قرار بگیرند، اما چیزی نگذشت که دولت و سایر نیروهای اجتماعی، در مقابل هم قرار گرفتند و سرانجام، ارتش به عنوان سازمان یافته ترین و منسجم ترین نهاد در جامعه مصر، از وضعیت موجود استفاده کرد و در نقش منجی ملی با انجام کودتا، تمامی منابع قدرت را قبضه کرد. به نظر می رسد چنین وضعیتی با جامعه پره تورین مورد نظر ساموئل هانتینگتون سنخیت های فراوانی داشته باشد. ویژگی بارز چنین جامعه ای، رویارویی و برخورد مستقیم و عریان گروه های اجتماعی سیاسی شده و متخاصمی است، که هر نوع مذاکره و سازشی را پس می زنند و هیچ قاعده بازی توافقی یا سازوکار مشترکی برای حل منازعه را نمی پذیرند. بر این اساس، پژوهش حاضر می کوشد با بهره گیری از چهارچوب مفهومی و نظری پره توریانیسم هانتینگتون، ضمن تشریح ویژگی های ساختاری جامعه مصر و همچنین نوع مناسبات و کنش سیاسی گروه ها و نیروهای اجتماعی آن، که پیوسته سعی در کنار زدن یکدیگر از صحنه سیاست مصر داشته اند، پدیده خشونت سیاسی را پس از وقوع انقلاب در این کشور تبیین نماید.

مقاله حاضر، گزیده ای از یک پژوهش علمی است که به منظور فهم فرایند جهت گیری ها و پارادایم های فکری و نظری در گفتمان خبری شبکه پرس تی وی نگاشته شده است. رویکرد نظری اتخاذ شده در این تحقیق تلفیقی از نظریات گفتمان، بازنمایی، برجسته سازی و تصویرسازی و رویکرد روشی آن «روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام) و بازه پژوهش، اردیبهشت و خرداد سال 1390 است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که سیاست خبری شبکه پرس تی وی در قبال تحولات بحرین، لیبی و یمن در بعد داخلی تفاوت مهمی با بازنمایی تحولات سوریه داشته است. به این صورت که در بازنمایی تحولات داخلی یمن، بحرین و لیبی نفی رژیم های حاکم در این کشورها با تاکید بر مصادیق فساد و سرکوب و شکنجه مردم و برجسته سازی موضوعاتی از جمله نقض حقوق بشر و نقض آزادی های مذهبی مردم مورد تاکید بوده است. اما در خصوص سوریه لزوم اصلاحات (و نه تغییر رژیم) مورد تاکید قرار گرفته است. در بعد خارجی، نفی مداخلات خارجی به عنوان اصلی ترین سیاست بازنمایی در تحولات یمن، بحرین، لیبی و سوریه مورد توجه قرار گرفته است و در خصوص سوریه، عدم انزوای بین المللی حکومت بشار اسد به عنوان یک سیاست بازنمایی مورد توجه بوده است. همچنین سیاست خبری شبکه در قبال تحولات مصر و تونس، در بعد داخلی، پیگیری مطالبات قیام مردم، و در بعد خارجی، در خصوص اخبار مصر سیاست «نفی رابطه با اسرائیل» بوده است. اخبار پرس تی وی در بازه مطالعه شده به مسائل خارجی تونس نپرداخت.

در جهان پرچالش کنونی، سریال ها به عنوان محصولات فرهنگی در منطقه خاورمیانه کاربرد دیپلماسی فرهنگی گسترده و در عین حال موثری پیدا کرده اند. در میان کشورهای منطقه، ترکیه و عربستان با تولید سریال در ژانرهای مختلف توانسته اند جایگاه و نفوذ خود را در میان شبکه های تلویزیونی ماهواره ای تثبیت نمایند. از این رو، در این مقاله، سریال های تاریخی «حریم سلطان» و «الفاروق عمر» که توسط کشورهای ترکیه و عربستان ساخته شده و از شبکه های ماهواره ای منطقه خاورمیانه مانند دبی VT و MBC پخش گردیده مورد تحلیل قرار گرفته است تا آثار و چگونگی حضور رسانه ای و فرهنگی این دو کشور در این منطقه بررسی شود. در این مقاله از نظریه پسااستعماری و از روش های شرق شناسانه و تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است. مساله این مقاله تعیین نسبت واقعیت و برساخته شدن شرق (توسط غرب) در محصولات فرهنگی تولیدشده جهان شرق و همچنین عرصه نزاع گفتمانی «العالم العربی» و «نوامپراطوری عثمانی» با بازیابی تاریخی است. این مقاله در پاسخ به چگونگی بازتعریف تاریخ به منظور هویت یابی مردم این منطقه است.

در این مقاله رویکرد سیاست داخلی و خارجی ایالات متحده به احیای هویت اسلامی و رشد خودآگاهی و کنشگری جوامع اسلامی به عنوان اصلی ترین جایگزین محتمل برای نظم جهانی موجود، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این راستا نویسندگان ابتدا بستر نظری مناسب را با استفاده از مبانی مکتب سازه انگاری اجتماعی و با تاکید بر عوامل و منابع فرهنگی، ارزشی و هنجاری فراهم می کنند و سپس با تشریح وضعیت اسلام و مسلمانان آمریکا به آسیب شناسی و نقد سیاست گذاری داخلی این کشور می پردازند. در بخش بعدی مقاله، گرایش ها و اهداف سیاست خارجی آمریکا در مورد احیای هویت اسلامی در خاورمیانه بررسی می شود. به باور نگارندگان مهم ترین وجه راهبرد سیاست گذارانه ایالات متحده در قبال کشورهای اسلامی، مبارزه با آموزه اسلام سیاسی و جلوگیری از خودآگاهی ارزشی - هنجاری (فرهنگی) مسلمانان است؛ زیرا اسلام سیاسی مستقیما فهم رایج از نقش خنثی و خاموش مذهب در سیاست و اخلاق را هدف قرار داده و برای شکل دادن و بنیان گذاری نظامی جدید در تضاد با جهان بینی مادی و سلطه گرای غربی تلاش می کند و همگرایی جهان اسلام را به منظور مقابله با سلطه فرهنگی و ارزشی غرب و احیای فرهنگ و ارزش های دینی - توحیدی پی می گیرد. به این ترتیب، نویسندگان نتیجه می گیرند که رویکرد اساسی طبقه نخبگان حاکم در ایالات متحده برای تضمین نظام کنونی، تمامیت طلبی ارزشی - هنجاری و تلاش برای نادیده گرفتن و سرکوب هویت و هنجارهای اسلامی متعارض با مفاهیم شمایل شناسانه ای مانند «شهروند» و «دولت - ملت» است.

شناخت ارزش ها و ویژگی های موجود در فرهنگ ملی هر کشوری، از آن جهت که در تکوین هویت آن کشور و استمرار آن نقش مهمی دارد، بسیار ضروری است. از این حیث، جمهوری اسلامی ایران نیز دارای جنبه های خاصی از فرهنگ عمومی و ملی است که حاصل تجربه تاریخی ملت در برخورد با حوادث و پدیده های سیاسی آن می باشد؛ فرهنگی که در اغلب موارد چالش هایی را فراروی کشورها، به ویژه کشورهای غربی و در راس آن آمریکا قرار می دهد از طریق ابزار تحریم اقتصادی، خواسته های نامشروعی را در قبال برنامه هسته ای ایران دنبال می کنند. نوشتار حاضر ضمن تمهید پشتوانه نظری مبتنی بر محرومیت نسبی و هویت در مقام پاسخ گویی به این سوال است که چه عواملی طی سال های اخیر موجب شده است تا جمهوری اسلامی ایران علی رغم فشارهای اقتصادی حاصل از تحریم، همچنان در قبال ادامه فعالیت هسته ای خود پافشاری کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته و گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و اسنادی شامل کتاب ها، مقالات تخصصی و اینترنت بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مولفه های مذهبی استقلال طلبی در فرهنگ ملی ایران باعث گردیده تا نظام جمهوری اسلامی ایران بر حقوق خود به ویژه در زمینه فعالیت صلح آمیز هسته ای با در نظر گرفتن مسائل راهبردی برای نسل های آینده مبادرت ورزد و اثرات سوء تحریم را به خوداتکایی بیشتر و تاثیرگذاری افزون تر در سطح نظام بین الملل تبدیل کند.