جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«توین بی Arnold Toynbee» مورخ مشهور انگلیسی(1889-1973م) سال‌های فراوانی از عمر خود را صرف بررسی تاریخ و تمدن‌های گوناگون بشری کرده است. وی تمدن اسلامی را رقیب اساسی تمدن غربی دانسته و در بررسی‌های خود به نقاط ضعف و قوت این دو رقیب دیرینه اشاره کرده است. وی از شخصیت‌های معتقد به منجی در آخرالزمان است و اعتقادات منجی‌گرایانه او از دین مسیحیت ناشی شده است. نگاه وی به منجی، با عینک پیشرفت و تکنولوژی تمدن غرب صورت پذیرفته و وی مهدی سودانی را مظهر منجی شمشیر به دست انگاشته است. وی با بررسی شخصیت مهدی سودانی و عملکردش بر این باور است که منجی در تمدن اسلامی شاخصه‌هایی دارد که با منجی تمدن غربی در بسیاری از زمینه‌ها متفاوت است. با این حال نگاه «توین بی» به تمدن اسلامی بسیار امیدوارانه است و لذا می‌توان از نگاه تمدنی وی در تقریب بین ادیان و تقویت اعتقاد به منجی بهره گرفت. در این نوشتار برآنیم تا دیدگاه توین بی درباره شاخصه‌های منجی در تمدن اسلامی را توضیح داده و به نقد و بررسی آن اقدام نمائیم. شمشیر به دست بودن، استفاده از ابزارهای قدیمی، قدرت روحانی و نیروی توانای معنوی و خلأ نظریه‌پردازی در عصر جدید از جمله شاخصه‌هایی است که توین بی برای منجی در تمدن اسلامی برشمرده است. تحلیل و مطالعه آثار «توین بی» نگاه خاص و ویژه او را نسبت به منجی شمشیر به دست آشکار ساخته و راز نگاه‌های متفاوت وی به اسلام را بر ملا خواهد ساخت. «توین بی» تنها از زاویه «مهدی سودانی» به منجی شمشیر به دست نگریسته است. در حالی که این امر زوایای دیگری نیز دارد که ما به برخی از آنها در این پژوهش اشاره می‌نمائیم. به هر حال دیدگاه‌های توین بی در مورد منجی و آینده جهان، نقاط مشترکی با آموزه مهدویت و آرمان‌های آن دارد، و به همین دلیل، می‌تواند زمینه شکوفایی پژوهش در آموزه‌های مهدوی مرتبط را فراهم نماید.

زمینه‌سازی غیبت امام عصر؟عج؟ از کلیدی‌ترین دغدغه‌های معصومین؟عهم؟ به دلیل خاتمیت وصایت ولی‌عصر ؟عج؟، میان امت رسول خاتم؟ص؟ بوده است. بررسی این مسئله در زمان حیات امامیین عسکریین8 به سبب آن‌که در آستانه و نزدیکی غیبت امام عصر؟عج؟ قرار داشتند اهمیت بیشتری دارد. این موضوع از جمله موضوعات مهمی است که پرداختن به آن افزون بر شناخت اهمیت فعالیت‌های امامین عسکریین8 آگاهی شیعیان را نسبت به جایگاه و نقش علما، فقها و وکلا و تلاش آنها مضاعف می‌کند. براساس دستاورد تحقیق حاضر اقدامات عسکریین8 در زمینه‌سازی غیبت امام و فعالیت‌های علمی و فرهنگی آنان با توجه به فضای رعب و خفقان را می‌توان در تعیین وکلا و تربیت فقها و معرفی آنها به جامعه شیعه، فعالیت‌های سیاسی، مأموریت دادن نفوذیان در دربار حکام و اگاهی دادن از خطرات و حفظ جان امام و شیعیان، دفع مدعیان دروغین و نحوه اداره اقتصادی شیعیان دانست و بارز‌ترین فعالیت امامین عسکریین8 برای تثبیت غیبت امام عصر؟عج؟ در اذهان شیعیان عبارت بود از عدم دیدار حضوری با شیعیان حتی خواص از پشت پرده و حل کردن مشکلات مردم به صورت غیرحضوری به طوری که شیعیان پذیرفته بودند برای ارتباط با امام باید به نمایندگان مراجعه کنند.

غیبت امام و عدم دسترسی مستقیم امت به امام و آماده‌سازی جامعه شیعی برای ورود به دوره غیبت حضرت مهدی؟عج؟ از جمله مسائلی است که نیازمند ایجاد مقدمات توسط امامان به ویژه امامان متأخر (ابناء الرضا) می‌باشد. هر چقدر به آغاز این دوره از فصل جدید که همان عدم دسترسی مستقیم شیعیان به امام خود نزدیک‌تر می‌شویم. شرایط برای امامان آماده‌ساز این مرحله مشکل‌تر به نظر می‌رسد. تحقیق پیش ‌رو درصدد پاسخ به این پرسش اصلی است که نقش امام حسن عسکری؟ع؟ در آماده‌سازی جامعه شیعی برای عصر غیبت حضرت قائم؟عج؟ به چه میزان و چگونه بوده است؟ نتیجه توصیف و تحلیل متون تاریخی و حدیثی، در بررسی فعالیت‌ها و آموزه‌های امام حسن عسکری؟ع؟ فرضیه نویسنده را تأیید می‌کند که امام حسن عسکری؟ع؟ با توجه به شرایط موجود جامعه و عصر حاکم به عنوان آخرین امام در این دوره نقش مهمی در ترسیم و تبیین درست زوایای مختلف غیبت حضرت مهدی؟عج؟ و آماده کردن شیعیان قبل از آغاز دوره غیبت داشتند.

قدر مشترک همه روایات مهدوی وعده و بشارت ظهور حضرت مهدی؟عج؟ به مخاطبان عام و خاص و ذکر برخی از جزئیات آن است. مخاطبان خاص بشارت‌های مهدوی پیامبر؟ص؟، عباس، جعفر، علی؟ع؟ و فاطمه؟س؟ می‌باشند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی داده‌ها و با مراجعه به منابع حدیثی و رجالی و کلامی امامیه و اهل‌سنت و به دور از تعصب و با رعایت انصاف علمی درصدد است تا نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟ هم‌زمان و پس از رحلت پیامبر؟ص؟ را تحلیل و ارتباط آن را با بشارت‌های مهدوی پیامبر؟ص؟ واکاوی کند. بررسی مفاد این روایات می‌تواند دریچه‌ای تازه نسبت به ادله نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟ برای ما بگشاید. در یک نگاه می‌توان گفت تمام نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟، نابودی سرمایه‌ها و میراث گرانقدر اسلام و در نتیجه گمراهی مردم پس از پیامبر؟ص؟ است و این بشارت‌ها که مژده و تسلای خاطر ایشان است ناظر به دو معنا است. اول این‌که با اطاعت از خاندان نبوت و امامت مردم از گمراهی نجات خواهند یافت و دوم این‌که با ظهور حضرت مهدی؟عج؟ امامت به جایگاه اصلی خود باز خواهد گشت.

جمعی از عالمان اهل‌سنت از طریق ابن‌مسعود از رسول خدا6 حدیثی نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد پدر امام مهدی7 همنام پدر رسول گرامی اسلام6 یعنی عبدالله است. عالمان شیعه براساس اخباری که در اختیار دارند، تردید ندارند که پدر امام مهدی7 امام حسن عسکری7 است. و برخی از عالمان اهل‌سنت نیز در این مسئله با عالمان شیعه هم عقیده‌اند. اما بیشتر آنان براساس یکی از نقل‌های حدیث ابن‌مسعود از رسول خدا6 که در آن درباره امام مهدی7 آمده: «اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابی» نام پدر امام مهدی7 را عبدالله دانسته و مهدی موعود4 را شخصی غیر از فرزند امام حسن عسکری7 دانسته‌اند. اما از آن‌جا که محدثان شیعه و اکثر محدثان اهل‌سنت حدیث ابن‌مسعود را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد زیاده «اسم ابیه اسم ابی» از پایه و اساس درستی برخودار نیست. به ویژه آن‌که برخی از عالمان اهل‌سنت مانند گنجی شافعی زیاده فوق را ساخته فردی به نام زائده دانسته است و معتقد است دیگر راویان حدیث مورد نظر که شمار آنان به 35 نفر می‌رسد، حدیث یاد شده را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند که هماهنگ با دیدگاه عالمان شیعه است.

اندیشه مهدویت دارای ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. تبیین اهداف حکومت مهدوی در برابر ایده بی‌طرفی حکومت در لیبرالیسم، یکی از مسائل سیاسی مهم، برای ترسیم مدینه فاضله اسلامی است. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تحلیل متون قرآنی و روایی با تبیین نظری به این مسئله پاسخ دهد که: اهداف حکومت مهدوی چیست و چگونه با وظایف حکومت در لیبرالیسم در چارچوب ایده بی‌طرفی مقایسه می‌‌شود؟ مهم‌ترین یافته پژوهش حاضر عبارتست از: بررسی و تبیین نظری اهداف و کارویژه‌های حکومت مهدوی ازطریق تحلیل متون قرآنی و روایی و در راستای اهداف حکومت در علوم سیاسی. براساس نصوص مهدویت، مهم‌ترین هدف حکومت مهدوی، عبودیت الهی است و در راستای آن، سایر منابع اهداف حکومت نیز قابل تبیین است. حکومت مهدوی دارای دو دسته اهداف مادی(دنیایی) و معنوی است و در تبیین و تفسیر اهداف مادی و دنیوی با حکومت در لیبرالیسم تفاوت دارد. تلاش در توسعه اقتصادی امری اصیل و در راستای عبودیت می‌باشد. این پژوهش می‌تواند علاوه بر فواید نظری تشریح کارویژه‌های مدینه فاضله مهدوی، برای حکومت‌های اسلامی در برنامه‌های نوسازی در عصر غیبت، راهگشا باشد.

تاکنون از سوی صاحب‌نظران سیاسی و مذهبی نظریات مختلفی برای تحلیل و بررسی شکل‌گیری و عملکرد فرقه بهائیت ارائه شده است. این نظریات از جنبش کمونیستی تا اقلیت دینی و جنبش اجتماعی را شامل می‌شود(پیشینه). به نظر می‌رسد این نظریات، جامعیت لازم برای تحلیل فرقه بهائیت را ندارند(مسئله). بنابراین سؤال تحقیق این است که کدام نظریه برای تحلیل این فرقه مناسب می‌باشد(سؤال). فرضیه تحقیق این است که با توجه به مبانی فکری بهائیت و عملکرد این فرقه تاکنون، نظریه فتنه سیاسی _ مذهبی، مناسب‌ترین نظریه برای تحلیل آن است(فرضیه). در این نوشتار ضمن بازخوانی نظریات ارائه شده و نقد و بررسی آنها، با بهره‌گیری از نظریه فتنه سیاسی _ مذهبی به تحلیل عملکرد این فرقه می‌پردازیم. البته برخی از نظریات مستقیماً به بهائیت نپرداخته و نقطه عزیمت تحلیل خود را فرقه بابیه در نظر گرفته‌اند که با توجه همپوشانی این دو فرقه، آنها را نیز بیان می‌کنیم. در این نوشتار با در نظر گرفتن فرضیه فتنه سیاسی _ مذهبی، از روش تحلیل انتقادی بهره‌گیری می‌شود(روش). یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که فرقه بهائیت را، به عنوان یک فرقه استعماری از نحوه شکل­گیری تا عملکرد، با ویژگی‌هایی مانند ارتباط با بیگانگان، پیروی از عقاید انحرافی و بدعت‌آمیز در آموزه‌های شیعی، عملکرد مخرب و آشوب‌طلبی در جامعه، می‌توان یک فتنه مذهبی _ سیاسی نامید که در ایران معاصر به وجود آمده و برای ایجاد تفرقه در جامعه شیعی ایران و تسهیل حاکمیت استعمار، به فعالیت خود در جهت اهداف بیگانگان ادامه می‌دهد(یافته).

شیعه‌شناسی در غرب از سال­های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رونق بیشتری گرفت و آثار زیادی در این‌باره نوشته شد. این جریان بیشتر در آثار پرفسور هانری کربن و شاگردان او از جمله دکتر محمدعلی امیرمعزی مشهود است. آثار دکتر معزی از معدود آثاری است که جنبه­های خاص و کمتر شناخته شده از تشیع را با تکیه بر متون اولیه شیعه(از قرن 4 هجری به بعد) بازسازی کرد که مورد استقبال جامعه غرب واقع شد. دیدگاه­های خاص ایشان در باب امامت عامه(جنبه­های عرفانی و امامت باطنی) و امامت خاص با موضوع مهدویت(انتظار، غیبت، رجعت و علائم ظهور) محور بحث در این نوشتار است که در برخی موارد نیاز به بررسی، تحلیل و دقت نظر دارد که به آن پرداخته شده است.

از دیرباز تا به امروز جوامع مختلف شاهد ظهور مدعیانی است که با سوءاستفاده از عقاید و احساسات پاک متدینان درصدد بهره‌جویی و تسلط بر آنان هستند و هرچه آن باور ژرفای بیشتری داشته و به حقیقت نزدیک‌تر باشد، افراد سوداگر و سودنگر بیشتر در پی بهره‌های ناپاک از آن بر خواهند آمد. لذا لازم است که رویکرد قرآن نیز در این‌باره مورد بررسی قرار گیرد و این مهم با بررسی قصص قرآن کریم که بخش عظیمی از آیات و معارف آن را به خود اختصاص داده است میسور می‌شود. ضرورت پرداختن به این بحث نیز هنگامی‌ روشن خواهد شد که بدانیم این مدعیان با سوءاستفاده از اعتقادات، موجب گمراهی و انحراف افراد بسیاری از جامعه شده‌اند و همچنین در مواردی علاوه بر آسیب‌های اجتماعی فراوان، تهدید امنیتی نیز به شمار می‌روند. در این مقاله به روش تحلیلی _ توصیفی به استناد منابع کتابخانه‌ای، با الهام‌گیری از آیات قرآن کریم در پی جریان‌شناسی مدعیان دروغین با تأکید بر ویژگی‌ها و شگردهای آنان در جذب افراد برآمده‌ایم و در پنج گام، راه‌هایی برای مقابله با این جریانات از منظر قرآن کریم بیان کرده‌ایم.

یکی از مهم‌ترین نکات در زندگی امام حسن عسکری؟ع؟ تلاش و تدابیر آن حضرت برای حفظ فرزند و جانشین‌شان حضرت مهدی؟عج؟ بود. شرایط دشواری که خلافت عباسی برای آن امام همام ایجاد کرده بود و دشواری ارتباط با شیعیان ایجاب می‌کرد تا برنامه مناسبی برای حفظ جان حضرت مهدی؟عج؟ طراحی و اجرا شود. این نوشتار بر آن است تا راهکارهای امام حسن عسکری؟ع؟ برای این مهم را به روش وصفی تاریخی و با بهره‌گیری از منابع متقدم تبیین نماید. امام یازدهم برای دفع خطر از فرزندش تدابیر ارزشمندی را اندیشیده و برنامه دقیقی را طراحی کردند که قبل از تولد فرزندش تا زمان شهادت خودشان و حتی بعد از آن در برگرفت و بدین‌وسیله خطر را از ایشان دور کردند. مخفی نگه داشتن بارداری همسر، پنهان بودن تولد، عقیقه توسط دیگران، حضور مستمر در دربار عباسیان و معرفی جانشین خود بدون ذکر نام، تغییر محل سکونت امام مهدی؟عج؟ و نهی از سؤال از نام ایشان از اقدامات آن حضرت بود.