جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مجامع روایی امامیه، روایاتی وجود دارد که هرگونه قیام و نهضت و جنبش قبل از قیام و ظهور حضرت مهدی؟ع؟ را ممنوع دانسته و پرچم برافراشته شده را مظهر طاغوت و حکومت برآمده از آن را غیرمشروع می‌دانند. وجود چنین روایاتی موجب شده تا عده‌ای با تمسک به این روایات، هرگونه قیام و نهضت را قبل از ظهور ممنوع و به تبع آن هرگونه آمادگی برای ظهور و نیروسازی برای آن را منتفی بدانند. بنابراین مسئله تحقیق حاضر این است ‌که براساس این روایات هرگونه نیروسازی و تربیت نیرو برای ظهور را باید منتفی دانست. بر این اساس سؤالی که این مقاله در صدد است بدان پاسخ گوید؛ این است ‌که: آیا می‌توان با استفاده از این روایات که هرگونه قیام قبل از قیام و ظهور حضرت مهدی؟ع؟ را نفی کرده‌اند؛ تربیت نیرو و نیروسازی برای ظهور را منتفی دانست؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا روایاتی که هرگونه قیام و انقلاب قبل از قیام قائم؟عج؟ را نهی کرده‌اند؛ جمع‌آوری و در سه گروه کلی دسته‌بندی شده‌اند و با روش توصیفی و تحلیل مضمون و محتوای روایات با تأکید بر آموزه‌های علم رجال و درایه الحدیث، با استفاده از منابع و متون موجود، مورد نقد و بررسی قرار داه شده است. از جمله نتایج و یافته‌های پژوهش حاضر این است ‌که از طرفی بیشتر این روایات از نظر سند دارای اشکال بوده و به اصطلاح ضعف سندی دارند؛ و از طرف دیگر از نظر دلالت به‌گونه‌ای هستند که یا به دوره‌ای خاص اشاره دارند و ناظر به شرایط تاریخی ویژه‌اند و یا ناظر به شخصیت قیام کننده‌اند که با انگیزه‌های شخصی برای رسیدن به مطامع خودش پرچم مبارزه را بلند نموده است. علاوه برآن، این دسته از روایات با دستورات کلی دین اسلام در تشویق به مبارزه با ظلم و ستم و جهاد در راه خدا و دستور به امر به معروف و نهی از منکر و... تعارض دارند؛ از این جهت هرگز نمی‌توان از این روایات، نهی از قیام و نهضت قبل از قیام حضرت مهدی؟ع؟ را به‌طور کلی و به‌نحو مطلق نتیجه گرفت و آن ‌را محکوم نمود؛ و در نتیجه با تمسک به این روایات نمی‌توان نیروسازی و تربیت نیرو برای مبارزه با ظلم و ستم را ممنوع دانست. در واقع تبیین عدم دلالت این روایات بر نهی از نیروسازی در عصر غیبت، از نوآوری‌های این تحقیق به‌شمار می‌رود.

یکی از عوامل مؤثر در پیشبرد و جهش جریان حق وجود تشکیلات منسجم و قوی است. کارهای فردی هرگز جریان حق را با جهش مواجه نکرده‌اند. تشکیلات از ظرفیت‌هایی مهم و ویژه برخوردار است، تبیین این ظرفیت‌ها و بیان نقش آن در زمینه‌سازی ظهور، از گام‌های نخست برای رسیدن به جهش در عرصه زمینه‌سازی ظهور است. اهمیت فراوان زمینه‌سازی از یک سو و نیاز فراوان آموزه‌های مهدوی به تشکیلات از سوی دیگر، لزوم ایجاد تشکیلات اسلامی منسجم و قوی در این راستا را خاطرنشان می‌سازد. در این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی نگاشته شده است. شناخت جریان‌های زمینه‌ساز قبل از ظهور، و دقت در ساختارهای شبکه وکالت در دوران غیبت صغری و قبل از آن، الگویی کامل برای تشکیلات زمینه‌ساز ارائه می‌نماید. این الگو ما را در مدیریت نیروی انسانی، مدیریت زمان، و به طور کلی شناخت ظرفیت‌های تشکیلات یاری می‌رساند. شناخت ظرفیت‌های تشکیلات اسلامی، نشان می‌دهد که زمینه‌سازی برای تحقق دولت کریمه امام عصر؟عج؟، نیازمند جهش است؛ نتیجه اینکه؛ جهش در زمینه‌سازی تنها در سایۀ زمینه‌سازی تشکیلاتی، و جهاد همه‌جانبۀ منتظران زمینه‌ساز، اتفاق خواهد افتاد.

مسئله این پژوهش، بررسی ادعای ناتوانی ادله تاریخی در اثبات ولادت امام دوازدهم از سوی پیشران جریان روشنفکری دینی به روش تبیین روایی با تکیه بر حدیث تاریخ‌ساز دوازده خلیفۀ قریشی است. ابتدا سقیفه، بستر پیدایش جریان خلافت، حدیث‌سوزی و حدیث‌سازی در سنت نبوی و سپس اصالت مهدویت در اندیشۀ اهل‌سنت بررسی می‌شود. مکتب خلافت با استناد به حدیث رسول خدا؟ص؟ مبنی بر لزوم قریشی بودن دوازده خلیفه؛ در سقیفه، پا گرفت. بخش اول این حدیث «دوازده خلیفه یا امیر» به تدریج با پس‌رانی مواجه شد، لذا عده‌ای از علمای اهل‌سنت از تفسیر این فراز روایت به دلایل مختلف عاجز ماندند. به عنوان یکی از عوامل، بازی‌های سیاسی براساس حافظه جمعی تاریخی موجود در میان مسلمین بر پایۀ سایر مفاد این حدیث و اخبار مهدویت، جریان منسوبین و مدعیان مهدویت را برانگیخت. اما در میان شیعیان تشکیل نظام‌های علمی، وکالت و نیابت از سوی امامان شیعه در آستانۀ ورود به عصر غیبت، وارث این حدیث یعنی حجت ثانی عشر را در میان شیعیان تثبیت کرد. از سوی دیگر ادلۀ تاریخی ولادت، برخورد دستگاه خلافت در هنگامه میلاد و اهتمام جامعه شیعه در قبال این رویداد، همه بر وقوع این تولد دلالت دارند. سرانجام اعتراف به روح مهدویت شخصی موجود در این روایت و سایر اخبار موثق مهدوی در برخی آثار بزرگان اهل‌سنت، اثبات تاریخی این میلاد را به دنبال دارد.

بی‌گمان یکی از برجسته‌ترین مباحث در معارف مهدوی، بررسی چگونگی جهان پس از حکومت مهدی موعود؟ع؟ است. روایات گوناگونی در منابع روایی مسلمانان در باره چگونگی جهان پس از رحلت مهدی موعود؟ع؟ در دست است که سبب شده دیدگاه­های گوناگونی در این­باره شکل گیرد. «طولانی‌شدن و پیوست حکومت حضرت به قیامت» یکی از گونه‌هایی است که ریشه در دسته­ای از روایات داشته و کمابیش باورمندانی را پیدا کرده است. فراوانی و گوناگونی روایات از سویی و نبود پژوهش فراگیر از سوی دیگر، در این حوزه از مباحث آینده‌پژوهی دینی، سبب شده تا برخی، این روایات را دستمایه اهداف خود قرار داده و تبیین­های نادرستی در این زمینه ارائه دهند. هدف اصلی مقاله پیش­رو بررسی تطبیقی نظریه طولانی‌شدن و اتصال حکومت مهدی موعود؟ع؟ به قیامت در منظومه روایی شیعه و اهل­سنت است تا روشن شود از نگاه اسلام به عنوان آخرین دین الهی، پس از منجی، جهان با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد. در این نوشتار، به تبیین و بررسی روایات ادعایی خواهیم پرداخت.

شناخت موعود، حضرت مهدی؟ع؟ و شناخت جایگاه ایشان در عالم از جمله معارفی است که چهارچوب و زیر‌بنای اصلی و اساس جهان‌بینی انسان را تشکیل می‌دهد و بنابر ادلۀ عقلی و نقلی فراوان بر همه بندگان امری مسلم، حیاتی و واجب عینی است. یکی از سه منبع مهم برای شناخت حضرت، ادعیه و زیارات ائمه معصومین؟عهم؟ می‌باشد و از آن‌جا که مخاطب ائمه؟عهم؟ در ادعیه و زیارات، خداوند متعال است و در آن ملاحظه و تناسب سخن با مخاطب مردمی مطرح نیست، در نتیجه با رویکرد تحلیلی به آنها می‌توان به معارف بلندی از ابعاد گوناگون موعود دست یافت. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و روش توصیفی و تحلیلی با بررسی ادعیه و زیارات، معرفتی عمیق‌تر و نگاهی تازه در بُعدهای مختلف معرفت به امام ازجمله شناخت شخصی و شخصیتی موعود و مقامات و فضائل و جایگاه و صفات حضرت، نقش‌ها و اثرات ظاهری و باطنی امام در عالم، برای طالب معرفت هویدا شده است.

با شروع غیبت صغری و محدودیت جدّی در ارتباط بین امام مهدی؟ع؟ و شیعیان، غالب­ترین شیوۀ مشورت­طلبی، رفع نیازها و کسب تکلیف در زمینه­های مختلف از امام، «توقیعات» بودند. مقبولیت و اعتبار توقیعات و عمل کردن به محتوای آن، مستلزم اطمینان شیعیان به توقیعات بود. عوامل و ریشه­های اطمینان مردم به توقیعات، تکیه بر نشانه­های روشن و شواهد واضحی بود که گذشت زمان و فاصله گرفتن از آنها، مخاطب را با سؤالاتی مواجه کرد. به نظر می­رسد عوامل گوناگونی مانند: آشنایی علماء با خط توقیعات؛ ارائه و ویژه­داشت بسیاری از توقیعات توسط وکلای اصلی و فرعی؛ تأیید و تصدیق بزرگان نسبت به توقیعات؛ برخورداری توقیعات از علم ویژه و تحقق آ­نها؛ موافقت محتوای توقیعات با متن دین؛ سبب باورمندی شیعیان به توقیعات و تصدیق صدور آنها از امام مهدی؟ع؟ شده است.

کیفیت و چگونگی شناخت امام زمان در هنگام ظهور از مسائلی است که ذهن انسان را به خود مشغول می‌کند. در نگاه اول و ملاحظه برخی روایات به نظر می‌رسد که چالش‌هایی در این‌باره وجود دارد برخی از این چالش‌ها عبارتند از ندای شیطان، شک، انکار و ارتداد، عالمان سوء، حس‌گرایی، تکثر جبهه حق و باطل و مدعیان. تبیین صحیح مفاد روایات مذکور و نیز روایاتی که می‌گویند: «امر امام زمان؟ع؟ روشنتر از خورشید است»؛ نقش قابل توجهی در کاستن چالش‌ها، امیدبخشی و تسریع در شناخت امام زمان؟ع؟ در هنگام ظهور دارد. در این تحقیق کوشیدیم با منابع کتابخانه‌ای موجود به بررسی و تحلیل موضوع مورد تحقیق بپردازیم.

فضل بن شاذان(م260ق) کتابی به نام اثبات الرجعه نگاشته که به مرور زمان از بین رفته است. این کتاب احتمالاً ماهیت کلامی و نه حدیثی داشته است. تا قرن 11ق، در منابع حدیثی، روایتی از این کتاب _ با تصریح به نامش _ دیده نمی‌شود؛ اما در قرن 11ق سیدمحمد میرلوحی سبزواری و شیخ حرّ عاملی(م1104ق) احادیث زیادی از این کتاب روایت کرده‌اند. توضیحات شیخ حرّ درباره نحوه دسترسی به این روایات، تاریخ دسترسی او، ترتیب روایات و چگونگی اسناد در نسخه مورد استفاده شیخ حرّ، نشان می‌دهد که این نسخه برگرفته از کفایة المهتدی است. بنابراین تنها کسی که ادعای دسترسی به اثبات الرجعه فضل بن شاذان را مطرح کرده، میرلوحی است. زمان‌پریشی روایات منسوب به اثبات الرجعة، اشکالات زبانی، و مقایسه آنها با منابع دیگر، ساختگی بودن آنها را نشان می‌دهد. میرلوحی در ادعای دسترسی به منابعِ کهنِ دیگری نیز منفرد بوده است. نمود دغدغه‌های میرلوحی در متن این روایات نشان می‌دهد که مسئولیت پردازش آنها بر عهده میرلوحی است و این کار بیشتر با هدف اعتراض به محمدباقر مجلسی، انجام شده است.

آینده‌پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فرداست. همان‌طور که آینده‌پژوهی در عرصه‌های علمی، از جایگاه مهم و اساسی برخوردار است، در عرصه علوم دینی نیز می‌تواند همین جایگاه را داشته باشد. به همین دلیل می‌توان رابطه‌ای میان آینده‌پژوهی و دین برقرار کرد. آینده‌پژوهی دینی در دو سطح کلان و خرد قابل بررسی است. هدف از این پژوهش، یکی تشریح سطح کلان آینده‌پژوهی دینی است و دومین هدف این پژوهش، آمادگی برای رسیدن به جامعه آرمانی است. در این مقاله تلاش گردیده تا ضمن بیان ضرورت آینده‌پژوهی از منظر دین، اهمیت و جایگاه آن در اسلام نمایانده شده و با معرفی آموزۀ آرمان‌شهر مهدوی به عنوان اساس آینده‌پژوهی کلان دینی در اسلام، ویژگی‌های این آرمان‌شهر و ساختار معرفتی جامعه در سطحی قابل قبول تشریح گردد. از یافته‌های این پژوهش می‌توان به انتظاراتی که دین از مردم با توجه به شاخص‌های جامعه آرمانی و به اقتضای امکانات و توانمندی‌های اجتماعی خود دارند، در یک روند تکاملی، حداقل‌هایی از ویژگی جامعه مطلوب اسلامی را محقق سازند، اشاره نمود.

وساطت فیض امام از جانب خدای تعالی در عالم هستی، از باورهای قطعی شیعه است. این جایگاه با توجه به منابع عقلی و نقلی در زمان ظهور و غیبت امام محفوظ است. اما برخی با درک ناصحیح از جایگاه امام در هستی، کارکرد وساطت فیض امام را منوط به ظهور دانسته‌اند. چگونگی تحقق وساطت فیض امام در عصر غیبت، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده و از سوی پیشوایان دینی به آن پاسخ داده شده است. تا جایی که نگارنده در منابع نوشتاری تتبع نموده، تاکنون اثری که این مسئله را با رویکرد کارکردگرایانه بررسی کرده باشد، یافت نشد. نوشتار حاضر، به شیوۀ اسنادی و به روش توصیفی_ تحلیلی، وساطت فیض امام را در عصر غیبت در دو قلمرو تکوین و تشریع با چنین رویکردی مورد پژوهش قرار داده است. بر این اساس، نقش فاعلی امام در ایمنی اهل زمین، دفع شر دشمنان و دفاع از مظلومان، هدایت باطنی، صیانت از دین از جمله کارکردهای وساطت فیض امام غایب است.