جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از روایات مهمی که در مباحث کلیدی فقه و اصول مانند تعادل و ترجیح، شهرت فتوائیه، اجتهاد و تقلید، ولایت فقیه و... مورد استفاده قرار گرفته، روایتی است از عمر بن حنظله به نقل از امام صادق علیه السلام شمار فراوانی از عالمان فقه و اصول از این روایت، به «مقبوله» تعبیر کرده اند و این نشان می دهد سند آن از نگاه ایشان فاقد اعتبار است، به گونه ای که نمی توان آن را «صحیحه» یا دست کم «موثقه» دانست و حال آنکه شواهد و قراین گوناگون، دلیل یا تاییدکننده صحیحه یا موثقه بودن آن است و در این صورت، می توان با اطمینان خاطر و بدون دغدغه، در مباحث فوق از آن بهره جست.

تحول در فهم برخی روایات برجای مانده از پیشوایان دین، مساله ای است که از دیرباز مورد توجه دانشمندان مسلمان بوده، و روش هایی نیز برای تحلیل این مساله از سوی آن ها ابداع شده است. در کنار آن روش ها، در برخی موارد به کارگیری برخی مفاهیم پرکاربرد در حوزه علوم انسانی، می تواند تحلیل قابل قبول تری از این مساله در اختیار نهد. مفهوم «گفتمان» یکی از این مفاهیم است. در این نوشتار، تحول صورت گرفته در فهم روایت «انا قتیل العبره» و کارکردهای گریه بر امام حسین (ع) در دوره معاصر (سده های 13-14 قمری) نسبت به دوره متاخر تاریخ اسلام (سده های 10-12 قمری) با استفاده از مفهوم «گفتمان» مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که تحول در اندیشه سیاسی شیعه در دوران معاصر، موجب شده است که گریه بر ابا عبداله (ع) که در دوره متاخر، غالبا عاملی برای کسب ثواب و آمرزش گناه دانسته می شد، بیشتر عاملی برای مبارزه با ظلم و بیداد تلقی شود.

در بررسی سیر تاریخی مکاتب حدیثی، گاه با خاندان هایی روبه رو می شویم که تاثیراتی اساسی بر تحولات آن مکاتب گذاشته اند، به طوری که نمی توان آن مکاتب را بدون در نظر گرفتن نقش و تاثیر این خاندان ها بررسی کرد. در این میان تاثیرات خاندان اشعری بر مکتب حدیثی قم آن قدر گسترده است که شاید بتوان تا نیمه اول و اواسط قرن سوم هجری، از مکتب حدیثی قم مترادف با مکتب حدیثی اشعریان یاد کرد. نویسندگان این مقاله به تشریح نقش اشعریان در پیدایش، توسعه و گسترش مکتب حدیثی قم در قرون اول تا سوم هجری پرداخته و سیر تحولات آن مکتب و میزان تاثیرپذیری آن از این خاندان را بررسی کرده اند.

محمد بن سنان از اصحاب امامان کاظم، رضا و جواد (ع) است. 969 روایت از او در کتب اربعه نقل کرده اند که وی را در زمره راویان پر حدیث شیعه قرار می دهد. درباره او نظریات متضادی وجود دارد به گونه ای که برخی از دانشمندان تضعیفش کرده و به مجرد حضور نامش در سند حدیث، آن را ضعیف و غیرقابل استناد دانسته اند. در مقابل، منش رفتاری محمد بن سنان و هم نشینی او با حضرات ائمه (ع) و بزرگان اصحاب، اهتمام راویان پرآوازه و جلیل القدر در نقل روایات او، روایات بسیارش با موضوعات گوناگون در کتاب ها و جوامع حدیثی شیعه و وجود روایاتی در مدح وی، قضاوت درباره تضعیف او را با تردید جدی روبه رو می سازد. در این نوشتار، کوشش شده با دیدی واقع بینانه به ادله و شواهد موجود درباره شخصیت محمد بن سنان نگریسته شود تا ضمن آشکار شدن حقیقت و توثیق او، روایاتش از گردونه ضعف خارج و قابل استناد گردد.

در میان تالیفات کهن امامی، کتاب السنن و الاحکام و القضایا نوشته عبیداله بن ابی رافع، اثر شناخته شده ای بوده، و متن کتاب به صورت مستقل تا قرن چهارم و شاید قرن پنجم وجود داشته است، با این حال، در جوامع حدیثی موجود امامیه، خاصه کتب اربعه، روایتی از کتاب مذکور نقل نشده و در دیگر کتاب های حدیثی امامیه نیز تنها سه روایت که در طریق آن ها نام عبیداله آمده، نقل شده است. در نوشتار حاضر، استدلال شده که احتمالا کتاب وی به واقع، همان کتاب السنن و الاحکام و القضایای محمد بن قیس بجلی (متوفی 151) است، که متن عرضه شده کتاب ابن ابی رافع بر امام باقر (ع) و افزوده هایی به روایت ایشان بر کتاب مذکور توسط محمد بن قیس بجلی بوده است.

پژوهش حاضر می کوشد نخستین خطبه نهج البلاغه را از دیدگاه نقد فرمالیستی ارزیابی کند و به این مساله بپردازد که در متن دینی خطبه «آفرینش» که بی گمان باید مفهوم و معنا اصل قرار گیرد، جانب فرم و شکل و انسجام تا چه اندازه رعایت شده و به ادبیت متن از سوی صاحب سخن تا چه میزان توجه شده است. نویسندگان بدون توجه به مسائل فرامتنی همچون شخصیت و جایگاه مولف، مسائل اجتماعی، تاریخی و روان شناسی که در نقد فرمالیستی جایگاهی ندارد، فقط بر متن مورد نظر تمرکز کرده و از نظرگاه اصول آن نقد، در پی کشف زیبایی های خطبه یادشده هستند.برداشت این است که متن پیش روی، صرف نظر از محتوا و مفهوم گنجانده در آن، کاملا منسجم و یکپارچه بوده و حرف ها، واژه ها، ترکیب ها و جمله ها در پیوند با هم، هارمونی و نظمی بسیار شگفتی را ایجاد کرده اند. کاربردهای مجازی و کنایی، توجه به آواهای القاگر و رعایت جانب توازن آوایی و واژگانی و نحوی، دخالت دادن گونه های متفاوت آشنایی زدایی ادبی، پیوند با دیگر متون و... متن را از روساخت و زیرساخت چشمگیری برخوردار کرده و ما را به این نتیجه رسانده که ادبیت و زیبایی متن، نه قربانی ترسیم مفهوم و معنا، که در خدمت یکدیگرند و شیوه سخن و شگردهای بیانی به همان اندازه اهمیت می یابد که مفهوم مورد نظر اهمیت دارد.

این مقاله، جستاری است در مورد مقتل الحسین کتاب الفتوح که ابن اعثم کوفی در حدود قرن چهارم آن را نوشته است. الفتوح نیز همچون سایر کتب تاریخی - روایی از هجمه تحریفات عاشورایی مصون نمانده، چنان که ما را در بعضی از مطالب مربوط به جریان عاشورا در تردید قرار می دهد. لذا در این بررسی سعی شده، پس از ارزیابی شخصیت مولف و توضیحاتی در مورد کتاب او، به برخی از این هجمه های تحریفی اشاره و مطالب تاریخی - روایی آن مورد کند و کاش قرار گیرد.

قانون گرایی رسول اکرم (ص) از اموری است که در سیره آن بنیانگذار تئوری حکومت اسلامی، به روشنی جلوه گر است. روایت مشهوری از طرق خاصه و عامه نقل شده که اشاره به واقعه ای ناموسی در زمان حکومت آن حضرت در مدینه النبی دارد و رسول اله در آن واقعه، ضمن ممانعت از انتقام گیری فردی، بر التزام شهروندان جامعه اسلامی نسبت به رعایت قوانین تاکید ورزیده اند. فقیهان با قرار دادن این روایت در کنار دو دسته روایت دیگر که آن ها را بر معنایی جز این حمل کرده اند، به نظری رسیده اند که زیبایی قانون محوری حکومت نبوی را بی فروغ نموده است. در این مقاله، با مناقشه در این نحوه جمع حدیثی، شیوه ای در جمع این روایت پیشنهاد شده که روح قانون گرایی سیره رسول اله روشن سازد.

تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تالیف شیخ حر عاملی، دایره المعارفی از روایات فقهی شیعه است که از زمان نگارش مورد توجه فقها و حدیث پژوهان بوده است. مولف در این کتاب با گردآوری روایات هم مضمون، راه فهم سنت معصومان (ع) را به عنوان یکی از اساسی ترین منابع و متون دینی اسلام فراهم کرده است. شیخ حر پس از اثبات صحت صدور روایت از معصوم (ع) و حجیت آن، با بهره مندی از منابع مختلف حدیثی و نسخه های متعدد از هر منبع و اشاره به سهو راوی و کاتب حدیث، امکان شناخت حدیث را فراهم آورده است؛ همچنین با تبیین معنای واژگان و اصطلاحات دشوار و اشاره به معانی لغوی و اصطلاحی، فهم متن روایت را تسهیل کرده است. ضمن اینکه توجه به تقطیع های صورت گرفته در این کتاب نیز به عنوان یک پیش فرض در شناخت حدیث و در نتیجه فهم صحیح آن حایز اهمیت است. شیخ با دقت در قراین لفظی و غیر لفظی، زمینه را برای فرا رفتن از معنای ظاهری روایات و رسیدن به مقصود اصلی معصوم (ع) مهیا کرده است. وی با توجه به قراین غیر لفظی، مجازها و کنایه های موجود در کلام معصوم (ع) را آشکار کرده و به کمک قراین لفظی منفصل که همان روایات هم مضمون با روایت اصلی اند، به تبیین رابطه تخصیص، تبیین و تقیید میان احادیث اشاره کرده است، ضمن اینکه از دلالت های غیر ظاهری صیغه های امر و نهی نیز غافل نمانده و استحباب و کراهت را از معانی غیر ظاهری آن ها دانسته است.