جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به آموزه "بداء" از مشخصات شيعة دوازده امامي است و ساير فرقه هاي شيعي و اسلامي يا منكر آن هستند يا در مصاديق بداء با شيعة دوازده امامي متفاوتند؛ در نتيجه هنگام مواجهه با اين آموزه، شبهات بسياري را مطرح كرده اند. اين مقاله به نقد و بررسي شبهات ناصر القفاري، مؤلف كتاب اصول مذهب الشيعة الامامية الاثني عشريه مي پردازد و با توجه به معناي اصطلاحي "بداء" و اعتقاد مكتب تشيع به علم و قدرت نامحدود خداوند، نشان ميدهد كه بداء آن هنگام كه براي خداوند استعمال مي شود، به معناي آشكار ساختن و نماياندن است و اين ظهور براي بشر است كه اتفاق مي افتد؛ لذا به هيچ وجه مستلزم استناد جهل يا حدوث علم به خدا و يا برتري اهل بيت بر خداوند و يا غلو در جايگاه آنان نيست. هم چنين اعتقاد به اين آموزه، برخلاف اعتقاد يهود به محدود بودن قدرت حق تعالي، اذعان به قدرت نامحدود خداوند است.

مخالفان شيعه، شبهات و اشكالات بسياري درباره آيه ولايت (مائده: 55 ) مطرح كردند. يكي از اين شبهات، شبهه چهارم فخر رازي ذيل آيه ولايت است. فخررازي با توجه به سياق، ادعا مي كند كه چون آيه پيشين (مائده: 54 ) درباره ابوبكر بوده و از قوي ترين دلايل بر صحت براي امامت و خلافت اوست، آيه بعد يعني آيه ولايت نمي تواند درباره علي باشد چراكه در غير اين صورت تناقض لازم مي آيد به همين دليل، استدلال شيعيان به آيه ولايت، برای اثبات امامت علی ع نادرست است. اما از ديدگاه مفسران و متكلمان شيعه، آیه مورد نظر فخر رازي (مائده: 54 ) به هيچ وجه بر امامت و خلافت ابوبكر دلالت ندارد، بلكه اساساً اين آيه در رابطه با ابوبكر نيست و روايات مورد ادعاي وي نيز سنداً و دلالتاً مخدوش و نامعتبرند. در اين نوشتار مدعاي فخر رازي پس از تبيين كامل، در قالب بحث تطبيقي ارزيابي گرديده و نشان داده خواهد شد كه ميان اين دو آيه، هماهنگي و هم سويي كاملي وجود دارد.

« تجربة ديني » اصطلاحي جديد است، اما پيشينه گسترده اي در فرهنگ اسلامي دارد. مباحثي كه انديشمندان اسلامي دربارة حالات كشف، مانند الهام و وحي داشته اند، مي تواند بستري براي اين موضوع در انديشة اسلامي باشد. غزالي، از جمله كساني است كه تحولاتِ تجربه گونه اي را از سر گذرانده و مباحث گسترده اي در مباحث تجربه ديني داشته است. در اين نوشتار، گزارش و تحليلي از ديدگاه هاي غزالي در باب تجربه ديني ارائه شده است؛ همچنین جایگاه " انسان " به عنوان متعلق و "هستی" به عنوان متعلق و " حجاب " بین انسان و هستی روشن شده است و نيز اسباب و مقدماتي كه انسان بايد براي كشف اخذ كند، برشمرده شده اند. تجارب ديني نزد غزالي، گاهي الهام گونه و گاهي هم وحي پيامبرانه است. تجربه رؤيت خداوند در آخرت نيز، مسئله اي مهم است كه غزالي، هم با رويكرد كلامي و هم با رويكردي عرفاني، به امكانِ آن پرداخته است.

علوم ائمه به شيوه هاي گوناگوني در دست رس آنان قرار مي گيرد. يكي از اين شيوه ها، شهود برخي حقايق پنهان از ديگران است. اين مقاله سعي كرده است به شيوه توصيفي تحليلي به گردآوري و تحليل رواياتي بپردازد كه به اين شيوه مربوط است. پاسخ به اين سؤال اصلي، هدف اين نوشتار است كه آيا شواهد روايي، وجود اين شيوه علم آموزي را براي ائمه را بر اساس روايات شناسايي تأييد مي كند و آيا مي توان مصاديقي از علم شهودي ائمه كرد؟ خبردار شدن از ايمان و كفر افراد به هنگام ديدن آنان، مشاهده اعمال مردم در عمود نوراني و ديدن ملكوت آسمان ها و زمي ن، مهم ترين محورهايي است كه در اين موضوع، از روايات استخراج شده است. از شواهد موجود در اين روايات، اين گونه برداشت مي شود كه اين علوم از قرار می گرفته است. طريق شهود در اختيار ائمه قرار گرفته است.

خداشناسيِ فطري با عنايت به موانع فطرت و عوامل مانعزدايي از آن، موضوع اصلي مقاله حاضر است. نويسنده كوشيده است با تقرير دوباره تفسيرهاي سه گانه از فطرت، روشنيِ وجود خدا را از اين منظر مورد بررسي قرار دهد. با مراجعه به آموزههاي ديني معلوم ميشود كه بين فطرت، ايمان و تسليم با تجلي حقيقت الهي رابطه معناداري وجود دارد؛ در مقابل، كفر و لجاجت نيز با اختفاي حقيقت الهي مرتبط است. در اين ميان، توجه به موانعي كه جلوي تأثيرگذاري فطرت را گرفته و عواملي كه اسلام براي مانعزدايي از فطرت در نظر داشته توانسته است، زواياي پنهاني از اين مسئله را آشكار سازد. تبيينهاي نموداري و بررسي شبهه دور در مسئله فطرت، از نوآوريهاي پژوهش حاضر است.

عقل نظري يكي از كابردهاي عقل در استنباط مسائل كلامي است. در اين كاركرد، عقل از روش ها و قواعد خاصي همچون: كشف استلزامات، برهان الغائب علي الشاهد، قواعد بديهي (استحاله دور و تسلسل، استحاله ترجيح بلامرجح، برهان خلف) و براهين فلسفي كلامي (برهان تمانع، برهان حدوث، برهان محدوديت، برهان امكان، برهان نظم، انتفاي مدلول به انتفاي دليل، استحاله انقلاب در ذات، برهان ذو حدين) بهره مي گيرد.

« كلام جديد » از جمله رويكردهاي برآمده از خاستگاه تاريخي فكري تحولات دوران مدرن و نگرش هاي اومانيسمي دوران معاصر است كه در گستره مطالعات ديني و وطني ما نيز تاكنون مواجهه هاي زيادي را فراهم آورده است. يكي از مواجهه هاي مهم در اين ميان، پرسش از ماهيت كلام جديد است كه آيا وصف « تجدد »، به خود كلام نسبت داده شده يا امري عارضي است؟ عده اي تجدد را گريزناپذير و متأثر از تحول زمانه مي دانند، تا جايي كه برخي، كلام قديم و جديد را داراي دو هويت معرفتي مستقل دانسته اند. نگاه ديگر كه گروه غالب كلام پژوهان جديد حوزه و دانشگاه به حساب مي آيند، آن دو را در طول يكديگر مي دانند؛ به اين معنا كه كلام جديد، صورت تكامل يافته كلام قديم و ادامه آن است، با تفاوت هايي كه در اجزا و عوارض مانند روش، مباني و زبان پيدا كرده اند. و نظريه برخي متكلمان نسل اول حوزه كه تفاوت را تنها در مسائل مي دانند، نه در ذات و ماهيت. اين نوشتار در پايان، رويكرد جديدي متناسب با ضرورت هاي جامعه ديني با عنوان "كلام كاربردي" پيشنهاد خواهد داد.

هرچند اعتقاد به غيب و آگاهي از آن، مورد اتفاق اديان الهي است و يكي از مسائل اساسي علمي و كلاميِ اديان آسماني به شمار ميرود، اما گستره علم غيب به خاطر پيچيدگي، مورد نزاع و گفت وگوي پيروان اديان آسماني است. بر اساس ديدگاه عهدين و قرآن، خداوند به امورات گذشته و آينده، عالم است و او همه چيز را پيش از خلقتش پيش بيني كرده است. هم چنين علم غيبِ انبيا و اوليا كه واسطه فيض خداوندي اند، مورد نزاع است. گروهي بر اين اعتقادند كه آن ها با تعليم الهي، به برخي اسرار غيبي اطلاع مييابند. و برخي قلمرو علم غيب را از آن ها نفي كرده و اعتقاد به علم غيب براي غير خداوند را موجب شرك و كفر می دانند. با بررسي دقيقِ اديان الهي، به اين نتيجه ميرسيم علاوه بر آگاهي خدا از غيب، پيامبران و اولياي او نيز به غيب آگاهند.

به ادعای برخی روشن فکران معاصر، عقلانیت و معنویت از نیازهای غیر قابل چشم پوشی بشر است، در حالی که دین داری نه تنها از ننیازهای بشر نیست بلکه خود مانعی است بر سر راه تامین برخی از آن ها. دین داری با عقلانیت جمع نمی شود و چون ادعای امتناع جمع دین داری ئ عقلانیت پرداخته شد. در مورد دین داری به معنای عام، نسبت به عقلانیت و عدم عقلانیت خنثا توضیح داده شد. اگر چه دین داری، مستلزم اطاعت محض ست، مستلزم اطاعت کورکورانه و بی مبنا نیست و آنچه با عقلانیت ناسازگار است، اطاعت کورکورانه و بی مبناست و نه اطاعت محض.

دکتر محمد عابد الجابری از متفکران معاصر جهان عرب است که با تالیفات متنوع خود جایگاه قابل توجهی در جهان عرب و غرب به دست اورد. و برای رون رفت از بحران هایی که جهان عرب در آن غوطه ور است به بررسی میراثهای پنجگانه ایرانی، یونانی، صوفیانه، اسلامی خالص و عرب خالص پرداخت. و معتقد شد تمام عقب ماندگی های جهان عرب ریشه در تفکرات میراث ایرانی داشته یمنی ها، مختار، عبدالله بن سبا توانستند با نفوذ در اسلام، آموزه های ایران و اسرائیلیات مثا مهدویت، رجعت و ... را در قالب تشیع در بین مسلمانان رواج دهند. در این مقاله تنها مسئله "مهدویت" با توجه به اهمیت آن در اندیشه جابری دنبال می شود . ضمن گزارش دقیق از اندیشه مهدویت در آثار عابد جابری خطاها و لغزش ها اداعاهای فاقد سند و پیش داوری ها ناقص او تماماً بر اساس منابع اصیل اهل سنت نشان داده می شود.