جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهمی که در حوزة تفسیر و علوم قرآن مطرح است تأویل است، تأویل از ریشه اول به معنای برگرداندن چیزی به، اصل و سرچشمة آن می باشد و در اصطلاح عبارت است از کشف معانی باطنی آیات قرآن، روایات فراوانی از معصومین(ع) در دست است که قرآن را دارای بطن یا بطون می دانند و نشان می دهند که قرآن علاوه بر معانی ظاهری دارای مصادیق باطنی و پوشیده نیز هست که تأویل عهده دار کشف آنهاست. تفاوتی چند بین تفسیر و تأویل وجود دارد، تفسیر بیشتر به ظاهر الفاظ و بیان قواعد و نکات دستوری و شناخت واژگان و شأن و اسباب نزول آیات و... مربوط است اما تأویل به طور کلی با معانی باطنی و پنهانی آیه سروکار دارد. رابطة بین این دو تباین است بدین صورت که هیچ تأویلی تفسیر نیست و هیچ تفسیری هم تأویل نیست. با این مبنا اساسا تأویل در حوزة تفسیر قرار نمی گیرد و همانگونه که تفسیر به تفسیر صحیح و تفسیر به رأی تقسیم می شود. تأویل هم دو گونه است تأویل حق و تأویل باطل. تحلیل و بررسی رویکرد تأویلی شیخ اشراق به عنوان بنیان گذار حکمت اشراق که جنبة رمزی و باطنی دارد حائز اهمیت بسیار است، سهروردی با تأویل آیات قرآنی توانست در پرتو نور وحیانی به حقیقت ادیان گذشته دست یابد. ایشان بیش از هر فیلسوف دیگر قبل از خود از آیات قرآنی بهره مند شده است. استفاده های عرفانی، فلسفی شیخ اشراق و دیگر بزرگان از آیات قرآن تأویل است نه تفسیر تا توهم شود که تفسیر به رأی است که در روایات و احادیث باطل و ممنوع شمرده شده است. البته تأویلات عرفا و فلاسفه از آیات قرآن تنها یک احتمال است و نمی توان گفت که مراد قطعی کلام خدا همین است که ایشان می گویند.

هدف پژوهش بررسی دیدگاه صدرالمتالهین درباره واجب الوجود و نقش کلیدی این مفهوم نسبت به مفاهیم دیگر و سوالاتی که مطرح بوده و شرح و توضیح آن برای رفع سوالها و ابهامات است. روش نمونه گیری : در این رساله بخشی از تقریرات صدرالمتالهین و بعضی از فلاسفه اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. روش پژوهش : به صورت تحقیق کتابخانه ای است، ابتدا مطالعه منابع مختلف مربوط به تحقیق سپس فیش برداری از مطالب مختلف کتابهای مربوط به تحقیق و آن گاه تنظیم مطالب گردآوری شده در هر یک از بخشهای تحقیق. ابزار اندازه گیری در این پژوهش مورد استفاده نبوده است. طرح پژوهش : عرضه چکیده ای از فلاسفه ملاصدرا در باب وجود در فصل اول و سپس طرح مبحث واجب الوجود و بعضی مباحث مربوط به آن در فصل دوم و سپس طرح بحث صفات واجب در فصل سوم و آن گاه نحوه ارتباط واجب با ممکنات در فصل چهارم و یک خاتمه که جمع بندی و نتیجه مباحث است. نتیجه کلی : صدرالمتالهین اندیشه بکر و محققانه ای در موضوع واجب الوجود دارد، براساس دیدگاه وی به طور کلی می توان نتیجه گرفت که صدرالمتالهین در اسفار به نقل و نقد تقریرات مختلف پرداخته و باید گفت تقریر ایشان بر دیگر تقریرات تفوق آشکاری دارد.‬

نظریه مطابقت یکی از اساسی ترین نظریه در چیستی صدق قضایا است که سابقه آن به یونان و ارسطو می رسد هر چند در آثار ارسطو به طور مستقل به این بحث پرداخته نشده است. عمده فلاسفه اسلامی به طور قطع و بلامنازع به این نظریه معتقدند همچنین بسیاری از فیلسوفان غربی در تعریف صدق قضایا به نظریه مطابقت قائلند. اساس این نظریه این است که صدق قضیه، یا حکم عبارت است از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و این مسأله مبتنی بر دو اصل است اول اینکه واقعیتی هست و دوم اینکه ذهن ما قادر به کشف واقعیت می باشد. بنابراین قائلین به این نظریه اعتقاد جازم به رئالیسم و واقع نمایی علم دارند. مشهور حکمای اسلامی واقع نمائی علم را از طریق انحفاظ کلی طبیعی میان عین و ذهن تبیین می نمایند اما از آنجا که این تبیین خود نیاز به اثبات دارد و فلاسفه اسلامی دلیلی جز تمسک به ابطال سفسطه برای آن ندارند به نظر می رسد در حکمت متعالیه با تکیه بر مبانی خاص، بتوان مسأله ارزش معلومات را به گونه ای تبیین نمود که نیاز به انطباق ماهوی نباشد بدین نحو که علم، حاصل اتحاد نفس با صور مثالی و عقلی اشیاء است در نتیجه سنخیت وجودی بین معلوم بالذات و صور مثالی یا عقلی اشیاء وجود خواهد داشت. نظریه مطابقت در حکمت متعالیه با تکیه بر مبانی خاص خصوصاً معنای خاصی که علامه طباطبائی از واقع و نفس الامه ارائه می دهند تخصصاً از بحث اصطلاحی ارزش معلومات خارج و از مقوله حضور خواهد بود.

رساله حاضر که آفرینه ای است در فضای فلسفه اسلامی، به تبیین وحدانیت دانای بی همتا در کلام امام علی و امام رضا علیهما سلام، همّت می گمارد و طی دو بخش با روش توصیفی – اسنادی و تکیه بر تحلیل محتوا به این نتیجه رهنمون می شود که آفریدگار هستی ، ذات کامل و بی منتهائی است که جمیع کمالات وجودی به نحو اعلی و اشرف، در او موجود است و هیچ نقطه ای از عالم وجود از حضورش، بی نصیب نیست. چنین وجود قهارّی ، مجالی برای حضور ما سوا نمی گذارد، لذا تنها اوست که به حقّ متصّف به وجود است و کثرات، در حقیقت، شئون و اطوار آن وجودند. چنین وجودی اگرچه یگانه است ولی این یکتائی ناشی از بی انتهائی و نامحدود بودن اوست به طوری که امکان فرض ثانی برای او محال است، از این رو یگانگیش با یکتائی باب کمیات، بسیار متفاوت است. اینجاست که از توحید واجب الوجود به توحید در وجود، منتقل می شویم و البتّه در طی این مسیر مهّم به تحققّ اهدافی چون تبیین ارتباط بساطت با وحدت، تبیین تفاوت وحدت منسوب به خداوند با مخلوقات در کلام روایات و نیز مقایسه آن با سیر تفکّر فلسفه اسلامی و بررسی براهین ارائه شده بر وحدت حقه حقیقیه در این دو فضا، نائل می شویم. ذات بحت و بسیط خداوند، عاری از هر گونه جهت و حیثیت، معرّفی خواهد شد و لحاظ صفاتی اضافه بر ذات، خلاف آن وحدانیت صرف، خواهد بود و نکته قابل ذکر، اینکه آن هویت مطلقه از هر اسم، رسم ، وصف و تعینّی ، مبراست و تمامی شناختها و توصیف عرفا و فلاسفه، به وجه و ظهور او و به عبارتی به فیض منبسط وابسته خواهد بود.

با آمدن آیین آسمانی و شریعت اسلام دیگر بشر به حدی از تکامل و بلوغ عقلانی رسیده بود که دیگر بیم تحریف گفته های پیامبرانه و تغییر در کتب آسمانی و خدشه دار شدن اصل نبوت،نمی رفت و بشر تا حد زیادی ارزش و منزلت وحی الهی را می شناخت. دیگر نیازی به تحدیدوحی و نبوت ها نبود. از این رو سلسلة نبوت در نقطه ای به نام محمدیه (صلوات الله علیه و آله)متوقف گشت. اما این به معنی بی نیازی نسل های آینده از آیین و شریعت الهی نبود، بلکه نیاز اوهمچنان باقی و آیین اسلامی می توانست تا ابد شریعتی جاودانه و فراگیر واقع شود. این مساله مورد پیدایش دیدگاه ها و رهیافت های مختلف شده، که برخی از ناحیة نیاز و برخی از ناحیة علت به این مهم پرداخته اند، که خود باعث دامنه دار شدن این بحث و چه بسا سبب شبهات گوناگونی دراین راستا شده است. روشن شدن فلسفه ختم نبوت و اثبات مسأله خاتمیت چه با رویکرد عقلی وچه نقلی، می تواند راه برخی شبهه افکنی ها را در این مسیر سد نماید و یا پاسخگوی برخی ساخته ها و شبهات در این زمینه شود. شبهاتی که از دو ناحیه مطرح گردیده اند، دسته ای ساخته وپرداخته فرق ضاله ای چون قادیانیه و بهائیت هستند که به منظور ایجاد تفرقه و چند دستگی، به دنبال اطاعت از عاملان اصلی این بازی دست به ایجاد فرق و مذهب های ساختگی زده و از هیچ گونه ادعایی فرو گذار نکردند و تا مرز ادعای نبوت و در نهایت الوهیت هم پیش رفته اند. مهمترین مشکل این گروه آیات و روایاتی بود که در زمینة خاتمیت وجود داشت، که این افراد به راحتی باتغییر و تحریف و مغالطه گری این دلایل نقلی را به نفع خود تفسیر به رأی نمودند، که مهمترین آن، آیة ‎40 سورة احزاب می باشد. اما دسته دیگر شبهات از ناحیه برخی روشنفکران مسلمان مطرح شده، که در صورت ظاهر شبهه نبوده، بلکه فقط تفسیری خاص از مسأله ختم نبوت بوده است و طرح آنها موجب نقد و بررسی های مختلف شده است. اینکه فلسفة اصلی ختم نبوت رشد عقلی و علمی بشر باشد و دیگر به تجدید نبوت و آموزه های وحیانی نیازی نباشد و امثال این عبارت پردازی ها، که در واقع سبب ختم دین و دیانت و بی نیازی کامل بشر از آموزه های الهی و وحیانی می گردد. و یا مفتوح بودن باب وحی بر همگان و به عبارت دیگر تجارب دینی فراگیر که سبب لوازم و اشکالات مختلفی چون الهی نبودن کتب آسمانی، وحیانی نبودن آموزه های دینی و... می شود. و امثال این تفاسیر که سبب خدشه دار شدن مسأله خاتمیت می گردد.

این رساله با عنوان پژوهشی پیرامون مسئله ی امامت شامل سه بخش می باشد که در ابتدا در قسمتی تحت عنوان کلیات، ضرورت و اهداف موضوع، پیشینه ی موضوع، مقدمه و روش کار و سؤالات تحقیق آورده شده است. بخش اول : تحت عنوان مفهوم و ضرورت امامت به بیان تعریف امامت، فرق امامت و رسالت و اثبات آن توسط عقل و آیات و روایات و همچنین به اوصاف امام و ارتباط آن با امامت پرداخته شده است. بخش دوم : تحت عنوان دیدگاه شیعه و سنی در باب امامت، به دیدگاه این دو فرقه و نظریات متکلمین اهل تسنن پرداخته شده است. بخش سوم : سؤالاتی و شبهاتی که در رابطه با امامت مطرح شده، بررسی شده و به آن ها پاسخ داده شده است. در پایان هم نتیجه گیری از مطالب گفته شده به عمل آمده است، به این صورت که امامت برترین و رفیع ترین جایگاه را در میان اجتماع بشری داراست و ضرورت این مسئله را عقل توسط قاعده های مختلف به اثبات رسانیده و همچنین آیات و روایات ان را مورد تأیید قرار داده اند بنابراین اموری را که موجب ترفیع و تکمیل مرتبه ی ایشان می گردد می توان در چنر عنصر خلاصه کرد : الف : مقام امامت باید مصوب از جانب خدا باشد. ب : تا زمانی که نظام هستی برپاست زمین نمی تواند از امام خالی باشد. و دیگر عناصر که در رساله به آن اشاره شده است.

این رساله چهار بخش و پانزده فصل را در بردارد و در پی یافتن راه حلّی درست در باب علم الهی، بویژه در زمینه علم الهی قبل از ایجاد اشیا است. در آغاز رساله، به اهمّیت و جایگاه مبحث معرفت شناختی علم الهی و نیز پیچیدگی آن اشاره شده است. نخستین بخش رساله، درباره صفات الهی است. این بخش چهار فصل دارد. یکی از مباحث مهم در این بخش، به مبحث نسبت ذات خدای متعالی با صفات الهی مربوط میشود که در این باره، آرای اشاعره و معتزله و شیعه بررسی شده و نقدپذیری نظریه اشاعره و متعزله به اثبات رسیده است. دومین بخش این رساله که مشتمل بر سه فصل است، به بررسی علم حضوری و حصولی و نیز به تفاوت های میان این دو علم بر اساس دیدگاه مشهور و رایج می پردازد. سومین بخش این رساله به تقسیم های علم الهی پرداخته و در دوفصلی که در این دو بخش آمده، تلاش شده است تا از یک طرف، علم الهی به اثبات رسد و از طرف دیگر، به بی محتوا بودن ادلّه منکران علم الهی و نقدپذیری آن ها پرداخته شود. بخش چهارم که مهم ترین بخش این رساله به شمار می آید، شش فصل دارد. در این بخش سعی شده است تا دیدگاه های مهم در باب علم الهی بیان شود و دیدگاه درست در زمینه علم الهی قبل از ایجاد، تعیین شود. در همین جهت، دیدگاهی جدید در باب علم الهی ارائه، و دیگر دیدگاه ها نقد شده اند.

در این پژوهش نگاه دو دیدگاه "مکتب تفکیک" و "علامه طباطبایی" به کاربرد علوم بشری از قبیل فلسفه و عرفان در کسب معرفت دینی مورد تحقیق قرار گرفته است .فصل اول این رساله به مکتب تفکیک پرداخته است ومقایسه ای بین مؤسسان مکتب تفکیک و شاگردان این مکتب برقرار کرده است که نشان میدهد تقریر تازه مبادی تفکیک، از زبان آقای حکیمی و آقای سیدان که از تفکیکیان معاصر هستند ؛ این مکتب را به سمت تعادل در نظریه ها پیش برده است .در بخشهای فصل اول نگاه تفکیکیان افراطی و اعتدالی به عقل و فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده است که عقل و تعقل از نظر تفکیکیان افراطی برای کسب معرفت حجاب است.از نظر آنها شناختهای لازم ، در عوالم پیشین و عالم ذر در حقیقت وجودی انسان نهاده شده و در این عالم نیز از طریق تنبیه و تذکر و از طریق تفضل خداوند به انسان یادآوری میشود.ولی تفکیکیان اعتدالی عقل را دارای مراتب سطحی و عمقی دانسته که آنچه از نظر این گروه مورد تأکید قرآن و روایات قرار گرفته است عمق عقل است که همان "عقل دفائنی" و "عقل نوری" است. فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی به عنوان علوم بشری مورد انتقاد شدید مؤسسان مکتب تفکیک قرار گرفته است تا جایی که این علوم را یکسره باطل و گمراه کننده دانسته اند و به کسانی که به فراگیری این علوم میپردازند هشدار میدهند که باید به برتری معارف وحیانی نسبت به اندیشه های بشری آگاه باشند و هرگز آنها را در هم نیامیزند.ولی تفکیکیان اعتدالی با نگاهی متعادلتر،خواندن فلسفه و عرفان را با شرایطی خاص که بر گرفته از آیات و روایات است ؛توصیه کرده اند ولی در نهایت با توجه به نظرات ذکر شده از دیدگاه تفکیکیان معتدل ،در بخش "منطق تفکیکیان اعتدالی در کسب معرفت دینی" بیان شده است که این گرایش، فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی را به جهت عدم انطباق کامل با معارف دینی ، شایسته ورود در مسیر رسیدن به معرفت اسلامی ندانسته و فقط خواندن و دانستن این علوم را با رعایت حدود آنها و با مرزبندی از معارف دینی توصیه کرده است. فصل دوم به دیدگاه "علامه طباطبایی" اختصاص یافته است .علامه هر سه روش ظواهر دینی و فلسفه و عرفان را در کسب معرفت دینی سهیم دانسته است .ایشان معتقد است که ریشه فلسفه الهی بر گرفته از قرآن و روایات ائمه معصومین است و منشأ عرفان اسلامی را به حضرت علی(ع) منتسب و رسیدن به عرفان ناب را در گرو پیروی از آیات قرآن و تعالیم اوصیاء میداند .از آنجایی که افهام در سطوح یکنواختی قرار ندارند ایشان هر سه روش را برای رسیدن به مراتب مختلف معارف دینی لازم دانسته است. در ادامه به بیان مواردی که بر مبنای آن آقای حکیمی ،علامه را تفکیکی میداند اشاره شده است و سپس پاسخ علامه ،با استفاده از مطالبی که در آثار بجای مانده از ایشان موجود است ذکر شده است .در نهایت روشن شده است که قسمتی از این ادعا صحیح و بخشی نیز ناصحیح به علامه منتسب شده است.

پژوهشی پیرامون معجزه موضوعی است که در این رساله مورد توجه قرار گرفته می شود. منظور از معجزه یعنی کاری که دیگران در مقابل آن ناتون هستند و کسی دیگر قادر به انجام آن نیست معجزه از امور مهم و مورد توجه است زیرا یکی از راه های اثبات نبوت انبیاء می باشد. تعریف معجزه در اصطلاح چنین است کار شگفت و امر خارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند. این رساله از دو بخش اصلی و هر بخش آن از سه فصل تشکیل شده است. بخش اول این رساله به مفهوم شناسی پرداخته است که شامل سه فصل است. فصل اول: به تعریف معجزه از نظر لغت و اصطلاح پرداخته است. فصل دوم: شرایط معجزه در این فصل ذکر شده است. فصل سوم: در این فصل به تفاوت معجزه با سایر خرق عادات پرداخته شده است. بخش دوم این رساله به ضرورت معجزه اختصاص یافته است این بخش نیز سه فصل دارد. فصل اول: ضرورت معجزه نسبت به انبیاء را بیان می کند. فصل دوم: در این فصل به ضرورت معجزه برای مردم و تناسب آن با زمان بیان شده است. فصل سوم: در اینجا به معجزات پیامبران اولوالعزم پرداخته شده است و همچنین ابعاد و گوناگون اعجاز قرآن پرداخته شده و ناگفته نماند که در این پژوهش هدف بررسی جنبه های اعجاز قرآن و به این نکته که قرآن معجزه جاودانه و همیشگی می باشد اشاره شده است. کلید واژه ها: معجزه، خرق عادت، کرامت، ارهاص، انبیاء، بعثت.

هدف پژوهش بررسی نظریه معرفت در فلسفه لاک است. هدف لاک در معرفت شناسی تجربی این است که از یک سو نشان دهد که معرفت در تجربه حسی ریشه دارد که به واسطه تاثرات دریافتی ذهن از اعیان خارجی حاصل می شود. از سوی دیگر نظرش این بود که با تامل در تجارب حسی می توان افعالی نظیر استدلال کردن، شک و باور داشتن را بدست آورد. لاک تمام نظام های فلسفی را مورد تردید قرار می دهد و نقش فلسفه را همچون نقش رفتگری می داند که پس از پاک کردن زمین خاکروبه هایی را که در مسیر شناخت قرار گرفته اند، جمع می کند با این نظر وی نخستین متفکر و اندیشمند عصر جدید شناخته می شود که مکتب تجربی را رسما در قرن هفده بنیان می گذارد.