جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چه خیر و چه شر از مفاهیم بدیهی در معارف بشری است، لکن شناخت حقیقت و مصادیق عینی آن نیازمند تأمل و ژرف بینی است، ما در این پروژه تحقیقاتی کوشیده ایم تا با تکیه بر قرآن و حکمت حقیقت خیر و شر را معرفی کنیم . در فصل اول واژه لغوی و اصطلاحی خیر و شر بحث و بررسی شده است و در فصل دوم به تجزیه و تحلیل خیر و شر از دیدگاه فلاسفه اسلامی و غربی می پردازیم. و در فصل سوم نگاهی به علم اخلاق و دیدگاه آن در باره خیر و شر داریم. و در فصل چهارم خیر شر را از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه بررسی کرده ایم.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان «حکمت در قرآن کریم» مجموعه مباحثی است که پیرامون این موضوع از منظر قرآن کریم و با بهره گیری از روایات معصومین(ع) می باشد. از مجموع معانی، که برای واژه حکمت آمده می توان از آن به «شناخت معرفت» یاد کرد که این شناخت و معرفت شاخصه اش ارزشها است و انسان توسط آن می تواند حق را از باطل تشخیص دهد. تعبیری که ما برای حکمت بکار برده ایم یک مدل و نظام جامع تربیتی است که اشاره به رشد انسان در ابعاد معرفتی، ارزشی و تربیتی دارد. حکمت هدیه ای از طرف خدای متعال است. که به انسان عرضه شده و قرآن مجید در وهله اول خدا را معلم حکمت معرفی نمود. و در مراحل بعد پیامبران را ودر نهایت انسان است که به این گوهر تابناک آراسته می شود. در اشاراتی که قرآن کریم دارد حکمت را خیر کثیر معرفی نموده و فرموده که به هر کس «حکمت» داده شود، به او «خیر کثیر» اعطا شده است. ناگفته نماند که حکمت یکی از صفات پایه و اصلی خدای تعالی است و انسان مظهر آن است. جهت رسیدن به این گنج بی پایان انسان می بایست تحت نظام تربیتی اسلام به رشد و کمال برسد و با انجام واجبات و ترک معاصی و محرمات بتواند خالصانه طاعت و بندگی خدا را نماید تا حضرت حق هم به او حکمت عطا کند. حکمت آثار و برکات فراوانی دارد از جمله رسیدن انسان به قوه تشخیص حق از باطل، بندگی و طاعت خدا، دانش، کاستی شهوات، عصمت، روشنی دل و خلاصه اینکه زندگی انسان رنگ و بوی الهی به خود می گیرد، البته ناگفته نماند که در این میان باید به موانع موجود سر راه توجه نماید، چرا گه اگر انسان گرفتار شیطان و وسوسه های او شود، راهش سخت تر می شود و باید به خدای عالمیان پناه برد. اینجاست که آسیب شناسی حکمت، بحثی قابل توجه و تأمل است و باید با دقت به آن پرداخت. قرآن کریم در معرفی الگوهای والای حکمت و مصادیق آن به موارد زیبایی اشاره نمود. به عنوان نمونه در سوره مبادکه اسراء می فرماید، شرک نورزیدن به خدای تعالی، اطاعت پدر و مادر بعد از اطاعت خدا، پرداخت حقوق الهی به اولیای خدا، پرهیز از اسراف و فحشاء و ... از نمونه های حکمت هستند، همچنین در معرفی شخصیت های قرآنی و حکمت آموز نیز به وجود مقدس پیامبر اسلا م (ص) و خاندان پاکش اشاره دارد. سپس قرآن به وجود مقدس حضرت لقمان(ع) اشاره دارد و صراحتا می فرماید: ما به لقمان حکمت دادیم. قرآن پیامبران را نمونه های والای شخصیت های حکمت آمیز و حکمت آموز، معرفی می نماید. خلاصه اینکه حکمت آنقدر ارزشمند است که در قرآن کریم بارها و بارها به آن پرداخته شده است. انشاءا... توفیق آنرا یابیم که ما هم ظرفیت پذیرش حکمت را از جانب خدای حکیم پیدا نماییم.

روش تربیتی اسلام، روش خاصی است که در عین حال کاملترین روش تربیتی نیز می باشد و مهمترین مشخصه آن جنبه اخلاقی و پرورش بعد معنوی انسان است. در واقع هدف تربیتی اسلام بیشتر این است که انسانی را تربیت کند که در این دنیا زندگی کند بدون اینکه کوچکترین اصطحکاک بین او و جهان هستی به وجود بیاید و به نحو کاملی بتواند از امکانات موجود استفاده کند تا بتواند آینده خود را تضمین کند، آینده ای که دیگر راه برگشتی در آن نیست و هر چه هست نتیجه تلاش انسان است. در واقع منظور از تربیت؛ بیشتر جنبه معنوی آن یعنی تزکیه نفس است. رفتن به طرف نیکی ها و آراستن نفس به آن و پاک کردن از پلیدیها و آلودگیهاست. پاک ساختن نهاد انسان از آلودگیها: «قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها »هر کس آن را پاک گردانید، قطعا رستگار شد. در واقع ثمره درخت تربیت میوه های پربار اخلاقیات مثبت است و هیج تعجبی ندارد که ثمره تربیت اسلامی، انسانی باشد که شایستگی جانشینی خداوند را بر روی زمین داشته باشد، چرا که تربیت اسلامی تربیتی همه جانبه است، تربیتی کامل و بی نقص، هم به فکر روح است و هم به فکر جسم، و نه آنچنان دست را بالا می گیرد که انسان از پشت بام بیفتد و نه آنچنان که انسان دچار خود کم بینی شود، نه افراط، نه تفریطی، بلکه در مسیری مطمئن و با حالتی تعادل و میانه رو، هماهنگ با ساختمان فیزیکی و روحانی انسان، هماهنگ با آن نیروها و احساسات و نگرشهایی که در فطرت انسان کار گذاشته شده است، تربیتی کامل با تمام پیش بینی ها. هدف تربیت اسلامی، در واقع پرستش خداوند است، چرا که اسلام می داند که انسان نیازبه پرستش چیزی دارد لذا این نیروی فطری را انسان را به مسیر اصلی خود هدایت می کند و انسانی را به بار می آورد که خداوند را بپرستند تا نهایتا به رستگاری و رهایی برسد. شرافت انسان یک اصل است و اصول در اسلام هیچ گاه زیر پا نهاده نمی شوند، همانطور که انسانها شریف هستند با هم برابرند و نژادها و رنگها، زبانها و لهجه ها هیچ برتر ی به یکدیگر ندارند و تنها معیار برتری در مکتب اسلام، تقوی است، انسان موجود مختار آفریده شده و اختیار او سبب شده است که قادر باشد بین راه و بی راه یکی را انتخاب کند و اگر این اختیار از انسان سلب شود دیگر حیات انسان بی هدف خواهد بود چرا که انسان دیگر هیچ قدرتی بر اعمال خود نخواهد داشت تا هدفی برای خود برگزیند. در نهایت روشهای تربیتی در اسلام روشهایی بی عیب و نقص هستند که مرحله به مرحله پیش می رود و همچون حلقه های زنجیر به هم پیوسته هستند و هر چه جلوتر می رویم روشهای مؤثرتر و محکم تر خواهند شد. ابتدا زمینه را سالم می کند. بستری مناسب خالی از هر گونه عوامل مزاحم و هر جا که برای تربیت انسان خطر آفرین باشد گوشزد می کند، ازدواج با نزدیکان را بستری مناسب برای بیماریهای ارث می داند. بعد از ایجاد بستر مناسب تربیتی به معرفی الگوها و اسوه ها می پردازد تا بشریت جان تشنه خویش را از این دریای بی کران که نمونه های انسان کاملند سیراب کند، شخصیت های مثبتی چون حضرت محمد(ص)، نوح(ع)، ابراهیم(ع)، اسماعیل(ع)، موسی(ع) و... ، در مقابل نمونه هایی نیز معرفی می کند که باید از آنها دوری جست، شخصیت هایی چون، فرعون، ابولهب، و… خداوند در قرآن از شیوه های گوناگونی استفاده کرده است که همه آنها روش های تربیتی هستند. از تمرین و تکرار سخن به میان آورده، از پند و اندرز و تبشیر و انذارو امر به معروف و نهی از منکر، بیان داستان و سر گذشت ملل تا تنبیه! و در نهایت امیدی برای گنهکاران و کسانی که کار را تمام شده می دانند و می پندارند که دیگر هیچ راه بازگشتی نیست و آن راهی جز توبه و بازگشت نیست.

پس از آنکه حیات در روی زمین سر گرفت انسان با نیاز های متضاد و افکار متباین واحساسات مختلف به آن پا نهاد در حالی که تارو پود اورا با حقیقت طلبی و جستجوگری سرشته بودند. انبیا در طول تاریخ، انسان ها را متوجه این خلقت خدادادی می کردند وآنها را به تفکر دعوت می کردند واسلام در محیطی که بیشترین محتوای آن را خرافات بی پایه تشکیل می داد، داعیه برهان طلبی سرداد و کتاب آسمانی مملو از استدلالات منطقی و براهین علمی خود را بر آنان عرضه کرد و به رسول خود درکتاب خویش به آن فرمان داد وخانواده طاهره آن حضرت، نقل جدایی ناپذیر قرآن ، همواره درمناظرات خود با فرقه ها ومکاتب الهادی ، همچون قرآن از استدلالهای ساده عملی ومحسوس و به دور از پیچیدگی و ابهام، بهره جسته اند. قرآن کریم نه تنها دعوت به تفکر وتعقل کرده ولغزش گاه های اندیشه را یاد اورشده، بلکه خود در بر خورد با افراد وگروه های مختلف در زمینه مسائلی چون توحید، معاد و نبوت به احتجاج پرداخته است وعلاوه برآن احتجاجات ومناظرات بی مانند انبیاء(ع) را نیز ذکر کرده است و در تمامی این مواردکلام این خالق با شیوه خاص خود، یکی از وجوه اعجاز قرآن را به تماشاگذارده است. استدلالات قرآن کریم به گونه ای است که برای عوام و خواص قابل درک و فهم است. و بر خلاف فلاسفه تنها عقل را مورد خطاب قرار نداده و متناسب با ابعاد وجودی انسان از شیوه ها و زبان ها و ابزارهای مختلف مانند.........؟

در این پژوهش تلاش بر این بوده که آنچه در باره اخلاص و ریا در قرآن و منابع مربوط به آن آمده به صورت اجمالی مطرح گردد که در این راستا پژوهش به صورت فصلها و قسمت های مختلفی ارایه شده که معرفی آنها به این صورت در این چکیده تقدیم می گردد. فصل اول : تحت عنوان «بیان آیات و روایات و کلیات پیرامون اخلاص» می باشد که در بخش اول به بیان آیات و روایات و در بخش دوم به تعریف می پردازیم. فصل دوم: که«تحلیل اخلاص» نام دارد شامل تو ضیحاتی برای وارد شدن به بحث از جمله درجات و انواع و اسباب و عوامل و آثار اخلاص می پردازیم. فصل سوم: که تحت عنوان «بیان آیات وروایات و کلیات، پیرامون ریا» می باشد که در بخش اول به بیان آیات و روایات و در بخش دوم به تعریفات می پردازیم. فصل چهارم: که« تحلیل ریا» نام دارد شامل درجات و انواع ریا آفات و طریق درمان ریا می پردازیم.

این تحقیق به بررسی داستان خلقت آدم به ویژه گناه و هبوط او در قرآن کریم و بازتاب آن در اشعار حافظ می پردازد. از آنجا که این داستان قبل از قرآن در متون مختلف دینی ذکر شده لذا این داستان در اوستا، تورات و سپس قرآن کریم بررسی شده است تا حقانیت قرآن در ذکر مطالب و وقایع آشکار شود. همچنین این داستان در متون مختلف تفسیری نیز مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله متون تفسیری که این رساله به آنها پرداخته است کشف الاسرار، تسنیم ونور الثقلین می باشد. از طرفی مفهوم شناسی واژگان اصلی این داستان به منظور آشنایی بااندیشه ها و مفاهیم عرفانی این داستان، مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه این رساله به دنبال آن است بررسی این جریان در جهان شعر و اندیشه حافظ است که مهم ترین قسمت این رساله می باشد. به این صورت که نسبت حافظ با آدم در نظر گرفته شده است یعنی تأثیراتی که داستان آدم و انتخابهای او بر زندگی حافظ به عنوان یک نوع انسانی داشته مورد توجه قرار گرفته است و سپس این داستان در اندیشه عارفانه و رندانه حافظ به عنوان الگو و نمونه یکی از فرزندان آدم بررسی شده است. به عبارت دیگر حافظ در سیر داستانی این جریان قرار داده شده و ماجرا ها و صحنه های داستان به استناد اشعارش برای او باز سازی شده است از جمله: رویکرد حافظ به مقوله گناه و نگاه ساختار شکن و مثبت او به این جریان در کنار نگاه طبیعی و معمولی (نگاه منفی) بیان شده است از طرفی با در نظر گرفتن رندی به عنوان تقدیر ازلی و پیوند بین هبوط و رندی نگاه مثبت حافظ به هبوط نیز بیان شده است.

هدف این تحقیق آشنایی با حق و عوامل و راههای رسیدن به حق و موانعی که مانع رسیدن انسان به حق و حق گرایی می گردد، می باشد. این تحقیق به روش کتابخانه ای و به صورت فیش برداری گردآوری شده است و شامل پنج فصل است که عبارتند از: فصل اول، مفاهیم و کلیات که شامل موارد زیر است: 1) معنای لغوی و اصطلاحی حق 2) مصادیق حق که شامل: 1 ذات خدا 2 قرآن مجید 3 معجزه 4 حق به معنی 5 معرفت مطابق با واقعیت 6 قوانین حاکم بر جهان (سنت ها) 7 حقوق و قوانین اجتماعی 8 مثلهای واقع نما 9 قیامت 10 بعثت انبیاء و ارسال رسل. فصل دوم: عوامل شناخت حق در قرآن انسان برای قدم گذاشتن در هر راهی ناگزیر از شناخت آن راه است تا بتواند به هدف و مقصد وراهی که انتخاب کرده است برسد، مسئله حق و باطل نیز همین طور است ما باید حق را بشناسیم تا در مواقع ضروری آن را از باطل و بیهوده تشخیص دهیم و حق را انتخاب و باطل را رها کنیم و شامل:معرفت، ایمان، تقوا، فطرت و محبت است. فصل سوم: در این فصل ویژگیهای اخلاقی اهل حق را مورد بررسی قرار دادیم و شامل: رضا و تسلیم، خشوع و خضوع، خوف و رجاء، احسان، اخلاص، اخبات، استغنای نفس، امانت داری، انفاق، ایثار، پاسخ بدی با نیکی، تفکر و تعقل، تواضع، توکل، توبه، تهجد، حکمت، حلم و بردباری، ذکر، رفق و مدارا، سخات و بزرگواری، شجاعت، شکر، صبر، صدق و راستی، صله رحم، عفت و پاکدامنی، عفو گذشت، قناعت، کظم غیظ، وفای به عهد، مشورت در کارها، یقین، جهاد در راه خدا فصل چهارم: وقتی انسان حق گرا شد این حق گرایی آثاری برای وی به دنبال دارد و شامل: بصیرت، شرح صدر، حق مداری در عمل و تقرب به ذات خداوند است. فصل پنجم: راجع به موانع حق گرایی است، و برای اینکه انسان به شناخت بهتری از حق برسد شناخت موانع حق گرایی برای وی ضروری است زیرا اگر موانع راه یا هدف و مقصدی که در پیش گرفته است بشناسد در واقع یک پله از راهی را که در پیش داشته است طی کرده که عبارتند از: جهل و نادانی، تعصب و لجاجت، پیشداوریهای غلط، ضعف ایمان، پیروی از هوای نفس، مراء و جدال، فراموشی آخرت، کتمان حق و آمیختن حق با باطل، آرزوهای طولانی، و در پایان هم نتیجه ای است که از این تحقیق به عمل آمده است.

این رساله سعی نا چیزی است در شناساندن «تسبیح موجودات» و نحوه و چگونگی تسبیح از دیدگاه قرآن کریم و اسلام که از طریق تحقیق کتابخانه ای جمع آوری شده است، وطی چهار فصل ارایه می گردد. فصل اول تحت عنوان «مفاهیم و کلیات تسبیح» به مقدماتی نظیر معنی لغوی تسبیح، معنی اصطلاحی تسبیح و نظر مفسران و صاحب نظران در مورد آن می پردازد. فصل دوم که «مبانی تسبیح» نام دارد شامل توضیحاتی برای وارد شدن به بحث اصلی است که از نظر فلسفی-کلامی به شناساندن صفات و اسامی خداوند می پردازد .این مسایل برای بررسی کیفیت و چگونگی تسبیح لازم است. فصل سوم با عنوان«حقیقت تسبیح»به بحث اصلی تسبیح موجودات و کیفیت آن، چگونگی آن و اینکه شامل چه گروههایی می شود؟ مجازی است یا حقیقت- فعلی است یا قولی؟ به بررسی نظر کارشناسان و مفسرین می پردازد. فصل چهارم به نام«تسبیح و مسبح» شامل تسبیح انسان و رابطه آن با ذکر و حمد و... است.

خطبه همام یا خطبه متقین، قطره ای زلال و درخشان از دریای بی کران علم مولی المتقین علی(ع) است. دستور العملی است برای آنان که می خواهند به مقصود رسند، آئینه ای است تمام نما برای پروا دارندگان که طالبند به سرچشمه زلال حقیقت دست یابند. در این تحقیق مبانی قرآنی خطبه متقین را مورد بررسی قرار داده ام و سعی بر آن شده است که صفات متقین با استناد به آیات و روایات ارایه شود. در فصل اول راجع به رابطه قرآن ونهج البلاغه، اهمیت تقوی در قرآن و نهج البلاغه و اینکه قرآن راهنما و هادی پرهیزگاران است مطالبی راعنوان کرده ام. درفصل دوم اخلاق الهی پارسایان راشرح داده ایم، اوصافی است که ثمره معرفت به ذات صفات و اسماء حق است در این زمینه ویژگی های فراوانی برای پارسایان ذکر شده که برخی از آنها صفات روحی و اخلاقی و برخی دیگر رفتاری است این ویژگی های رفتاری و روانی همه برخواسته از حالات روحی ویژه ای است که آنها با معبود خود دارند. این حالات، خود ناشی از معرفت به ذات و صفات خداوند متعال است. هر چه این معرفت گسترده تر و عمق آن بیشتر باشد تنوع و عمق حالات و صفات بر خاسته از آن نیز بیشتر خواهد بود. آن چه از سخنان امام بر می آید این است که پارسایان با معبود خود سرو سری دارند و مدام بین خود و خدا سیر می کنند. و هر چه انجام می دهند، برای جلب خوشنودی خدا و بالاتر رفتن در مراتب بندگی او است.

این تحقیق با عنوان «عوامل و موانع یقین» و ویژگی های اخلاقی رفتاری اهل یقین می باشد که شیوه کتابخانه ای ارایه شده است. «یقین»، دانستن چیزی پس از جستجو و آرامش خاطر و یک جهت شدن دل به امری پس از اضطراب و تردید است. «یقین» در اصطلاح اهل نظر اعتقاد جازم مطابق با واقع است یعنی آنچه در اثر تشکیک زایل نشود. فصل اول، مشتمل بر مفاهیم و کلیات است و شامل مباحثی چون معنای یقین، رابطه ایمان و یقین، انواع ایمان و یقین و مراتب یقین یعنی علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین است: فهمیده شد که تحصیل یقین و دست یافتن به مراحل اعلای آن یعنی عین الیقین و حق الیقین پس از عبور از تمام مراحل اسلام و ایمان و تقوا بدست می آید و کسی که این مراحل عالی را بدست آورد و البته شاهد عنایات مهمی از خدای بزرگ شد. در فصل دوم، زمینه ها «متعلقات»، عوامل و موانع یقین بحث و بررسی شده است. در رابطه با بحث زمینه ها متعلقات یقین هر چیزی است که باید به آن اذعان نمود مثل خداوند متعال و صفت او و فرشتگانش، کتاب های او، پیامبرانش، روز رستاخیز، جمیع نشانه های او و تمام شرایعی که بر پیامبران نازل شده است که جمعاً در این تحقیق به هفده مورد آن اشاره شده است مثل: یقین به توحید صفات و افعالی، یقین به عدل، حکمت، رحمت و قدرت خداوند، یقین به میزان و صراط و.... اما عواملی که با وجود آنها می توان به یقین و مراتب یا درجات آن دست یافت به شش مورد آن اشاره شده است: 1 معرفت 2 ایمان 3 شهود قلبی 4 تزکیه 5 تهذیب نفس 6 عبادت. در قسمت سوم این فصل به موانع تحصیل یقین پرداخته شده است. این موانع عموماً آلودگیهای معاصی و گناهان می باشد که دل را تاریک کرده و از تابش نور یقین در دل جلو گیری می کند. در این تحقیق به ده مورد از این موانع: مثل اعتماد برظن و گمان، پیروی هوای نفس، حب دنیا، مراء و جدال، خیال پردازی و.... مورد بررسی قرار گرفته است. مطالب فصل سوم به نشانه ها یا ویژگی های اخلاقی رفتاری اهل یقین اختصاص داده شده است که عبارت از سی و پنج ویژگی می باشد: ویژگی هایی مثل: اخلاص، زهد، توکل، بصیرت، تواضع، صدق و راستی، خوف و رجا و...