جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

حیات انسان در طی دوران طویل خود حیاتی اجتماعی بوده‌است و انسان به عنوان موجودی پرسش‌گر، با زیستن در سایه‌ی اجتماع، همواره از هویت خود سوال کرده است. پس از آغاز دوران مدرن، همگام با پیشرفت تدریجی فنآوری و کمرنگ شدن نقش فعالیت مؤثر انسان در زندگی شخصی و اجتماعی، پرسش از هویت فردی، در فلسفه‌ی اگزیستانس توجه ‌ویژه‌ی خود را به وجود خاصّ انسان معطوف کرد و نزد اندیشمندانی همچون کی‌یرکگور و هایدگر، به جستجو برای اصالت و داشتن زندگی اصیل تبدیل شد. در این پژوهش که به بررسی تطبیقی آراء کی‌یرکگور و هایدگر در خصوص زندگی اصیل و مؤلّفه‌های آن می‌پردازد، در ابتدا به شرح آراء هریک در خصوص زندگی اصیل و سپس به بررسی تطبیقی و ملاحظه‌ی وجوه افتراق و اشتراک آنها در این مبحث پرداخته شده‌است. برای کی‌یرکگور زندگی اصیل انسان در گرو ایمان و اعتماد کامل به خدا و داشتن ارتباطی فردی، خالصانه و بی‌واسطه با اوست؛ برای هایدگر این زندگی نه ضرورتاً با ایمان به خدا، بلکه با آگاهی از بیهودگیِ زندگی روزمرّه، مواجهه‌ی مستقیم و فردیِ انسان با مرگ خود با توجه به زمان‌مندی و محدودیت هستی خود، و تلاش برای فراروی به سمت آن زندگی‌ای‌ بنا می‌شود که خود از پیش طرح‌افکنده است. اما با اینحال، تأثیر آراء کی‌یرکگور بر هایدگر انکارناپذیر است. این دو اندیشمند بر انتخاب آزادانه و آگاهانه‌، دلشوره، مسئولیت‌پذیری و مصمّمیت انسان تأکید ویژه‌ای داشتند. نتیجه‌ای که از این پژوهش حاصل می‌شود این است که در آراء کی‌یرکگور و هایدگر، زندگی اصیل خصیصه‌هایی در انسان می‌طلبد که برای هر فردی سازنده و تعالی‌بخش است، تلاش برای ایجاد این خصایص، قطعاً در پرتو جدّیت و تلاش دائمی انسان‌ بدست خواهد آمد و این امر خود به زندگی اجتماعی امکان ارتقاء خواهد داد. واژه‌های کلیدی : زندگی اصیل، اصالت، کی‌یرکگور، ایمان، هایدگر، مرگ‌آگاهی، انتخاب آزادانه و آگاهانه، دلشوره.

پرسش از معنای زندگی یکی از مسائلِ جدید در فلسفه است که طرحِ آن غالبا با مسئله ی مرگ پیوند خورده است. تلقی های مختلفی راجع به مسئله ی مرگ وجود دارد اما آنچه در این رساله مورد توجه است، دغدغه ای زیست شناسانه و صرفا فیزیکی درباره ی یک مسئله ی پژوهشی نبوده بلکه حالتی وجود شناسانه و روانشناسانه در فرد است که از درگیری و چالشِ حقیقیِ او با این مسئله ایجاد شده و با اصطلاحِ مرگ اندیشی یا مرگ آگاهی بیان می شود. در این رساله سعی شده است پس از مروری تاریخی بر سایر دیدگاه ها، نظر اروین یالوم به عنوانِ کسی که در هر دو زمینه ی روانشناسیِ وجودی و فلسفه ی وجودی تحقیق کرده است مورد بررسی قرار گرفته و در نهایتِ امکانِ معناداریِ زندگی، با وجود مرگ اندیشی با توجه به راه حل های یالوم ارائه شده است. از آنجا که یکی از مهمترین عللِ مرگ اندیشی و پوچی، مطالعه ی فلسفه است که عموما بر معنای زندگی اثر می گذارد بنابراین راه حل های ارائه شده امکانِ معناداریِ زندگی را در کنارِ مطالعه ی فلسفه ارائه می کنند. یالوم یک روان درمانگر بوده و بخشی از پروژه ی او به اقداماتِ عملی در مواجه با مسئله ی مرگ و معنا اختصاص دارد، بنابراین میتوان گفت که این رساله سعی دارد از طریقِ ارتباطی که بین فلسفه و روان شناسی برقرار می کند سلامت زیستن را در کنارِ فلسفی زیستن تبیین نماید.

ویلیام رُو با معرفی مسئله‌ی قرینه‌ای شر فصل تازه‌ای در مباحث پیرامون شر گشود. نخستین صورت‌بندی رُو از این مسئله بر این مبنا استوار است که چون «بنظر می‌رسد» که برخی از شرور جهان بی‌وجه هستند، پس این شرور حقیقتاً هم بی‌وجه هستند.نافذ‌ترین نقدی که بر استدلال ویلیام رُو نوشته شده، نقد استفان ویکسترا براساس اصلی معرفت‌شناختی به نام «کورنئا»است؛ وی نشان میدهد که ما مجاز نیستیم در شرایط موردنظر رُو از «بنظر می‌رسد» به «هست» پل بزنیم. براساس کورنئا، ما تنها زمانی می‌توانیم با استناد به قرینه‌ی x بگوییم بنظر می‌رسد که p، که اگر p صادق نبود، محتملاً xبه‌گونه‌ایقابل‌تشخیص برای ما متفاوت می‌بود. هدف این نوشتار ابتدا تبیین کورنئا در پاسخ به اشکال شر بی‌وجه، سپس معرفی و ارزیابی چند نقد منتخب وارد شده به این اصل و دفاع از آن، و دست‌آخر تطبیقی بین خداباوری شکاکانه، که کورنئا مصداقی از آن است، با رویکرد حکمای اسلامی به مسئله‌ی شر است.

در اگزیستانسیالیسم معاصر از چهار دغدغه یا دلواپسی غایی سخن به میان می­آید که سبب دلهره و اضطراب آدمی می­شود. این دلواپسی‌ها عبارتند از آزادی، پوچی، مرگ و تنهایی. آدمی به دنبال امنیت در بیغوله­ی این دلواپسی­هاست. در این مکتب فلسفی و ادبی، فرد انسانی به عنوان فاعلی آگاه شناخته می­شود که در تجربه­ی هستی و لمس معنای وجود، به طور بی­واسطه با حقیقت زندگی رویارو شده و پوچی و بی­معنایی زندگی خود را در می‌یابد، آنگاه با تکیه بر پاسداشت گوهرِ "آزادی" و با استفاده از امکان گزینش و انتخاب، هدفی برای خود برگزیده و بدین شکل به سلسله رویدادها و حوادثی که "زندگی" نامیده می­شود، معنا و مفهوم می­بخشد. اروین یالوم در راستای این تفکرات سعی نموده دغدغه‌های وجودی از جمله تنهایی را که منجر به مشکلات و اختلال در زندگی می‌شود را بررسی کرده و برای آن‌ها راه حل‌هایی بیابد. در این نوشتار برآنیم با بررسی چیستی و انواع تنهایی، روش‌های مقابله با این معضل را با تکیه بر رویکرد اگزیستانسیالیستی ارائه کنیم.

در مقاله حاضر برآنیم تا دو مورد از انتقادات وارد شده بر استدلال قرینه گرایانه ویلیام رو را بررسی کنیم. وجه اشتراک این دو انتقاد در این است که هر دو با محوریت مفهوم «پیچیدگی» بنا شده اند. انتقاد نخست مربوط به کرک دورستن است که با اشاره به ترکیب درهم تنیده تاریخ از حوادث و پدیده های بی شمار، در صدد اثبات این مطلب است که عدم اطلاع از خیرهای مرتبط با برخی شرور به سبب پیچیدگی حوادث تاریخی است نه به معنای گزاف بودن این قبیل شرور، یعنی آن گونه که ویلیام رو اظهار می دارد. دومین انتقاد که از سوی دانیل هوارد اشنایدر ارائه شده است، با تشریح مفهوم خیرهای پیچیده، بر این مطلب تاکید دارد که رازآلودگی برخی از خیرات مانع از شناخت کامل آن ها به واسطه قوای ادراکی انسان شده و در نتیجه از دید برخی چنین می نماید که بعضی از شرور جهان، هیچ غایت خیری را به دنبال ندارند.

یکی از موضوعات مهم مورد بحث در فلسفه، معنای زندگی است که جان کاتینگهام با نگارش کتاب در باب معنای زندگی، این موضوع را مورد بحث قرار داده است. وی با بیان اینکه تنها انسان است که به سبب وضعیت خاص وجودی اش از معنای زندگی پرسش می کند، اهمیت پرداختن به این پرسش را خاطر نشان می کند. نزد کاتینگهام، مولفه هایی که زندگی را معنادار می سازند عبارتند از: عمق و جدیت، هدفمندی، خودآگاهی و خودمختاری، اخلاقی بودن (پیروی از ارزش های عینی اخلاقی)، موفقیت آمیز بودن و سرانجام خداباوری یا زندگی متدینانه. معنای زندگی از طریق اخلاقی زیستن که منجر به برآورده شدن نیازها و شکوفایی استعدادهای سرشت انسانی ما می شود، حاصل می گردد. اما از نظرگاهی صرفا انسانی، سرشت انسانی ما چیزی بیش از امیال و خواسته های ممکنی نیست که محصول جهش ژنی است. بدین ترتیب، احکام اخلاقی نیز که بر مبنای این سرشت و ماهیت بنا شده است، از ارزش عینی برخوردار نیست. علاوه بر این، با توجه به سرشت آسیب پذیر و ضعیف انسان که همواره در معرض ناکامی و شکست برنامه ها و فعالیت هایش است، تنها در پرتو نگرش دینی و معنوی که بر طبق آن خداوند خیرخواه، زندگی اخلاقی را از ما خواسته است هم می توان دلیلی قطعی برای پیروی از احکام و ارزش های عینی اخلاقی یافت و هم روح امید به موفقیت و معناداری زندگی را در زندگی انسان دمید. به عقیده کاتینگهام فهم، قبول و برخورداری از نگرش دینی و معنوی نیز مبتنی بر انجام اعمال مورد توصیه دین است. به نظر نگارندگان، تلاش کاتینگهام در توضیح اینکه چگونه خداباوری بدون فرض مفهوم زندگی پس از مرگ تامین کننده موفقیت آمیز بودن زندگی است مقرون به صواب نیست.

خفای الهی مسئله‌ای است که یکی از براهین مهم کنونی به نفع الحاد به‌شمار می‌رود. ما در این مقاله سعی داریم دیدگاه‌های این سه فیلسوف دین معاصر، جان شلنبرگ، جان هیک و ریچارد سوئین‌برن را در مورد خفای الهی بررسی کنیم. جان شلنبرگ خفای الهی را در تضاد با عشق الهی می‌داند و معتقد است که لازمۀ عشق الهی این است که خداوند مدرک کافی برای وجودش را در اختیار انسان‌های مستعدی قرار دهد که قصوری در این زمینه ندارند. در دسترس بودن چنین مدرکی به‌منزلۀ پنهان نبودن خداوند خواهد بود. اما از دیدگاه شلنبرگ خداوند چنین نکرده است، بنابراین اساساً خدایی وجود ندارد. از دیدگاه هیک برای حفظ اختیار شناختی و اخلاقی ما ضروری خواهد بود که خداوند پنهان باشد. ریچارد سوئین‌برن معتقد است که پنهان بودن خداوند سبب می‌شود که ما بتوانیم سرنوشتمان را خودمان انتخاب کنیم. بنابراین از نظر وی خفای الهی برای تحقق انتخاب اصیل سرنوشت برای ما ضروری است. نتایجی که از بررسی‌های این مقاله به‌دست می‌آید، این است که خفای الهی الحاد را توجیه نمی‌کند. در عین حال دلایل هیک و سوئین‌برن در توجیه خفای الهی بر مبنای اختیار نیز اثبات نمی‌کنند که عدم تحقق خفای الهی با اختیار انسان‌ها منافات دارد.

در این رساله بر آنیم مواجهه‌ انسان‌ها با مرگ را از نگاه مولوی و یالوم بررسی کرده و به ذکر وجوه تشابه و تفاوت نظرات آن‌ها بپردازیم. مسئله‌ مرگ حاوی مسائل کلی و اصلی می‌باشد که در ذیل هر مسئله‌ خاص، مسائل فرعی دیگری ارائه می‌شوند. برخی از این مسائل اصلی مرتبط با مسئله‌ مرگ شامل مرگ‌اندیشی، مرگ‌هراسی، قلمرو رازآلود مرگ، نحوه‌ کنار آمدن انسان‌ها با مرگ، و نیز مرگ‌خواهی می‌باشند. تلاش خواهیم کرد به اهم مسائل مرتبط با مرگ از منظر مولوی و یالوم بپردازیم. مولوی در بستر تفکر عرفان اسلامی و از منظر وجودی به مسائل پیرامون خود می‌نگرد. برای وی مرگ همرنگ زندگی است و اندیشیدن به مرگ امری نامعقول، غیرطبیعی و عجیب تلقی نمی شود. تقریر ایشان از اندیشیدن به مرگ و مسائل مربوط به آن به گونه‌ای است که می‌توان گفت او در نهایت، متفکری مرگ‌اندیش و به خصوص مرگ‌خواه می‌باشد. مرگ‌اندیش از این نظر که در لوای حکایات بسیار درباره‌ معنای زندگی، مسائل معرفتی، عشق به معشوق و تلاش برای رسیدن به کمال و وصال به حق مطرح می‌کند، می‌توان جایگاه ویژه‌ مرگ‌اندیشی را در جهان‌بینی وی مشاهده کرد. از طرفی، مولوی متفکری مرگ‌خواه نیز می‌باشد. با توجه به این تقریر که مرگ را به مثابه پلی که آدمی را از مرتبه‌ وجودی نازلتر به مرتبه‌ وجودی عالی‌تر منتقل می‌کند، و از طرفی، دسته‌بندی خاصی که از انواع مرگ (اختیاری و طبیعی) ارائه می‌کند، می‌توان ادعا کرد ضمن آن که در سراسر مثنوی آثار شور و اشتیاق به زندگی موج می‌زند، همچنین، مولوی برای رسیدن به معرفت حقیقتی و رسیدن به کمال عالی‌تر که نیل به آن‌ها از طریق مرگ حاصل می‌شود، بی‌تابی می‌کند. یالوم روان‌درمانگری اگزیستانسیالیست می‌باشد. یعنی به تحلیل مسائل و مشکلات انسان از منظر وجودی –با تعبیر خاص خودش- می‌پردازد. برای وی مرگ نقطه‌ پایان زندگی است و همین نقطه‌ پایان بودن است که به زعم وی، به بسیاری از مسائل و مشکلات روانی آدمی درباره‌ مرگ دامن می‌زند و گاه تا مرز دچار شدن به بیماری‌های روان‌نژندی پیش می‌رود. این که آدمی تنها به دنیا می‌آید و تنها می‌میرد، همچنین، کسی با ما و برای ما نمی میرد، باعث می‌شود اگر تلقی روشنی از مرگ و ارتباط آن با زندگی نداشته باشیم، مواجه‌های ناسالم در اثر تصورات روان رنجورانه و روان نژندانه از مرگ داشته باشیم. تمام تلاش یالوم معطوف این است.

توماس رید (1796-1710) در دورهای می زیست که شکاکیت هیومی سایه سنگینی بر فضای فلسفی انداخته و امکان معرفت را در معرض خطر قرار داده بود. او با بازسازی معرفت بشری بر اساس اصول اولیه ی فهم عرفی نقش قابل توجهی در آشتی دادن فهم فلسفی با فهم متعارف داشت. اصول اولیه ی فهم عرفی شکل بسط یافته تر باورهای پایه است که مبناگروی مدرن آن را به باورهای بدیهی و خطاناپذیر محدود کرده بود. رید با رویکرد روانشناسانه-ای که به معرفت شناسی دارد معتقد است دست خلقت ما را مجهز به مکانیسم های باورساز متعددی کرده که همگی آن ها از اعتباری اولیه برخوردارند و تا زمانی که خطای آن ها اثبات نشود خروجی هایشان قابل اعتماد است. اعتباری که رید به قوای باورساز بشر می بخشد مورد توجه گروهی از فیلسوفان قرن بیستم که بعدها به معرفت شناسان اصلاح شده معروف شدند قرار گرفت. آن ها همچون رید با نقد معیار توجیه در مبناگروی و نیز نقد معیار معقولیت در دلیل گروی مدعی شدند تمایلات باورساز دارای گستره ی متنوعی است، و باور به گزاره هایی که از آن ها ناشی می شوند ناقض وظیفه ی ما در اخذ به باورهای صادق نیست. مهمترین ادعای مدرسه ی معرفت شناسی اصلاح شده به عنوان یک معرفت شناسی دینی این است که باور به خدا نیز می تواند به عنوان یک باور پایه پذیرفته شود. ادعا شده است که معرفت شناسان اصلاح شده به میزان قابل توجهی از رید متأثر بوده اند. هدف این نوشتار این است که صحت این ادعا را با مطالعه ی مکتوبات رید و مقالات و کتبی که درباره ی او نوشته شده است و نیز آثار معرفت شناسان اصلاح شده از قبیل پلنتینگا، ولترستورف و آلستون بررسی کند. نتیجه این بررسی این است که هر چند معرفت شناسی اصلاح شده در مبانی عام معرفت شناسی از رید متأثر بوده است، اما به عنوان یک معرفت شناسی دینی نمی-توان ادعاهای اصلی این مدرسه از قبیل پایه بودن باور به خداوند را به راحتی به رید منسوب کرد.