جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطوره به عنوان بخشی از نظام ایدئولوژیک هر دینی به شمار می رود. هردینی در بطن جامع ه خویش تحول می یابد و از تحولات و تغییرات آن بی نصیب نمی ماند. اسطوره های زردشتی مثل تمام اسطوره ها از دوره ای به دور ه دیگر دچار تغییر و تحولاتی می شوند. این تغییرات ممکن است به دلایل متعدد و مختلفی انجام شود. برخی از این علل، تغییر ساختار اجتماعی، شیوه های تولیدی، نوع ادار ه حکومت می تواند باشد که این عوامل در ارتباطی دو سویه با باورهای دینی قرار دارند؛ یعنی از آنها تأثیر گرفته و بر آنها تأثیر می گذارند. اسطور ه نخستین انسان، به عنوان بخشی از اسطور ه آفرینش نیز می تواند به دلیل ذکر شده، تغییر کند. پس از سکونت بخشی از قوم آریایی در نجد ایران، جامع ه ایرانی شکل می گیرد و این قوم دچار تغییراتی می شود و به این ترتیب اسطور ه ایرانی بنا به نیاز های جدید جامع ه ایرانی و با توجه به شرایط جدید با آنها سازگار می شود. یم ه آریایی(نخستین انسان) نقش مهم شاه نخستین و سپس شاه آرمانی را بر عهده می گیرد و برخی از ویژگی های نخستین انسانی یمه به مهمترین چهر ه اسطوره ای زردشتی، یعنی نخستین انسان بدل می شود. به این ترتیب اسطور ه زردشتی همگام با تحولات، تغییر می کنند.

انسان در طبیعت و در محیطی زندگی می کند که در تعامل و ارتباط متقابل با آن است. در اثر بی توجهی, خودپرستی و احساس تسلط بی قیدوشرط انسان بر طبیعت, امروزه محیط زیست دستخوش انواع آلودگی ها گردیده و این آلودگی ها منجر به یک بحران جهانی شده است که تاثیر منفی بسیاری در جوامع انسانی وغیر انسانی گذاشته است. علت اصلی وجود این بحران نگرش انسان امروزی می باشد. انسان مدرن طبیعت را از خدا جدا کرد و به آن از دریچه علم تجربی نگریست. در حالیکه اگر زندگی را از معنویت تهی نمی ساخت و با نگرش دینی و اخلاقی با طبیعت مواجه می شد و برای آن قداست قائل می شد, مبتلا به این بحران عظیم نمی گشت. از این رو قصد است تا با توجه به دیدگاه دو دین اسلام و مسیحیت به طبیعت, مساله حفاظت از محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد.

قدیس بوناونتوره از متألهان و فلاسفه بزرگ قرن سیزدهم میلادی است که نقش مهمی در تاریخ تفکر مسیحی ایفا کرده است. او عضو فرقه فرانسیسکن بود و به فرانسیس آسیزی ارادت ویژه ای داشت. تأثیر آرای افرادی چون افلاطون، ارسطو، آگوستین قدیس، دیونیزیوس، الکساندر هالسی و نیز تفکر نوافلاطونی بر اندیشه او آشکار است. بوناونتوره دیدگاههای بدیعی درباب شناخت خدا، انسان و طبیعت دارد. او به خودشناسی برای خداشناسی و قول به سه چشم درون نگر، برون نگر و کمال نگر تأکید می کند. نگرش تثلیثی به خلقت به ویژه انسان همه جوانب تفکر او را تحت الشعاع خود قرار داده است. او بر این باور است که کل عالم خلقت خدای تثلیث را از وجوه گوناگون و در سطوح متفاوت متجلی می کند. در این میان انسان به سبب برخورداری از قوای ثلاثه عقل، اراده و حافظه به بهترین نحو خدای تثلیث یعنی پدر، پسر و روح القدس را به تصویر می کشد. از همین روی انسان با درونگری و تأمل در خود به شناخت خداوند نائل می شود. تثلیث محوری آنچنان بوناونتوره را تحت تأثیر قرارداده که همچون آگوستین و به تبع وی از علل اربعه ارسطویی تنها علل ثلاثه فاعلی، مثالی و غایی را می پذیرد. گرچه بوناونتوره تحت تأثیر جوّ فکری زمانه خود و هم عصری با متفکر بزرگی چون توماس آکویناس ناگزیر شد آثاری را که صبغه فلسفی و استدلالی دارند تألیف کند، اما به سبب نگرش اشراقی و تأملات شهودیش حقیقتاً به دست دادن الهیاتی نظام مند از تفکرات او دشوار می نماید؛ درحقیقت فلسفه او در جنبه نظری فلسفه ای کاملاً مسیحی و الهیاتی مسیح محور است.

زن در تمامی ادیان در مسیر تجربه ی دینی خود با تمایزها و محدودیت هایی نسبت به مرد مواجه بوده است. برخی این محدودیت ها را ناشی از آموزه های دینی و برخی دیگر متأثر از علل و عواملی غیر دینی می دانند. در این تحقیق با بیان محدودیت های زن در دو دین زرتشت و اسلام، به بررسی این دیدگاه ها پرداخته شده است. ابتدا با استناد به متون دینی و فقهی، تمایزهایی را که میان زن و مرد در دینداری شان وجود دارد و عدم توجه به آنها صحت عمل و دینداری را مخدوش می کند، بیان گردیده و در ادامه با بررسی خاستگاه هایی که سبب نگرش فرودستانه به زن شده اند و در نتیجه محدودیت هایی را برای او به وجود آورده اند، به تحلیل علل و عواملی پرداخته شده است که محدودیت های دینداری را برای زن در جامعه ی ایران سبب شدند. این پژوهش علاوه بر آموزه ها و گزاره های دینی که محتوای جنسیتی دارند، نقش مفسران و عالمان دین را در تفسیر این آموزه ها و گزاره ها بسیار تأثیر گذار می داند؛ به گونه ای که برخی از تمایزها ناشی از استنباطی است که آنها داشتند و این می توانسته متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی هم باشد. بنابراین همراه با توجه به متون دینی و تأمل در نقش عالمان دین، ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از این است که بسیاری از محدودیت های دینداری زن ایرانی ناشی از ذات دین نیست، بلکه استنباط عالمان دین، ضرورت های اجتماعی- فرهنگی یا نظام های قدرت در ایجاد یا تشدید آنها مؤثر بوده اند. نگارنده ضمن بیان بازتاب محدودیت های دین داری در عرصه ی زندگی فردی و اجتماعی زنان، به این نتیجه می رسد که امکان اصلاح و تغییر آنها وجود دارد و این امر با بازپژوهی صحت بسیاری ازگزاره های دین و کنکاش دقیق در سیر تاریخی محدودیت های موجود در متون فقهی، مسلم نگرفتن همه ی گزاره های فقه سنتی، فرق گذاشتن میان مفاهیم و پنداشته های دینی با آداب و رسومی که ریشه ی اجتماعی دارند و وارد دین شده اند و با ارتقاء سطح آگاهی و معرفت زنان نسبت به خودشان و نیازهای واقعی شان امکان پذیر خواهد شد

شواهد بسیاری وجود دارد که در جوامع سنتی نقش دین بعنوان ضامن اجرای قوانین مدنی بسیار برجسته بوده است. اما به دنبال تحولات فکری و صنعتی غرب در چند قرن اخیر و رواج فوق العاده عقل گرایی درآن دیار، قوانین مدنی ازحمایت دین بی بهره ماندند.جایگزین های دیگر ازجمله توجیهات عقلی دربیان فواید اجرای قانون نتوانست این خلاء را ترمیم نماید. جامعه شناسان دین و فیلسوفان سیاسی متوجه گردیدند درجوامع متمدن و پیچیده امروزی- که به دلایلی بازگشت به دین سنتی ممکن نیست- قانون در صورتی به شکل مطلوب اجرایی می شود که به صورت باور و ایمان قلبی مردم درآمده باشد. طرح دین مدنی یکی ازشیوه های نزدیک شدن به این مطلوب است.بنیان این اندیشه را دریونان و روم باستان دانسته اند. دردولت شهرهای یونان به دلیل آنکه باور داشتند قوانین مدنی از طرف خدایان آمده آنها را مقدس می شمردند و درپی آن حاکمان و مجریان قانون مقدس بودند درروم نیزگاهی امپراتور درحد خدایی ارتقا می یافت وپرستش می شد. با الهام ازاین شیوه و به منظور افزایش انگیزه احترام به قانون، برخی جامعه شناسان و نظریه پردازان سیاسی به طرح مباحثی همچون دین عمومی ، دین انسانیت پرداختند. شیوه دین پژوهی دورکیم ودین مدنی ژان ژاک روسو دراین میان نقش کلیدی داشته است . دردوران معاصر جامعه شناس امریکایی رابرت بلا مدعی شد درامریکا درکنار مسیحیت ولی مجزای ازآن دین دیگری وجود دارد که محور آن مقدس دانستن جامعه و نظام سیاسی و اقتصادی امریکا است و اسناد، اشخاص، اماکن ومراسم مقدس خاص خود را دارد و خدای آن غیر ازخدای مسیحیت است. و بدینگونه بحث دین مدنی رونق مجدد گرفت. بنابراین دین مدنی را اینگونه می توان تعریف کرد: “دین مدنی مجموعه ای از باورها ،مقدسات ،سمبلها، و تشریفات است که به منظور قوام یک زندگی متمدانانه قوانین و مقرارت یک جامعه را تقدس می بخشد.” کسانی که درحوزه دین مدنی زندگی می کنند می توانند دین دیگری داشته باشند اما درصورت تعارض اولویت با مقرارات دین مدنی است. دین مدنی برای آبادانی دنیاست و به سعادت اخروی انسانها کاری ندارد.ایجاد وحدت رویه درجامعه ومشروعیت بخشی به نظام سیاسی و اقتصادی جامعه ازمهمترین نقاط مثبت این دین است . کشور پرستی بجای خدا پرستی ، انحصار طلبی و رواج اخلاق نسبی را ازمعایب عمده این دین شمرده اند.

ویلیام جیمز، فیلسوف و روان شناس آمریکایی (1910-1842) و مبتکر نظریه تجربه گرایی اساسی است. این نظریه که دارای ابعاد فلسفی و روان شناختی است، به نوبه خود نظریه ای بدیع در هر یک از این دو قلمرو به شمار می آید و با دیدگاه فلسفی پراگماتیسم او در ارتباط کامل و ژرف است که تفسیر نوینی در سنت پراگماتیستی آمریکایی تلقی می شود. واکاوی اندیشه های فلسفی و روان شناختی جیمز به ویژه در باب مساله تجربه دینی، بدون ملاحظه و فهم دقیق این ارتباط میسر نیست، از سویی دیگر هر یک از این دو رهیافت نیز به نوعی با چگونگی مواجهه شخصی جیمز با مفاهیم دین و تجربه دینی یا ایده های خداگروانه وی مرتبط است. از آنجا که در بررسی دیدگاه جیمز در باب تجربه دینی، تاکید بر هر یک از این رهیافت ها به نحو خاص، یکسونگرانه تلقی می شود، در این مقاله سعی داریم چگونگی درهم تنیدگی این سه نوع رویکرد شخصی یا رهیافت را در معرفی اجمالی ویژگی های تجربه دینی از سوی جیمز نشان دهیم.

بی تردید اندیشه های وجودشناختی شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی و شنکره از بزرگترین ره آوردهای حوزه تحقیقات نظری و کشف و شهودهای عرفانی در گستره عالم اسلام و خطه پهناور هند، بلکه سرتاسر پهنه خاک به شمار می رود. اندیشهای عرفانی که در تنگنای حصار «وجود بما هو موجود» محدود و محصور نمی ماند، بلکه فراتر از همه شناخت آن را روزنه ای به روی خورشید و راهی به سوی رهایی می داند و مکتب رفیعی را بر شالوده آن استوار می سازد که به مکتب «وحدت وجود» معروف است. از این روی، نوشتار حاضر به لحاظ اهمیت موضوع برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه بهتر آرا و اندیشه های وجودشناختی این دو اندیشمند بزرگ مسلمان و هندو بر اساس وجوه تشابه و قرابتهای قیاس پذیر که مآلا آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد، به بررسی و مقارنه مفهوم ذات بلاتعین در نظام عرفانی ابن عربی با نیرگونه برهمن شنکره، که در هر دو مکتب «وجود» خوانده می شود، می پردازد.