جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

شرق‌شناسی به مفهوم امروزی آن شامل مطالعات اسلامی در غرب نیز است. نتایج و دستاوردهای شرق‌شناسی و به تبع آن، مطالعات اسلامی در غرب ریشه تلقی کنونی غربی‌ها درباره اسلام و کشورهای اسلامی است و بی‌توجهی به این جریان و ابعاد و پیامدهای آن سبب خواهد شد که ما در مواجهه با غرب، چه در حوزه هجوم فرهنگی و چه در حوزه گفتگوی تمدن‌ها، نتوانیم نقشی بایسته ایفا نماییم. جهت‌گیری اصلی و روح حاکم بر این اثر توجه دادن به این موضوع بنیادی است که به نظر می‌رسد می‌تواند اساس تفکر و نگاه ما را به تاریخ و تمدن اسلامی دگرگون سازد. این هدف از طریق نگاه به مفهوم، ریشه‌ها، سیر تحول و ابعاد و روش‌های مطالعات اسلامی در غرب و تأثیر آن در محیط‌های اسلامی شرقی، و موضع کنونی و بایسته نسبت به آن دنبال شده است. کتاب حاضر برای دانشجویان رشته الهیات گرایش تاریخ و تمدن ملل اسلامی در مقطع کارشناسی به عنوان منبع اصلی درس اسلام شناسی در غرب به ارزش ۲ واحد تدوین شده است.

دغدغه‌ی تبیین تغییرات اجتماعی و ارائه‌ی تبیینی درست از آن، مسأله‌ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه‌شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه‌شناسان دیدگاه‌های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه‌ کرده‌اند. به نظر دین (جهان بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه های روانی، اقتصاد و کنش که بستر شکل گیری انگاره های اساسی جامعه شناسی شد، مهمترین مولفه ها در باب تحلیل دگرگونی های اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفه ها ,و سیر نزول می تواند در ارائه ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی داده ها، سازکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن به نظر فراگردی چند بعدی و دورانی است. در این فراگرد جهان بینی افراد جامعه به مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تأثیر می گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می شود امّا این تأثیر یک طرفه نیست. در نهایت، از دید قرآن هرتحلیلی در راستای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

یکی از چالش‌های جدی تاریخ‌نگاری با نگاه دینی، چگونگی جمع بین تاریخ‌نگاری غیرجانبدارانه و علمی و عینی همزمان با باورهای دینی به‌ویژه درباره زندگی معصومان علیهم‌السلام است. به نظر می‌رسد اگر مفهوم کلامی بودن دانش تاریخ به‌درستی تبیین شود بسیاری از اختلاف‌نظرها دراین‌باره از میان می‌رود. نویسنده در نوشتار حاضر در راستای این هدف، نخست برداشت‌های چندگانه از رابطه کلام و تاریخ را مطرح و سپس، ضرورت سازگاری سند تاریخی با پیش‌فرض‌های قطعی در نگاه علامه جعفر مرتضی عاملی را متذکر می‌شود. در ادامه، با دسته‌بندی دیدگاه علامه جعفر مرتضی درباره پیش‌فرض‌های کلامی بررسی سند تاریخی، بدیهی بودن تقدم پیش‌فرض‌های قطعی کلامی بر مفاد سند را اظهار می‌نماید.

پیام واقعی غدیر را از طریق واکاوی مجموعه آگاهی‌های موجود در متون دینی درباره آن می‌توان یافت. بی‌تردید محوری‌ترین این اطلاعات خطبه غدیریه پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله و سلم (مراد متن مورد استناد مرحوم علامه امینی در الغدیر است نه جزوه‌ای مستند به یکی از متون قرون میانی که به این نام در سال‌های اخیر در شمارگانی گسترده انتشار یافته است.) و جمله پرآوازه جمله پرآوازه من کنت مولاه فهذا علی مولاه است، اما روشن است که پیام‌های غدیر، منحصر در این خطبه و دلالت‌های درون‌متنی و برون‌متنی آن نیست، بلکه از فهم مجموعه احکام و آداب و تحلیل محتوای ادعیه مربوط به این عید بزرگ هم می‌توان و بلکه باید برای کشف پیام آن مدد گرفت.

با توجه به مسائل اخیر در کشور ما و بیم و هراسهایی که به صورت طبیعی در باره سرنوشت انقلاب و نظام در دلها ایجاد می­کند، شاید سخن گفتن از ایجاد یک تمدن جدید و بایستگی‌های آن یک امر خیال‌پردازانه و غیرواقعی به نظر برسد. این پرسش بارها مطرح شده است که در شرایطی که ما هنوز از حل مشکلات پیش ­افتاده و اولیه مانند درست رانندگی کردن و مسائلی جدی‌تر مانند ایجاد رونق اقتصادی و یا ایجاد فضایی مناسب برای احساس آزادی بیان باز مانده‌ایم سخن گفتن از ایجاد یک تمدن بزرگ که لازمه آن پیشرفت در ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مانند آن است چه توجیهی دارد؟

هم‌زمانی دهه نخست ماه محرم در سال جاری با ایام بزرگداشت دفاع مقدس فرصتی برای مرور دوباره اثرپذیری حماسه بزرگ دفاع مقدس از نهضت سیدالشهدا علیه‌السلام فراهم آورده است. در صحنه‌های مختلف انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به‌آسانی می‌توان ردپای الهام‌پذیری از نهضت عاشورا را مشاهده کرد ولی متأسفانه هنوز کارهای پژوهشی گسترده روشمند در این زمینه صورت نگرفته است. در پایان‌نامه‌ای که در اردیبهشت‌ماه سال جاری با عنوان “بازنمایی تاریخ صدر اسلام در وصیت‌نامه‌های شهدای دفاع مقدس استان قم” از سوی خانم خدیجه قاضی خانی دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته تاریخ اسلام در گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام با راهنمایی بنده و مشاوره آقای دکتر ابراهیم فتحی تدوین شد، ۱۶۶۱ وصیت‌نامه از شهدای دفاع مقدس استان قم باهدف آگاهی از میزان آشنایی آنها با تاریخ صدر اسلام و با استفاده از نرم‌افزار maxqda موردبررسی قرار گرفت.

اخیراً مصاحبه‌ای از آیت‌الله آقای سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها منتشر شده که در آن اخبار و تحلیلهایی متفاوت درباره دو تن از چهره‌های برجسته شیعی جهان معاصر اسلام یعنی امام موسی صدر و مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بیان شده است. در بخشهایی از این مصاحبه در باره امام موسی صدر چنین آمده است: “مرحوم آقاموسی صدر، تا آنجا که رفتار ظاهری‌اش نشان می‌داد، هیچ نوعی همراهی با انقلاب نداشت. به نظرم می‌آید که اساساً در آن زمان ایشان نظرش این نبوده که نهضتی که در ایران شروع شده به یک نتیجه خاصی می‌تواند برسد … اما آقاموسی از آنجا که مسئله نهضت برایش اهمیت چندانی نداشت، این دیدار (با شاه) را انجام داد … ولی با این حال زیر بار این همکاری (برای چاپ یک مجله) نرفت شاید هم به این دلیل که با مبارزات جاری در ایران موافق نبود ….”

با وجود بدیهی بودن مبتنی بودن تمدنها بر یک نظام فکری، در باره ویژگیها و بایستگی‌های این نظام فکری ابهامهای زیادی وجود دارد. مروری تاریخی بر تمدنهای جهان نشان‌دهنده آن است که هیچ یک از این تمدنهای قدیم و جدید بر نظامهای فلسفی شناخته شده مبتنی نبوده‌اند، و لذا ریشه‌های فکری آنها را باید در چگونگی فهم و برداشت پدیدآورندگان آن تمدن به ویژه توده مردم از برخی مفاهیم بنیادین که شاید بتوان آن را حکمت مردمی نامید، جستجو کرد. بر این اساس و با پیش‌فرض مدیریت‌پذیر بودن تمدن، نظامهای حِکمی کنونی مانند حکمت متعالیه هم، تنها در صورتی توان نقش‌آفرینی در تمدن نوین اسلامی را دارند که از فضای نخبگانی بیرون آیند و خود را با لایه‌های مختلف نظام اجتماعی و به ویژه زیست توده مردم پیوند زنند و از یک نظام فکری به یک پدیده فرهنگی تبدیل شوند.