آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه شناخت ابعاد مختلف تشیع و به ویژه تشیع امامی، در کانون توجه اسلام پژوهان غربی قرار گرفته است و هر ساله آثار متعددی درخصوص برخی از وجوه و ساحت های معرفتی آن نوشته می شود. با توجه به حجم وسیع تحقیقات غربی در این زمینه، لازم است شیعه پژوهان اندک اطلاعی از گفتمان حاکم بر فضای شیعه شناسان غربی و دیدگاه های ایشان درباره تشیع امامی داشته باشند. کتاب «شیعه شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعه دوازه امامی» کتابی است که توسط مریم صانع پور و انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال 1393 به رشته طبع درآمده است. به زعم نویسنده این نوشتار، کتاب مذکور اگر از حداقل استانداردهای لازم برای یک پژوهش آکادمیک برخوردار می بود، می توانست گامی مهم برای شناخت دیدگاه های شیعه شناسان غربی در شمار آید؛ ولی افسوس که چنان نیست. از این رو نویسنده، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده و برخی لغزش های محتوایی، ویرایشی و ساختاری صورت گرفته در نگارش آن، از جمله لغزش در ضبط اسماء اعلام و کتب، استدلال های ضعیف و ترجمه های نادرست و ... را متذکر می شود.

نصیرالدّین کاشانی (قاشی) حلّی د: 755 ه . ق.) از متکلّمان و منطق دانان مهمّ امامیّه در قرون میانی است که آثار او، بویژه شروح وحواشی ارزشمندی که بر آثار کلامی و منطقی و فلسفی نگاشته است، حائز اهمّیّت بسیار است. با وجود این، تا کنون هیچ نوشتار شایان توجّهی در شرح احوال و آثار و افکار وی نوشته نشده است. در این مقاله تلاش می شود نخست، آ گاهی های پرا کنده ای که در منابع مختلف در خصوص زندگانی و تحصیل و تدریس کاشانی ثبت شده است، تدوین و بازگو شود و در ادامه، آثار وی، خاصّه نگاشته های کلامی او معرّفی گردد.

دکتر یوپ لامیر در زمرۀ برجسته ترین محقّقان غربی قرار دارد که برای سالهای متمادی به تحقیق در منطق اسامی اشتغال داشته است. دو اثر مهمّ وی در این زمینه، یکی پایان نامۀ دکتری او دربارۀ منطق فارابی با عنوان «فارابی و قیاسهای ارسطوئی: نظریّۀ یونانی و کاربرد اسامی » و دیگری ترجمۀ انگلیسی رسالۀ تصوّر و تصدیق ملاّصدرا به زبان انگلیسی است که برندۀ جایزۀ جهانی کتاب سال جمهوری اسامی ایران نیز شده است. تصحیح ترجمۀ عربی رکن الدّین جرجانی از اخاق ناصریِ خواجه نصیرالدّین طوسی و ترجمۀ انگلیسی تاریخ ادبیات )مکتوبات( عربی کارل بروکلمان از تازه ترین کارهای او در سالهای اخیر است. متن حاضر، صورت مکتوب گف توگویی است که راقم این سطور با جناب آقای دکتر یوپ لامیر در تاریخ سه شنبه پنجم اردیبهشت ماه سال 1396 هجری شمسی در تهران انجام داده است. مصاحبه به زبان فارسی صورت گرفته است و در اینجا با اندکی دخل و تصرّفات ویراستارانه تقدیم می شود.

برهان صدّیقین یکی از معروف‌ترین و معتبرترین براهین اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی به‌شمار می‌آید. با این وصف، سرگذشت و تطوّرات برهان مزبور در کلام اسلامی تاکنون مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است. از جمله، تحوّلات برهان صدّیقین در کلام اشعری به عنوان یکی از چند مکتب کلامی برجسته در طول تاریخ کلام اسلامی شناسایی و تبیین نشده است. واکاوی و بازخوانی متون کلامی اشعری نمودار آن است که برهان صدّیقین از قرن ششم هجری به بعد با استقبال متکلّمان اشعری مواجه شده است و در پاره‌ای از آثار متکلّمان متأخّر این مکتب به عنوان مهم‌ترین استدلال بر وجود خداوند قلمداد گردیده است. افزون بر این، برخی از متکلّمان اشعری مثل فخر رازی و ایجی تقریرهایی تازه و ابتکاری از برهان صِدّیقین را ارائه نموده‌اند و بدین‌ترتیب در تقویت و ترویج و تکامل این برهان در کلام اسلامی مساهَمَت و مشارکت درخور توجّهی داشته‌اند.

برهان صدّیقین از مهم‌ترین براهین اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی به‌شمار می‌آید که تاکنون تقریرهای گوناگونی از آن ارائه شده است. یکی از مشهورترین تقریرهای آن، تقریری است که می‌توان آن را برهان صدّیقین «مجموع ممکنات» نامید. پس از طرح این برهان از سوی ابن‌سینا، برهان مزبور به بسیاری از آثار متکلّمان مسلمان نیز راه یافت و در اثر بازگفت و بازتقریرهای آنان دچار تحوّلات و تطوّراتی شایان‌توجّه شد. در عین حال، بعضی دیگر از متکلّمان و حکما، تقریر مزبور از برهان صدّیقین را به دلیل ناتمام بودنِ استدلال مطرح در آن برای ابطال تسلسل، تقریری نامعتبر ارزیابی کردند. متکلّمان امامی و اشعری در دفاع از برهان «مجموع ممکنات» تلاش نمودند با پیدا کردن راه‌حلّی به اصلاح و بازسازی آن بپردازند. این تلاش‌ها به ارائۀ صورت‌هایی معتبر و مقبول از برهان «مجموع ممکنات» انجامید و اعتباری دوباره به این تقریر خاصّ مهم از برهان صدیقین بخشید.

سلسله مقالاتی که زیر عنوان «اِشارات و تَنبیهات» منتشر می‌شود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونه‌گونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراث‌پژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری است کوتاه و مستقل در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. بخش پنجم از این مقالات مشتمل است بر سه نوشته در باب اهمّیّت و ضرورت و کارکردهای مختلف «نقد علمی». در مقالۀ «محقّقان و محقّق‌نمایان» به تفاوت‌ روش و حاصل کار دو دستۀ متمایز از پژوهشگران اشاره شده است و بر ضرورت تمایز نهادن میان محقّقان واقعی و کسانی که تنها نام «محقّق» را بر خویش دارند تأکید گردیده است. نوشتار «شرافت ادبی و سرقت بی‌ادبانه» در خصوص مسألۀ لزوم حفظ حقوق معنوی محقّقان و مبارزه با انتحال نِکاتی را بازمی‌نماید. در نوشتۀ «اقتراح برای انتقاد» نیز نمونه‌ای از انتقادپذیری و توجّه جدّی به نقد علمی معرّفی شده است.

شناخت صحیح و دقیق معانی اصطلاحات ب هکار رفته در دانش کلام اسلامی یکی از پی شنیازها و مقدّمات ضروری هرگونه مطالعه و تحقیق در متون کلامی است. با توجّه به دگرگون یها و تطوّرات مفهومی بسیاری از اصطلاحات کلامی در ادوار و مکاتب مختلف، بررسی و گزارش تحوّلات معنایی واژگان فنّی دانش کلام در تاریخ این علم از اهمّیّت بسیاری برخوردار در کلام » جوهر « است. در این مقاله، دو معنای اصلی اصطلاح اسلامی تعریف و تبیین م یگردد و تحوّل معنایی اصطلاح مزبور در فرایند گذار کلام اسلامی از گفتمان معتزلی به گفتمان فلسفی بازنموده م یشود.

شناخت صحیح و دقیق معانی اصطلاحات به‌کار رفته در دانش کلام اسلامی یکی از پیش‌نیازها و مقدّمات ضروری هرگونه مطالعه و تحقیق در متون کلامی است. با توجّه به دگرگونی‌ها و تطوّرات مفهومی بسیاری از اصطلاحات کلامی در ادوار و مکاتب مختلف، بررسی و گزارش تحوّلات معنایی واژگان فنّی دانش کلام در تاریخ این علم از اهمّیّت بسیاری برخوردار است. در این مقاله، معانی و تعاریف گوناگون یکی از اصطلاحات رایج علم کلام به نام «اَکوان» شناسایی و معرّفی می‌شود.

اصطلاح «مَعنیٰ» یکی از اصطلاحات فنّی بسیار مهمّ و کلیدی در کلام قدیم اسلامی به‌شمار می‌آید که در مسائل و مباحث مختلف کلامی فراوان به‌کار رفته است. به‌رغم اهمّیّت و کاربرد وافر این اصطلاح در دانش کلام، معنا و مفهوم آن با ابهام و پوشیدگی بسیاری همراه بوده است و چیستی معنای حقیقی آن نزد متکلّمان متقدّم به پرسشی بحث‌برانگیز و مناقشه‌آمیز در تحقیقات کلامی معاصر بدل شده است. در پاسخ به این پرسش، تاکنون مقالات و جستارهای شایان توجّهی نشر یافته است و آراء و نظریّات گوناگونی در باب معنای اصطلاح «مَعنیٰ» پیش‌ نهاده شده. در نوشتار حاضر، ضمن مروری موجز بر پژوهش‌های پیشین در این مسئله، نِکاتی در خصوص مفهوم این اصطلاح ایراد می‌شود و سپس ادلّۀ باورمندان به نظریّۀ معانی و اشکالات ناقدان بر آن تبیین و بررسی می‌گردد.

یکی از استدلا‌های کهن و کمترشناخته شده در کلام اسلامی و شیعی برای اثبات وجود خدا برهانی است موسوم به برهان حدوث صفات. در این برهان با توجّه به حدوث صفاتی خاص برای اجسام و نیز احتیاج هر حادث به مُحدِث و با نفی انتساب حدوث این صفات به موجودات طبیعی، وجود یک مُحدِثِ غیر جسمانی، یعنی خداوند به عنوان پدیدآور صفات حادث اجسام ثابت می‌گردد. پیشینه و تقریرهای مختلف و تطوّرات این برهان در تاریخ کلام امامیّه تاکنون بررسی نشده است و آگاهی چندانی دربارۀ این برهان خداشناسی در دست نیست. از این‌رو، در مقالۀ حاضر با تتبّع در متون کلامی امامیّه سرگذشت، تحوّلات تاریخی و تقریرهای مختلف برهان «حدوث صفات» بازشناسی و تبیین می‌گردد و در نهایت نیز به ارزیابی این برهان پرداخته می‌شود. پژوهش حاضر حاکی از آن است که به‌رغم ناتمام بودن برهان حدوث صفات، برخی از متکلّمان امامی در ادوار و مکاتب مختلف کلام امامیّه برای اثبات وجود خداوند به تقریرهای مختلفی از برهان حدوث صفات استناد کرده‌اند و آن را برهانی تمام می‌انگاشته‌اند.