آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫حکمت و فلسفه نه تنها در شکلگيري فلسفه نقش اساسي ايفا نموده، بلکه آينده هر فرهنگ و تمدني به قوام و جايگاه فلسفه در آن تمدن بستگي دارد. در واقع تفسير فيلسوف از فرهنگ، با ديگر تفاسير تفاوت بنيادين دارد. فيلسوف روح فرهنگ و تمدن را نشان ميدهد. فارابي با تفسير خود از انسان، نه تنها مکتب فلسفي خود را سامان داد، بلکه قوام و تأسيس اسلامي نيز با فلسفه فارابي به وجود آمد؛ زيرا انوع نگاه فارابي به انسان، با توجه به فرهنگ اسلامي دگرگون شد و فلسفه جديدي را به وجود آورد که همان فلسفه اسلامي است. بنابراين، تحقيق حاضر در چهار فصل به بررسي جايگاه انسان در فلسفه فارابي پرداخته است؛ تا نشان دهد، هرچند که فلسفه اسلامي متأثر از فلسفه يوناني بوده است؛ ولي تأسيس فلسفه اسلامي، جدا از فلسفه يوناني بوده است. فلسفه فارابي داراي مباني خاصي مانند اعتقاد به واجبالوجود، نظريه فيض(خلقت)، ذومراتب ديدن موجودات و جايگاه عقل اول در فلسفه ميباشد. مهمترين مسئله فلسفه فارابي سعادت است که با اخلاق حميده همراه با سياست فاضله قابل دستيابي است. سعادت نهايي در نظر فارابي، متصل شدن به عقل فعال و نايل آمدن به مرتبه عقل مستفاد (فيلسوف و نبي) است. عقل انسان داراي دو حيث و بعد انفکاک ناپذير نظري و عملي است. عقل عملي تحت لواي عقل نظري رشد ميکند. اخلاق و سياست در فلسفه فارابي در چارچوب طرح متافيزيک وي قابل فهم است. به نظر فارابي، اگر پيوند نظر و عمل در فلسفه بريده شود، فلسفه کامل نميشود. مدينه در ديدگاه فارابي داراي دو نوع فاضله و غيرفاضله است. رئيس اول مدينه فاضله نبي- فيلسوف و رئيس دوم آن فيلسوف محض است. در نظام فکري فارابي، فلسفه مقوم مدينه فاضله است. مدينه فاضله فارابي نشانگر واقعيت جهاني و آرمانهاي دين مبين اسلام بوده و هرگز رنگ و بوي ايتوپيايي(ناکجاآباد) به خود نگرفته است.

نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حائز اهمیت است. رویکرد عقل گرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشرب های مختلف فلسفی و کلامی و نزاع های نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیت اند. کندی، فارابی، بوعلی سینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگ ترین فلاسفه مشرق زمین اند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل و دین دارند. یکی از فیلسوفان مشهوری که در این زمینه درخشید فارابی است. فارابی در زمانی نظریات خود را عرضه کرد که دنیای اسلام درگیر نزاع ها و مجادلات عقیدتی، فرقه ای، کلامی، اختلافات سیاسی، و آشوب های اجتماعی، به خصوص جنگ بر سر قدرت و به دست گرفتن قدرت، بود.جهان اسلام در آن موقع به علت فقدان اصالت های دینی پریشان مانده بود و نیازمند این بود که برای رفع چالش های موجود توجیهاتی علمی بیابد. در آن موقع بازار فلسفه یونانی گرم بود و دخالت دادن و التقاط اصول آن در تفکرات دینی می توانست راهی برای دفع ابهامات و دودلی ها و بن بست ها باشد. لذا، می بینیم فارابی با استفاده از فلسفه یونانی و از طریق استدلال عقلی سعی دارد تا فهم بهتری از دین عرضه کند. او قوانین و اصول کلی اسلامی را، که متکی به وحی اند، متضمن سعادت در هر دو جهان می دانست و برای عقل انسان این توان را قائل بود که می تواند این قوانین و اصول کلی را بفهمد و تبیین عقلانی کند. به نظر او عقل ماهیتی جهان شمول دارد و قبول براهین آن، خصیصه مشترک و لایتغیر همه انسان هاست. فارابی بر آن است که آموزه ها و تعلیمات دینی و فلسفی یکی است. هر دو از منشا وحی و مفیض عقل فعال اند و به کمال و سعادت منتهی می شوند. لذا، فارابی بین تدین و تعقل تعارضی نمی بیند و برای عقل جایگاه ویژه ای قائل است. بگذریم از مواردی که افراط در برخی نظریاتش مشهود است، از جمله این که او فیلسوف را از نبی بالاتر می داند. او معتقد است فیلسوف با خواص سخن می گوید؛ روش او عقل است، ولی نبی از طریق تصرف در قوه متخیله و با خطابه مردم را اقناع و مجاب می کند.

هدف از نگارش این مقاله، تحلیل نظریۀ سلامت نفس ابونصر محمد فارابی ( 259- 339) و رویکرد طب‌انگارانه وی به اخلاق است. اخلاق نزد فارابی، مانند بسیاری از اندیشمندان و فلاسفه بزرگ قبل از خود، به مثابه طب نفس است و نگرش طب‌انگارانه وی به اخلاق نقش بنیادی در نظریه اخلاقی وی دارد. یکی از مهمترین مفاهیم اساسی که در اتخاذ چنین نگرشی به اخلاق مطرح است، بحث از سلامت نفس است. همان‌گونه که بدن سلامت و بیماری دارد و غایت علم پزشکی درمان بیماری و حفظ سلامت بدن است، نفس نیز بیماری و سلامتی دارد و یکی از مهمترین رسالت‌های علم اخلاق درمان بیماری و حفظ سلامت نفس است. فارابی به دلیل نظر به انسان به عنوان موجود بذاته مدنی که برآورده شدن نیازهای مادی و معنوی‌اش، تنها با زندگی در مدینه ممکن خواهد شد، بدن را الگوی فهم مدینه دانسته و با نظریۀ سلامت در پی ارائه راهکاری جهت حل رذایل اخلاقی موجود در مدینه و تبدیل آن به مدینۀ فاضله است.