مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم وحی الهی برای هدایت انسان به صراط مستقیم است. پیامبر اکرم (ص) اولین مبلغ، مفسر و مبیّن قرآن کریم است. سیرۀ ایشان نشانگر راه صحیح تعامل و برقراری ارتباط مردم با قرآن کریم است. بعد از آن حضرت بنابر حدیث ثقلین تنها کسانی که شایستگی تبیین و تفسیر قرآن را داشتند، اهل بیت (ع) بودند. بنابراین فقط پیامبر اکرم و ائمه (ع) می‌توانند به مسلمانان شیوه صحیح برقراری ارتباط و بهره‌مندی از قرآن کریم را بیاموزند. در مکتب اهل بیت علاون بر تاکید بر آداب ظاهری برقراری ارتباط با قرآن از قبیل وضو داشتن، مسواک زدن قبل از قرائت، نگاه کردن به مصحف شریف، سکوت در هنگام تلاوت، با صدای حزین تلاوت کردن، قرائت به صورت ترتیل، خواندن دعا و استعاذه قبل از تلاوت، تاکید فراوانی بر آداب باطنی برقراری ارتباط نیز شده است؛ آدابی از قبیل تدبر در آیات قرآن کریم، داشتن اخلاص در قرائت، اظهار خشوع و رقت قلب در هنگام قرائت، خود را مخاطب کلام وحی قرار دادن و خود را مخاطب اوامر و نواهی خداوند دانستن. تاکید بر آداب باطنی برقراری ارتباط در مکتب اهل بیت به مراتب دارای جایگاه بالاتری است و وجه ممیزۀ اصلی آن از سایر مکاتب است؛ چرا که در این صورت ارتباط موثر و سازنده انسان با قرآن برقرار می‌شود و نه صرفا تاکید بر آداب ظاهری تلاوت قرآن کریم. هدف اصلی این نوشتار نشان دادن وجه تمایز تعامل مثبت و تاثیرگذار مکتب ائمه(ع) از سایر مکاتب در امور باطنی است.

«بداء» در لغت به دو معنا است: «ظهور بعد الخفاء» و «پیدایش نظریه جدید». در کلام امامیه به معنای تحولات تکوینی حوزه «محو، اثبات» است ‌که در علم مخزون پروردگار از پیش تعیین شده است. در واقع، به پیروی از اهل بیت (ع)، به گونه استعاری، به علم مخزون پروردگار اطلاق شده است. همه اینها بر جواز عقلی و وقوعی «بداء» در حوزه «محو، اثبات» دلالت دارد: آیات مربوط به مقدرات لوح «محو، اثبات»؛ روایات ابواب دعا، توبه، صله ارحام، بِرّ والدین، صدقات ایمان، تعاون بر برّ، تقوا و پرهیز از تعاون بر اثم، عدوان و آثار مثبتشان مانند افزایش عمر و رزق، تبدیل شقاوت به سعادت و آثار منفی ترک آن مانند کاستی عمر و رزق و بروز شقاوت، مصیبت‌ها و عذاب‌های دنیوی ‌که فریقین آنها را پذیرفته‌اند و در مجامع حدیثی و تفسیری‌شان درباره آنها به توافق رسیده‌اند‌‌. اما پژوهشگران عامّه، علی‌رغم پذیرش همه اینها و آثار وضعی‌شان، از به ‌کار بردن نام «بداء» بر امور فوق طفره می‌روند. پژوهش پیش رو اثبات می‌کند که نزاع میان فریقین نزاع لفظی است؛ زیرا هر کس پذیرش توبه، شفای بیمار، استجابت دعا، تغییر شقاوت به سعادت، تبدیل سیّئات به حسنات و ... را ملتزم شود، قهراً باید لوازم عقلی‌اش‌ را پذیرا باشد.

عنصر زمان در احکام جهاد در قرآن، نقش بسیار مهمی دارد زیرا وجوب و حُرمَتِ جهاد در شرائط مختلفِ زمانی را موجب می‌شود. مسئله‌ی اصلی پژوهش این است که در چه زمان‌هایی حکم جهاد در قرآن قابلیّت تغییر را دارد؟ روش این تحقیق، تحلیلی و توصیفی است، که برای کمک به دانش جنگیِ مسلمانان صورت می-گیرد. هدف پژوهش، شناساییِ عنصر زمان خاص و نقشِ آن در احکام جهاد در قرآن می‌باشد که برای بدست آوردنِ احکام متغیِّر جهاد در قرآن صورت می‌گیرد.یافته‌های مهم این پژوهش چنین، گزارش می‌شود. حُرمت جهاد در ماه‌های حرام در قرآن، نسخ نشده بلکه همچنان به قوّت خود باقی است. فرار از میدان مبارزه هنگام «تحرّف و تحیّز» پذیرفتنی است. تعداد جنگ‌جویانِ دشمن در نوسان زمانی، قابل سنجش جهت مقاومت می-باشد. فرار برخاسته از غافلگیری در زمانی موقّت، قابل توجیه است. زمان درخواست پناهندگی و گرفتن اسیر، وابسته به عنصرزمانِ خاص درجهاد است.

تناسب آیات از موضوعات پراهمیت و عین حال چالش­برانگیز میان قرآن پژوهان و مفسران است. در این تحقیق پس از بیان شرح مفاهیم و نیز تبیین مبانی نظری و رویکرد علامه طباطبایی(ره) در رابطه با دانش تناسب آیات، با محوریت جزء 28 قرآن کریم به تبیین نمونه‌هایی از موارد توجه مفسر المیزان به اشکال مختلف تناسب آیات پرداخته شده است. بررسی این موضوع با محوریت المیزان، از طرفی به لحاظ درک میزان اهتمام مفسر در این اثر ارزشمند به دانش تناسب آیات و در نتیجه تقویت نظری مبانی علم تناسب، و از طرفی دیگر، از حیث ملاحظه مصادیقی از تناسب میان آیات و آشنایی با روش و رهیافت مؤلف در این رابطه، واجد اهمیت می‌باشد. روش انجام تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی با تأکید بر تحلیل نمونه‌ای است. یافته‌ها نشان می‌دهد که به رغم عدم اعتقاد علامه به توقیفی بودن مطلق ترتیب و نظم آیات قرآن کریم، توجه و دقت نظر ایشان به ارتباط و پیوستگی و حکمت توالی آیات به ویژه در نظر گرفتن تناسب غرضی آیات یک سوره، نشانگر پذیرش تناسب میان آیات قرآن کریم و اهمیت بالای آن در نزد مفسر است. در این میان، تفسیر المیزان، نمونه‌های متعددی از اشکال مختلف تناسب اعم از تناسب ظاهری و تناسب موضوعی و مفهومی را در آیات سوره­های جزء 28 قرآن کریم به تصویر می‌کشد که به ویژه از مجرای توجه مفسر به سیاق و اتصال آیات قبل و بعد و کشف رابطه میان آنها در کنار اهتمام به تبیین غرض و هدف کل آیات یک سوره یا دسته‌ای از آیات آن، حاصل شده‌اند.

یکی از مباحث تفسیری علامه ‌طباطبایی در تمام مجلدات المیزان، پرداختن به صحت و سقم آرای دیگر مفسران می‌باشد که با در نظر گرفتن معیارهایی به پذیرش و یا نقد نظرات آنان اقدام نموده است. از مهم‌ترینِ این تفاسیر؛ تفسیر «الکشاف» می‌باشد که مؤلف المیزان علاوه بر تأیید و بهره‌گیری از نظرات {نحوی و ادبی} زمخشری، در موارد متعددی با تکیه بر ادله‌ی قرآنی و قرائن درون‌متنیِ آیات به بررسی و تحلیل نظرات ایشان پرداخته و با دلایلی از جمله: در نظر نگرفتن ارتباط و قرائن موجود درآیات، بی‌‌توجهی به‌ سیاق آیات، تحلیل ناصواب نحوی و ادبی آیات، مخالفت نظر وی با معارف قرآنی، نسبت ناروا به پیامیر اسلام (ص)، تعیین ناصواب مطلق و مقید، عام و خاص، ناسخ و منسوخ، برداشت ناصواب زمخشری از مباحث عقیدتی، ناسازگاری نظر وی با امور مورد تأیید قرآن و علم، عدم توجه به عدل الهی در تفسیر آیات، بدون استدلال بودن نظرات مؤلف الکشاف و... آرای وی را مورد نقد و رد قرار داده است.

آنچه این تحقیق در صدد تبیین آن است نمونه‌های روایی از استنادات فقهی اهل بیت علیهم السلام در تبیین احکام مختلف فقهی و در ابواب مختلف مانند طهارت، نماز، روزه، حج، نکاح و حدود، به قرآن کریم است که در آن‌ها ائمه علیهم السلام در مقام استدلال بر حکم فقهی موضوع، به آیه ای از قرآن کریم استناد نموده‌اند. نتایج این تحقیق که به صورت کتابخانه ای و نرم افزاری و با تحلیل روایات صورت گرفته حاکی از این است که رجوع اهل بیت علیهم السلام به قرآن و استدلال به آن در بیان احکام و معارف، بدین جهت بوده که آن بزرگواران خواسته‌اند از جایگاه تعلیم، متعلمین را به نحوه دلالت آیات بر مقاصد فقهی، کلامی و.. ارشاد نمایند. همچنین ائمه هدی علیه صلوات الله اهتمام داشته‌اند تا فقها و راویان حدیث را درباره رجوع به قرآن و استدلال به این کتاب مقدس ترغیب و تشویق نمایند و نیز در صدد اثبات این واقعیت محتوم بوده‌اند که هیچ گونه تحریفی در قرآن اتفاق نیفتاده است.

تعداد بسیار زیاد آیات قرآن درباره معاد ، از اهمیت فراوان این اصل اعتقادی حکایت دارد و یکی از موضوعات مهم آن، زنده شدن دوباره انسان در قیامت می باشد که قرآن، آن را حتمی می داند. سوال اصلی اینکه از نظر قرآن، چگونه بدن انسان در قیامت باز می‌‌گردد؟ این مقاله تلاش نموده با روش توصیفی و تحلیلی ، تفسیری منطبق بر نظریات علمی از بازگشت بدن انسان در قیامت با استناد به آیه51 سورۀ یس را ارائه دهد. به همین منظور، آراء مختلف مفسران درباره چگونگی این بازگشت از جمله نظریه عینیت( بازگشت به تمام اجزاء بدن)، نظریه مثلیت (بازگشت صورت نوعیه بدون مادۀ مشخص) و نظریه اشتداد وجودی نفس( بدن تکامل یافته) طرح و نقد و بررسی گردید. تأکید بر واژه « یَنسِلُونَ » و استفاده از روایتی که بازگشت بدن انسان در قیامت را به جزئی به نام « عَجْبُ الذَّ نَب » دانسته و نیز انطباق این تفسیر، با نظریه شبیه سازی ، نتیجه ای ارائه می دهد که بدن انسان ، از جزء اصلی باقی مانده از بدن دنیوی، تشکیل می شود که آن جزء اصلی، مبدأ پیدایش بدن اخروی است.

چکیده:هدف این مقاله ارائه مدلی برای سازماندهی‏ معارف قرآن است که بتوان به آسانی از این طریق به محتوای مورد نظر در حوزه معارف قرآن دست یافت. سؤال پژوهش این است که در عصر حاضر که عصر انفجار اطلاعات و فضای مجازی است آیا این امکان وجود دارد که معارف قرآن به گونه‏ای مدیریت و سازماندهی شود تا کاربران و محققان بتوانند اطلاعات مورد نظر خود را در حوزه معارف قرآن با ویژگی سهولت، سرعت، دقت، جامعیت و مانعیت بازیابی کرده و با استفاده از تکنولوژی رایانه نقشه‏ای جامع و کامل از کلیت معارف قرآن و یا نسبت به موضوعی خاص از این حوزه را ترسیم نمایند؟ برای دستیابی به این هدف و با روش توصیفی و تحلیلی،سعی شده است آنتولوژی یکی از موضوعات معارف قرآن یعنی موضوع «بسمله» تدوین گردد. یافته تحقیق بیانگر آن است که تدوین آنتولوژی بسمله سبب گشته تا ارتباط وجود شناختی این مفهوم با مفاهیم، موضوعات و عناوین دیگر هویدا گردد و در نتیجه، فهم جامع‏تر و کاملتری از حقیقت بسمله به دست آید؛ بدیهی است فهم یک مسئله، بدون توجه به موضوعات مرتبط با آن و نیز کشف دقیق، صریح و شفاف ارتباط میان مفاهیم ، فهم ناقصی است. موضوعات مرتبط با بسمله که از طریق آنتولوژی بسمله، کشف گردیده است عبارتند از: مسئله نجات، تجوید ،قرائت و قُرّا‏ء، ابتدا و انتهای سوره، اسم الهی و اسم اعظم، جهر و اخفات نماز، صحت و بطلان نماز، پذیرش و رد دعا ، صحت و بطلان عمل، ادب سخن با پروردگار و...

انسان دارای دو بعد مادی و مجرد است. فرایند رشد بدن از نطفه تا مرگ پیش روی محققان و اندیشمندان است اما فرایند رشد و تکامل نفس و بعد مجرد انسان به خاطر نامرئی بودن آن و نیز به خاطر انکار بعد مجرد انسان توسط روانشناسی غربی مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. این موضوع در منابع فلسفی و عرفانی تا حدودی مورد توجه قرار گرفته و نتایج خوبی در حوزه روان‌شناسی فلسفی ایجاد نموده است. قرآن کریم به‌عنوان کتاب انسان‌شناسی و انسان‌سازی برای سیر رشد انسان نگاهی فرایندی و مرحله به مرحله دارد. حرکت رشدی نفس از رحم شروع ‌می‌شود و مراحل مختلف را طی ‌می‌کند؛ برخی تکوینی و طبیعی است و برخی انتخابی و ارادی و تا حیات انسانی ادامه دارد، این سیر رشدی همچنان ادامه‌دار است. در این مقاله بر پایه آیات و دیدگاه‌ مفسران به روش تحلیلی استنتاجی، مراحل سیر رشد طولی نفس که قرآن کریم بدان اشاره نموده، مورد پژوهش قرار گرفته است. مراحل گیاهی، حسی حرکتی، انسانی و الهی، مراحل متصلی است که در آیات مختلف برای انسان به تصویر کشیده شده است.

فرایند حکیمانۀ نزول قرآن طی 23 سال توانست جامعه‌ای مشحون از شرک را به امتی موحد تبدیل نماید. کشف این فرایند در گرو دست‌یابی به روش قرآن در طرح مسئله توحید بر پایه سیر نزول قرآن است. در این تحقیق با تمرکز بر مراتب توحید نظری، بخشی از این پروسه تعقیب شده و با استفاده از سبک تفسیر موضوعی تنزیلی، نتایج شایان توجهی به‌دست آمده است. بر این پایه، روش قرآن در طرح مسأله توحید، شروع از نقطه صفر اعتقادی نیست؛ بلکه اثبات ذات و توحید ذاتی را مفروغ‌عنه لحاظ نموده و مراتب دیگری ‌چون توحید در ربوبیت، توحید در خالقیت و توحید در علم را به‌گونه وسیعی مطرح کرده است. هرچند بررسی فرایند استدلال بر تک‌تک مراتب توحید، بسیار فراتر از مجال یک مقاله است اما به‌عنوان نمونه، ابطال والدیت تشریفی و حقیقی خدای سبحان، نشان می‌دهد که مطابق با سیر نزول، یک سیاست‌گذاری منطقی در مبارزه با معضلات اعتقادی دنبال شده است. بهره‌گیری از روش تدریج، اجمال به تفصیل، بیان داستان و مَثَل ازجمله رویکردهایی است که در این راستا استفاده شده است.