جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصوّف در دورۀ مشروطه، نظام اجتماعی فعّالی نیست. از آنجایی که دورۀ مشروطه، دورۀ شور انقلاب و آزادی‎خواهی است؛ جامعه ایستای ایرانی در این دوره به سبب آشنایی با فرهنگ غرب، تکانی به خود داده و در مسیر مدرنیته گام برداشته است. شعر فارسی نیز چون جامعۀ ایرانی در تلاش است کسوتی نو پوشد و نوگرایی در مفاهیم را محور حرکت به سمت مدرنیسم قرار دهد و در همگامی با حرکت انقلابی مردم از آنچه متعلّق به سنّت است تبرّی جوید. درواقع، عرفان در این دوره در کشاکش انقلاب‎های مردمی، رنگ باخته است. اگر نوری کم‎رنگ از آموزه‎های عرفانی در این دوره دیده می‎شود ریشه در سنّت‎ و تأثیرپذیری شاعران این دوره از گذشتگان و بالاخص شاعران سبک عراقی دارد. در این میان، شاعران سنّت‎گرای اواخر قاجار و عصر مشروطه بیش از همه از خاقانی که مضامین عرفانی از عناوین اصلی مضامین شعری او و زمینه‎های سخن اویند متأثّر شده‎اند. بر این اساس این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، عرفان‎گرایی را با تأکید بر تأثیر از خاقانی مورد مطالعه قرار داده و جلوه‎های عرفانی اشعار ادیب پیشاوری، ادیب‎الممالک فراهانی، قآانی شیرازی و محمدتقی بهار را در موضوعاتی چون «زهد و دنیاگریزی»، «فقر»، «عزلت»، «استغناء»، «اهمیت جان (روح)» و «فلسفه‎ستیزی» بازکاویده است. نتایج پژوهش حاضر نشان از تأثیرپذیری شاعران موضوع پژوهش در بازتاب مفاهیم عرفانی از خاقانی دارد.