جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تضادهای اجتماعی همواره یکی از عمده‌ترین و مهمترین معضلات زندگی جمعی انسان‌ها و مانعی بر سر راه تعالی آنها بوده است. لذا حل و فصل آنها همواره مورد توجه ویژۀ ادیان الهی قرار گرفته است. بنیانی‌ترین لازمه حل تضادهای اجتماعی نیز، شناخت گونه‌ها و عوامل اصلی آنها است. علامه طباطبایی (ره) به عنوان یک فیلسوف متأله و نظریه‌پرداز اجتماعی مبتحر، به خوبی از عهده این مهم برآمده است. هدف پژوهش حاضر، پاسخ به دو پرسش است که از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) تضادهای اجتماعی چندگونه است؟ و عوامل و زمینه‌های اصلی رخ‌داد آن چیست؟ در پاسخ به این دو سوال، با روش مطالعه کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی آیات مرتبط با موضوع مبتنی بر تفسیر المیزان مورد بررسی قرار گرفته است. از نگاه علامه طباطبایی (ره) تضادهای اجتماعی به دو نوع کلی طبیعی و دینی تقسیم می‌شود. ایشان وقوع تضادهای اجتماعی را امری حتمی و گریزناپذیر می‌دانند. چراکه مسئله مدنیت و رکن اصلی آن یعنی عدالت اجتماعی چیزی است که انسان آنها را بر اساس اضطرار پذیرفته است نه به مقتضای طبع اولی خود. این اضطرار معلول چند امر است: وجود ویژگی فطری استخدامگری در انسان، کیفیت خلقت او و نیازهای گسترده‌اش. حال اختلاف طبایع انسان‌ها نیز باید بر این تشکیل اضطراری اجتماع افزوده گردد. این دو علت عمده موجب رخ‌داد تضاد طبیعی در میان انسانها شده است. در نتیجه شرایع الهی برای رفع این نوع تضاد ظهور پیدا کردند. اما وجود حسادت و طغیان در میان عالمان و حاملان دین، نوع تضاد دینی را بر تضاد قبلی مضاعف نموده است.

تضادهای اجتماعی هرگونه تفکر، احساس و رفتار خصمانۀ آگاهانه است که در سطوح مختلف جامعه از روابط میان افراد گرفته تا گروه‌ها، مردم و حکومت‏ها رخ می‏دهد. این مسئله، آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی بسیاری به دنبال دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، تهدید نظم اجتماع و ایجاد مانع در مسیر رشد و تعالی معنوی و مادی جامعه و افراد آن است؛ بنابراین، دهه‏های متمادی است که بررسی ابعاد گوناگون این مسئلۀ اجتماعی، مورد توجه اندیشمندان علوم انسانی در حوزه‏های جامعه‏شناسی، روان‏شناسی اجتماعی و ارتباطات انسانی قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر، پاسخ به این دو پرسش است که نوع مواجهۀ اسلام با مسئلۀ وقوع تضادهای اجتماعی چیست و در آموزه‏های دینی، عوامل تضادهای اجتماعی چگونه تبیین شده است؟ در پاسخ به این دو سؤال، با روش مطالعۀ کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی، آیات و روایات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. ابتدا مفاهیم اصلی پژوهش واکاوی شده‏اند، سپس دیدگاه اسلام دربارۀ وقوع تضادهای اجتماعی و عوامل آن، مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق یافته‏های پژوهش، از منظر اسلام، رخ‌داد تضادهای اجتماعی، امری حتمی و اجتناب‏ناپذیر و ناشی از نوع خلقت انسان است. همچنین عوامل تضادهای اجتماعی شامل چهار دستۀ فردی، اجتماعی، فرااجتماعی و فراطبیعی می­ شود.