جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «کانت»، کتابی است از جلد ششم مجموعۀ معروف تاریخ فلسفۀ فردریک کاپلستون که به‌طور مجزا توسط انتشارات نگاه و با ترجمۀ دکتر منوچهر بزرگمهر به چاپ رسیده است. دلیل این چاپ جداگانه، اولا شرح قابل‌قبول و جامع کاپلستون از فلسفۀ نظری، اخلاق، دین، زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی کانت و همچنین، اهمیت این فیلسوف در تاریخ فلسفه است. کاپلستون مطالب خود دربارۀ کانت را با توضیح مفصلی از زندگی وی آغاز می‌کند. فیلسوفی که یک استاد بی‌سروصدای دانشگاه بود، تا مدت‌ها تحت‌تأثیر متافیزیک ولفی-لایب‌نیتسی بود و علاوه‌بر اینکه هیچگاه به سفر نرفت و شهر خود را ترک نکرد، به‌دلیل مشکلات جسمانی زندگی بسیار منظمی داشت - آنچنان‌که دیگران ساعت خود را با رسیدن او به سر قرار تنظیم می‌کردند. پس از شرح زندگی جالب فیلسوف، کاپلستون به سراغ توضیح پروژۀ کانت، یعنی این پرسش که «چگونه مابعدالطبیعیه به‌عنوان یک علم ممکن است؟» می‌رود. وی انقلاب کپرنیکی کانت را توضیح داده و سر‌فصل‌های اصلی مهم‌ترین کتاب نظری کانت، «نقد عقل محض» را به‌طور قابل فهم و موجز بیان می‌کند. پس از این، نوبت به توضیح فلسفۀ عملی کانت می‌رسد. توضیح کاپلستون در این فصل مبتنی‌بر دو کتاب کانت دربارۀ اخلاق است، یعنی «بنیاد برای مابعدالطبیعیۀ اخلاق» و «نقد عقل عملی». در سر‌فصل بعدی، کاپلستون به سراغ تلخیص و شرح آراء امانوئل کانت از «قوۀ حکم» به‌عنوان قوۀ وحدت‌بخش میان عقل عملی و عقل نظری می‌رود. در این فصل، آراء کانت راجع‌به زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی نیز بررسی می‌شود. به‌طور کلی این کتاب، تفسیری کلاسیک از کانت محسوب می‌شود. با اینحال با توجه به اینکه متأسفانه در فارسی شرح‌های مفصل و جامعی از کانت وجود ندارد، این کتاب می‌تواند برای آشنایی اولیه با یکی از بزرگ‌ترین فلاسفه‌ای که تاریخ به خود دیده است، بسیار مناسب افتد.

انسان در سنت اسلامی موجودی میانی و مرزی تعریف شده است؛ به‌این‌معناکه انسان موجودی است در میانة حیوان و فرشته و در مرز میان آن دو، که هر لحظه امکان سقوط یا عروج وی به یکی از این مراتب هستی وجود دارد. در این مقاله کوشش شده تا براساس تصویر قوة خیال در فلسفة فارابی و کانت، تبیینی فلسفی از این وضعیت میانی و مرزی انسان صورت بگیرد؛ بنابراین مسئلة خاص این نوشتار این است که ببینیم چگونه نزد این فیلسوفان، معرفت‌شناسی، بستری برای ارائة تبیینی هستی‌شناسی از موقعیت مرزی انسان می‌شود. این مقاله صرفاً مطلع و گامی نخست برای این مسئله است. ازآنجاکه اهمیت و جایگاه قوة خیال نزد کانت در ضمن بحث استنتاج استعلایی به‌شکل برجسته‌ای خود را نشان می‌دهد، ابتدا تلاش می‌شود تا استنتاج استعلایی در همان مسیری که قوة خیال نقش خودش را آشکار می‌کند، پِی گرفته شود و بر دوسطح خیال مولد و بازتولیدی تأکید شود. در گام بعدی سعی‌ می‌شود تا بدون تطبیق‌سازی خام یا ایجاد این‌همانی میان دو فیلسوف، همین دو سطح خیال در اندیشه‌های فارابی پیگیری، و با اتکاء به روش تحلیلی، بنیاد انسان‌شناسی‌ای برحسب قوة خیال، در اندیشة این دو فیلسوف جست‌وجو شود. نقش میانجیگری خیال در تحقق معرفت نزد دو فیلسوف امکان پِی‌ریزی چنین ایده‌ای را فراهم ‌آورد.

ترجمه ماشینی چکیده آلمانی: این که کانت توجه فلسفی خاصی به رابطه بین معرفت و باور داشت و اینکه تعریف او از رابطه بین باور و معرفت نقطه عطفی در فلسفه دینی مدرن است، مسلم نیست. مبانی متمایز فلسفی ایمان او هنوز ثابت می‌کند که بسیار به‌روز و بسیار آموزنده است، حتی اگر تحلیل‌های او از ایمان تا حد زیادی در تلاش‌های دینی-فلسفی کنونی نادیده گرفته شود - یا فقط از نظر فلسفی و تاریخی مورد توجه قرار گیرد. اما تنها در نگاه اول است که اظهارات گوناگون کانت در باب ایمان، که او آن را ایمان عقلانی تعریف کرده است، از نظر ماهوی با هم همخوانی دارند. یک نگاه دقیق تر تغییرات و تفاوت های واقعی به یاد ماندنی را نشان می دهد. با شروع از تأمل اولیه قابل توجه کانت، که حفظ خود عقل را به عنوان پایه و اساس اعتقاد به عقل توصیف می کند، ظاهراً چیزهای زیادی وجود دارد که نشان می دهد این برنامه حفظ خود از عقل ابتدا خود را به شکل های مختلف - قابل تفسیر غایت شناختی - نشان داد. اشکال این اعتقاد به عقل در مسیر نقد به بالفعل، د.اچ.متافیزیک عملی - جزمی و گذار به ماوراء طبیعی در آن انجام و تحقق یافته است.

در این مقاله با تحلیل معنای جوهر در اندیشه فیلسوفان تجربی و به­ویژه هیوم نشان خواهیم داد که نفی جوهر چه تاثیری در شکل­گیری نظریه معرفت و شیء فی نفسه کانت داشته است. کانت برای حل معضل شناخت از یک طرف جوهر به­معنایی که هیوم مورد انکار قرار می دهد را به شی فی نفسه تبدیل می­کند، و از این طریق می­کوشد تا اساس مستحکمی برای پدیدارها فراهم سازد، و فلسفه خود را از غلطیدن در ورطه ایده­آلیسم مطلق رهایی بخشد؛ از طرف دیگر با انقلاب کپرنیکی جوهر را به یکی از مقولات و تعینات فاعل شناسا مبدل می­سازد، و از این طریق نقش اساسی و مهم آن را در تشکیل شناسایی حفظ می­کند و مسیر مطابقت عین را با ذهن هموار می­سازد. بنابراین کانت به یک معنا جوهر در نزد پیشینیان را حفظ می­کند ولی هیچ نقش معرفتی برای آن قائل نیست. اما می­کوشد تا به معنایی دیگر نقش معرفتی جوهر را حفظ کند.

انگاره زمان در فلسفه کانت در نسبت با کلیات ایدئالیسم استعلایی او را می‌توان مؤلفه‌ای خُرد(Minor) در نظر آورد، اما دلوز همین عنصر خُرد را از فلسفه کانت بیرون کشیده و عنصر کلان (Major)، یعنی سوژه استعلایی را در نقد عقل محض، حول آن بازپیکربندی می‌کند. این خوانشی یکسره متفاوت از نقد عقل محض‌ است که در آن، مرکز ثقل از «امر استعلایی» به مفهوم «زمان» منتقل شده است. در اندیشه دلوز، مفهوم «زمان» را می‌توان دروازه ورود به هستی‌شناسی تفاوت‌محور او قلمداد کرد. به همین دلیل، خوانش منحصربه ‌فرد دلوز از مفهوم زمان در فلسفه کانت حائز اهمیت بوده و در این مقاله موضوع پژوهش ما قرار گرفته است. در این مقاله تلاش می­شود تا از مجموع چهار قاعده ادبی و شاعرانه، که دلوز برای شرح فلسفه کانت به­کار برده است، دو قاعده اول را با محوریت چرخش مفهومی کانت درباره زمان، مورد بررسی قرار دهیم.

مسئلۀ معرفت‌شناختیِ کانت و دیلتای عینیت و اعتبار معرفت، یکی معرفت در علوم طبیعی و دیگری معرفت در علوم انسانی، است و در همین چهارچوب به نقد و تعیین حدود عقل و ارائه مفاهیم و مقولاتی که در شناخت اعمال می‌شود، می­پردازند. اما کار این دو فیلسوف تفاوت­های مهمی با هم دارد: در کانت شاهد نقد عقل نظری و تعیین مفاهیم و خصوصیات قوۀ صدور حکم هستیم، در حالی که در آثار دیلتای با ایدۀ نقد عقل تاریخی و علوم انسانی و ملاک تمایز آنها از عقل نظری و علوم طبیعی روبرو هستیم. هر دو برای رسیدن به این هدف به ارائۀ مقولات و مفاهیم کلی دخیل در کسب معرفت و توجیه لزوم کاربرد آنها پرداخته‌اند. در این مقاله ضمن مقایسۀ مقولات فاهمه و مقولات حیات، نشان داده می­شود که با توجه به فراگیری و بنیادی­بودن مقولات حیات نسبت به مقولات فاهمه و رابطه هرمنوتیکی بین آنها، نه مقولات فاهمۀ کانت همتا و هم­ارز مقولات حیات دیلتای است و نه علوم طبیعی هم­سطح علوم انسانی است؛ بلکه نسبت این دو از سنخ ابتنای یکی بر دیگری یا اشتقاق یکی از دیگری است و دیلتای سعی کرده مبنا و بنیاد مقولات فاهمه و علوم طبیعی را که همان مقولات حیات و علوم انسانی است کشف و بیان کند.

کانت و هگل هر دو معتقدند که مسیحیت از دل نظام اخلاقی یهودیت برخواسته است و هر دو سعی می­کنند که اصول جزمی دین مسیحیت را به واسطه تعبیری عقلانی در فلسفه­شان جای دهند. اما هگل با تمایز مستدلی که بین طرق اندیشه دینی و فلسفی قائل شده، فلسفه دینش در قیاس با کانت از عمق بیشتری برخوردار است. کانت دین مسیحیت را به عنوان یک دین وحیانی با دو لحاظ ممکن طرح می­کند. یکی به عنوان دین طبیعی و دیگری به عنوان دین تعلیم­شده. از طرف دیگر نگاهی که هگل در برن به مسیحیت دارد، همان دین تعلیم­شده کانت است؛ به این معنا که اصول اعتقادی لوازمی دارند که با عقل قابل شناخت نیستند. تلقی هگل از مسیحیت در فرانکفورت را می­توان با دین طبیعی کانت تطبیق داد، به شرط آنکه لفظ عشق را در آثار این دوره هگل تعبیر دیگری از مفهوم عقل در فلسفه کانت بدانیم؛ به این معنا که برای هر دو وجهی بنیادی قائل شویم که خود به خود موجه و پایه و اساس دیگر تعالیم هستند و هر دو محتوای اخلاق را از قالب شرع به در می­آورند و خودمحرک می­­شوند. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به این بررسی تطبیقی می­پردازد.

در این مقاله سعی داریم نشان دهیم که فلسفه های معاصر و جریان های فلسفی اصلی آن ریشه در اندیشه های فیلسوفان شاخص مدرن دارد و نفوذ این فیلسوفان کماکان با فراز و نشیب هایی هنوز در قرن حاضر نیز قابل فهم است هرچند نقدهای کوبنده ای به فلسفه های مدرن از جانب فیلسوفان معاصر صورت گرفته است. در این نوشته به نقش اندیشه های فلسفی کانت، هگل، نیچه، مارکس، داروین در تکوین فلسفه های معاصر مثل پساختارگرایی، اگزیستانسیالیسم، پدیدارشناسی و پراگماتیسم آمریکایی به طور خلاصه اشاره می کنیم. فهم مبانی فلسفی فلسفه های معاصر مستقیماً در ارتباط با مبانی فلسفی فیلسوفان مذکور قابل فهم است. می توانیم در سه محور نقش این فیلسوفان در فلسفه های معاصر را ارزیابی کنیم. نخست به می توان به جنبه های تاریخ گرایانه تفکر این فیلسوفان و استقبال معاصرین از چنین نگرشی اشاره کرد. تقریباً اکثر فیلسوفان تأثیرگذار بر فلسفه معاصر در این نوشتار در فلسفه های به نقش زمان و تاریخ اشاره کرده اند و در این میان هگل به عنوان شاخص ترین فیلسوف تاریخ گرا فضایی برای تفکر تاریخ گرایی در روزگار ما گشوده است. دوم این که این فیلسوفان بانفوذ مدرن مورد