جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت پدیده وحی قرآنی و اعجاز از مباحث مهم در حوزه اسلام شناسی معاصر هستند که تحلیل سنّتی آن توسط برخی دانشمندان شرقی و غربی به چالش کشیده شده است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل ماهیت وحی و اعجاز از منظر فرقه امامیه و اشاعره با تکیه بر دیدگاه دو تن از معروف‏ترین چهره‏های معاصر این دو فرقه یعنی علامه محمدحسین طباطبایی و شیخ محمد عبده است؛ چرا که این دو شخصیت نماینده دو دیدگاهی هستند که به‏رغم شباهت در وجوه متعدد، از جهاتی با یکدیگر اختلاف دارند. شیخ محمد عبده با وجود آنکه فرقه اشاعره را در دوران معاصر نمایندگی می‏کند گویا از درباره ماهیت وحی از رویکرد سنتی رایج میان متکلمان این فرقه که کلام الهی را نفسی و لفظی می‏دانستند و کلام نفسی، قدیم و غیرمخلوق و کلام لفظی، حادث و مخلوق است، فاصله گرفته و در تعریف خویش از وحی و کلام الهی به این عبارت بسنده می‏کند که «وحی معرفتی است که انسان در درون خود می یابد و یقین دارد که با واسطه یا بی واسطه از جانب خداوند است.» و از این‏رو به تلقی بزرگان امامیه از ماهیت وحی که لفظ و معنا را از جانب خدا و حادث می‏دانستند و حقیقت آن از نظر ایشان آگاهی ویژه‏ای است که خداوند آن را در اختیار پیامبران نهاده تا از طریق آن پیام‏ها و تعالیم خود را به انسان‏ها برساند، نزدیک می‏شود. اما درباره اعجاز هر دو شخصیت معتقدند اعجاز قرآن به خاطر استنادش به وحی الهی و ناشی از الفاظ و معانی خود قرآن و خصوصیت عدم اختلاف قرآن و ترکیب بندی خاص آن است و نه ناشی از تصرف الهی در قلوب مردم (صرفه). هر دو اندیشمند مسلمان وجوه اعجاز قرآن کریم را موارد زیر می‏دانند: 1. اعجاز بیانی قرآن کریم؛ 2. اعجاز قرآن در محتوا و معارف؛ 3. هماهنگی و عدم تناقض در آیات از حیث محتوا و از حیث بلاغت و نظم؛ 4. هماهنگی قرآن کریم با عقل؛ 5. اخبار غیبی قرآن کریم؛ 6. امی بودن پیامبر .با این تفاوت که علامه طباطبایی مهمترین وجه اعجاز قرآن را که باعث ماندگاری آن به عنوان معجزه همیشگی است، محتوا و معارف والای قرآن کریم می‏داند، ولی شیخ محمد عبده بر فصاحت و بلاغت قرآن کریم و امی بودن پیامبرتأاکید بیشتری دارد.

«مدرنیسم» به‌مثابه محصول معرفتی فرهنگ غرب، با اصالت‌بخشی به زندگی دنیوی و این جهانی، ابعاد قدسی هستی را انکار نموده، زبان به انکار اصول و بنیان‌های ثابت معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی گشوده است. این مکتب تلاش می‌کند با طرح و ترویج اصول و مبانی خودساخته در سه محور معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و انسان‌شناسی به تبیین و تفسیر جهان و انسان بپردازد. در این میان، از آن‌جا که مبانی معرفت‌شناختی مدرنیسم پایه معرفتی مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی آن‌را تشکیل می‌دهد، جستار حاضر با روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی این مبانی در اندیشه محمد عبده در تفسیر المنار و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌پردازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که محمد عبده به دلیل داشتن مواضع اصلاح‌طلبانه‌ در مقابل فرهنگ غرب، تمایلات خرد­گرایی و علم­گرایی از خود نشان داده است، این در حالی است که علامه طباطبایی ضمن جامعیت و تخصص در دانش‌های عقلی و نقلی، با دقت و عمق به ارزیابی مبانی معرفت‌شناختی مدرنیسم پرداخته است.

ترجمه ماشینی: بحث‌های معروف اصلاحی در مدرسه الازهر در قرن نوزدهم قاهره - یکی از تأثیرگذارترین مراکز مطالعات دینی در اسلام سنی - برای تفکر اسلامی قرن بیستم بسیار تأثیرگذار بود. ایندیرا گسینک در این کتاب استدلال می‌کند که روایت‌های این بحث‌ها بر نقش مدرنیست‌های مشهوری مانند محمد عبده تأکید بیش از حد می‌کند و مضامین مهم را پنهان می‌کند. او با بازگرداندن صداهای محافظه‌کار به بحث، نشان می‌دهد که علمای محافظه‌کار بسیاری از موضوعات مشابه اصلاح‌طلبان را درگیر کردند و کمیته‌هایی را رهبری کردند که اصلاحات را ایجاد و اجرا کردند. در نهایت، رهبران محافظه‌کار در الازهر مشروعیت اساسی برای ریشه‌یابی اصلاحات در زندگی عمومی فراهم کردند. استفاده از منابع آرشیوی مبهم، اما مهم برای نشان دادن سهم مهم دانشمندان محافظه کار در تکامل اسلام سنی قرن بیستم، اصلاحات اسلامی و محافظه کاری برای همه علاقه مندان به خاورمیانه مدرن، تاریخ دینی، سکولاریسم، مدرنیسم و ​​مذهبی ضروری است. اصلاح

یکی از موضوعات مبتلی به در عرصه مسائل اعتقادی، موضوع تکفیر است که اکثر فرق اسلامی کم یا زیاد با آن مواجهند. این بحث در ابواب و موضوعات مختلف مطرح می‌شود، یعنی چنین نیست که در فصلی مستقل به تعریف تکفیر، معیارها، حدود و ضوابط آن نگریسته شود، بلکه در ابواب مختلف و ذیل موضوعاتی خاص، معیارهای تکفیری مذاهب مختلف نمایان می‌شود. با توجه به پراکندگی موضوعات و فصل‌هایی که مساله تکفیر در آن مطرح است و همچنین اختلاف آراء فرق و مذاهب در معیارها و مصادیق، ارائه نوشتاری خاص لازم است تا فصل‌ها و موضوعات پراکنده را گرد آورد و معیارهای علمای شاخص هر جریان را به عنوان نماینده آن جریان، در دید مخاطب به صورت مشخص گرد آوری کند تا هم معیارها مشخص گردد و هم امکان مقایسه و جمع بندی فراهم گردد. در همین راستا، موضوع تکفیر نخست در بحث ایمان و کفر مورد بررسی قرار می‌گیرد و مباحثی مانند حقیقت ایمان، تقابل ایمان و کفر، عوامل خروج انسان از دایره ایمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در ضمن این مباحث تا حدودی معیار اشخاص هم روشن می‌گردد. فصل توحید و شرک هم یکی از فصل‌هایی است که بحث تکفیر در آن دنبال می‌شود. روشن شدن مراتب توحید و شرک از جانب اشخاص و همچنین تبیین مفهوم عبادت و تعیین مصادیق آن، از بحث‌های مهمی است که معیار اشخاص را روشن کرده و تکلیف مصادیق مورد مناقشه با معیارها را تا حدودی روشن می‌کند. این موضوع در بحث صفات خبری هم پی گیری می‌شود. اختلاف آرائی در تفسیر صفات خبری وجود دارد که در مواردی اشخاص به تکفیر عقیده طرف دیگر می‌پردازند. به همین دلیل لازم است با نگاه به آراء اشخاص در این بحث، معیارهای تکفیری در این بحث هم مورد برررسی قرار گیرد. گاهی افراد در جهت نفی مشروعیت عمل یا اعتقادی از تطبیق عنوان بدعت استفاده می‌کنند، به همین علت روشن شدن مفهوم و ضوابط بدعت لازم است تا آرائی تکفیری که با تطبیق این عنوان بر مصادیق انجام می‌شود، روشن گردد. و سرانجام موضوع بحث در حیات برزخی مورد بحث قرار می‌گیرد. بحث از معیار تکفیر در فصل حیات برزخی از آن جهت است که برخی از اعمال مانند استغاثه، توسل و زیارت قبور، با بحث حیات برزخی در ارتباط است. اثبات یا عدم اثبات حیات برزخی از جانب اشخاص و ارتباط حیات برزخی با عالم دنیا مورد بحث قرار گرفته است که در صورت ارتباط آن با موضوع تکفیر، اشاره‌ای هم به آن می‌شود.

یکی از آیات قرآن کریم که در انتقال به دوره مدرن، نوعی از نابرابری جنسیتی میان مردان و زنان را به اذهان متبادر ساخته، آیه شریفه بقره/282 است که بر مبنای آن، ارزش شهادت زنان در قیاس با مردان، به نصف کاهش یافته است. طیف گسترده‏ای از عالمان تفسیر با طرحِ این مدعا که زنان، موصوف به ویژگی‏هایی چون نقصان در عقل، ضعف در حافظه و ناتوانی در ضبط حوادث هستند، خوانش‏هایی مبتنی بر ارزش‏داوری جنسیتی علیه زنان ارائه کرده‏اند. این خوانش‏ها گرچه تا آستانه سده چهاردهم از رواج بسیار گسترده‏ای برخوردار بوده و به روند تفسیرنویسیِ جهان اسلام جهت داده است، اما در گذار به دوره معاصر و مطرح شدن پرسش‏ها و شبهاتِ نوظهور عصری، زمینه‏های فرهنگی- اجتماعی برای فاصله گرفتن از سنت‏های تفسیری و به موازاتِ آن، پیداییِ خوانش‏های روزآمد از آیه بقره/282 فراهم آمد. در این پژوهش تلاش می‏شود با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن، همه امکان‏های تفسیری که در پیرامون این آیه شریفه پیش افکنده شده است، با رویکرد تطبیقی مورد مطالعه قرار گیرد. پژوهش حاضر نشان می‏دهد که صاحبان تفاسیرِ نام‏برده کوشیده‏اند با پیش گرفتن سه مسیر متفاوت، فهمی نو از آیه شریفه، متناسب با پرسش‏ها و نیازهای عصری ارائه دهند.

ترجمه ماشینی: محمد عبده تأثیر عمیق و ماندگاری در اندونزی داشت.اندیشه های اصلاح طلبانه او بازتاب شدیدی در چشم انداز سیاسی و اجتماعی منطقه داشت.آنها به آسانی توسط جنبش‌های مهم اسلامی، به‌ویژه محمدیه، الارشاد و اسلام ایرانی (پارسی) پذیرفته شدند.تفسیر المنار عبده بر برخی از آثار مهم تفسیر قرآن تأثیر عمیقی گذاشت، مانند تفسیر الازهر، تفسیر القرآن الکریم، تفسیر القرآن المجد (تفسیر النور)، تفسیر.مصباح و تفسیر فرقان.مجلات المنار او که از سال 1898 با رشید رضا برنامه ریزی و همکاری می کرد، مطالعات اصلاحی بسیار الهام گرفته ای داشت که در مجلاتی مانند المنیر و الذخیره الاسلامیه مشهود بود. این مطالعه با هدف تحلیل تأثیر مدرنیسم عبده در اندونزی انجام شده است.در تلاش است تا مفهوم اصل و سنت فلسفی او را در اصلاحات مذهبی و جنبش مدرن در اندونزی کشف کند.روش مطالعه بر اساس رویکردهای کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا است.برای بررسی داده های مرتبط از منابع اولیه و ثانویه بر اساس روش کتابخانه ای انجام شده است. داده‌ها با استفاده از روش‌های توصیفی-تحلیلی، به روش استنباط (استصقاع) و قیاسی (استنبات) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. این مقاله به این نتیجه رسید که عبده تأثیر عمیق و گسترده ای در مجمع الجزایر داشت، به ویژه تأثیر او بر اصلاحات و نوسازی اسلامی (اصلاح و تجدد) در اندونزی.

تحول در پوشش زن مسلمان و زمینه‌های بروز و ظهور آن در قرن اخیر رخدادی شایسته تأمل است. از آنجاکه استناد مسلمانان به قرآن و تفاسیر بدست آمده از آیات مربوط به زن و پوشش او در اجتماع در این تحول نقش به‌سزایی ایفا کرده است، برآن شدیم تا در این رساله، تفاسیر کهن و جدید را ذیل آیات حجاب مورد مطالعه قرار دهیم. آیات مهم مربوط به حجاب عبارتند از: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی‌ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ... وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِن ... (نور/31)؛ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ... (احزاب/ 59)؛ وَ قَرْنَ فی‌ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی...‌ (احزاب/ 33)؛ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ... (احزاب/53). خطاب در برخی از این آیات همسران و دختران پیامبر  و در برخی دیگر زنان مومن یا هر دو است. مفسران از سده‌های دور تا کنون به استناد این آیات کوشیده‌اند تا تعریف صحیحی از حجاب تبیین کنند. در این پژوهش، مفسر تنها به نگارندگان تفسیر ترتیبی اطلاق نمی‌شود، بلکه قرآن‌پژوهان، اندیشمندان و نویسندگان کتب و تفاسیر موضوعی که در این زمینه به تفسیر آیات پرداخته‌اند، در زمره‌ی مفسران قرآن قرار گرفته‌اند. برخی مفسران کهن قرآن که در این رساله به تبیین آرای آن‌ها پرداخته خواهد شد، عبارتند از: طبری، طبرسی، فخر رازی و ... نظر به اینکه قصد این رساله نشان دادن تحول آرای مفسران جدید است، لذا تمرکز اصلی برروی آرای مفسران جهان اسلام در حدود یکصد و پنجاه سال اخیر خواهد بود. از مفسران و قرآن‌پژوهان جدیدی که آراء و نظراتشان مورد بررسی خواهد گرفت می‌توان به طباطبایی، جوادی آملی، مطهری، بهبودی، کدیور و ترکاشوند در ایران، محمد عبده، قاسم امین، نظیره زین الدین، محمد شحرور، نصرحامد ابوزید، سید قطب، موسی صدر در جهان عرب و آمنه ودود، رفعت حسن و اسماء بارلاس در آمریکا اشاره کرد. تأکید بر این نکته ضروری است که هدف از این رساله تعیین حکم فقهی برای حجاب و پوشش نیست، بلکه این رساله در نظر دارد تا ضمن نشان دادن سیر تطور آرای تفسیری ذیل آیات مرتبط با حجاب، به بررسی تحول آرای مفسران جدید بپردازد و چیستی و چگونگی و چرایی این تحول را نشان دهد. مفسران جدید تبیینی نو از حجاب و پوشش برای زنان عرضه کرده‌اند که مفسران دوره‌های قدیم خود را در چنین موضعی قرار نداده‌اند یا دست کم کمتر به آن پرداخته‌اند. با نگاهی پدیدارشناسانه، برخی زمینه‌های بروز این تحول را می‌توان در ظهور نهضت احیای دینی، تحصیل و اشتغال زنان مسلمان، واکنش و انتقاد غرب در مواجهه با حضور زن مسلمان با پوشش در اجتماع و مسائلی از قبیل الغای برده‌داری جستجو کرد. تحولاتی از این دست سبب شد تا تفاسیر عقل‌گرایانه‌ی مفسران جدید، سمت و سویی دیگر پیدا کند.

تحقیق حاضر در صدد بررسی قسمت‌هایی از جهان بینی متفکر بزرگ مصری، محمد عبده است. مبنای کار ما برای رسیدن به این هدف، کتابی با عنوان «محمد عبده، قراءه جدیده فی خطاب الاصلاح الدینی» اثر محمد الحداد، متفکر تونسی است. این کتاب در واقع چکیده‌ای از رساله‌ی دکتری ایشان، در دانشگاه سوربن فرانسه بوده، که در سال 1994 زیر نظر استاد ارکون، ارائه گردیده است. نویسنده هدف خود از این تحقیق را دستیابی به فهم جدیدی از گفتمان عبده بیان می‌کند و دلیل انتخاب عبده را دو چیز می‌داند: 1-‌ عبده نقطه‌ی اوج تجدد، در گفتمان دینی را به تصویر می‌کشد. 2- شهرت بسیار زیاد محمد عبدهپس از بیان توضیحات مقدماتی در مورد انواع متن و روش‌های ‌تفسیر و قرائت متون، نویسنده ادعا می‌کند که تألیفات دوران جوانی عبده ارزش بیشتری دارند. او بعضی از کتب و مقالات عبده را ناشی از اوضاع سیاسی و اجتماعی، از جمله موقعیت حساس عبده در دانشگاه الازهر می‌داند و معتقد است که بسیاری از عقاید مطرح شده در این آثار، عقاید واقعی عبده نبوده‌اند. ایشان همچنین ادعا می‌کند که بر خلاف باور عمومی، رشید رضا شناخت بسیار اندکی از عبده داشته و حتی نشان می‌دهد که رشید رضا در مواردی به حذف و احیانا تحریف آثار عبده دست زده است. بعد از این ایشان، به بیان نظرات الهیاتی خاص عبده، از جمله رد ابطال تسلسل، حادث بودن عالم، لزوم توقف در فهم کیفیت علم پروردگار، حادث بودن کلام الهی، پذیرش وحدت وجود، پذیرش حسن و قبح عقلی و ... می‌پردازد. در پایان نیز، تأثیر بعضی از شخصیت‌های ‌غربی، بر گفتمان اصلاحی محمد عبده؛ و همچنین دلایل سلفی نبودن او، مورد بررسی قرار گرفته است.

کتاب حاضر، درصدد بررسی قسمت‌هایی از جهان‌بینی متفکر بزرگ مصری، محمد عبده است. نویسنده با هدف دستیابی به فهم جدیدی از گفتمان عبده این کتاب را تألیف کرده است. وی پس از بیان توضیحات مقدماتی در مورد انواع متن و روش‌های تفسیر و قرائت متون، ادعا می‌کند که تألیفات دوران جوانی عبده ارزش بیشتری دارند.