جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان نامه ما با عنوان (تصویر قرآنی نقش مادران پیامبران (علیهم السلام) و تأثیر آن در نبوت - حضرت مریم به عنوان الگو» بود رویکرد، برجسته کردن نقش مادران انبیا (علیهم السلام) به طور عام و حضرت مریم به طور خاص، در ارائه قرآنی نقش تربیتی و مذهبی آنان در ارتباط با تربیت حضرت موسی، اسماعیل، و حضرت عیسی و پشتیبانی ایشان در ابلاغ رسالتشان (علیهم السلام)، به ویژه حضرت عیسی علیه السلام در پیام خود به بنی اسرائیل از نخستین لحظات انتخاب و انتخاب الهی برای حمل این معجزه الهی و تا زمانی که در آغوش او پرورش یافت و به سن مردان رسید، می رساند. مرحله جوانی و نوجوانی گفته می شد که دوران بعثت او با عروج بهشتی در سی و سه سالگی به پایان رسید. تحقیق در این پایان نامه مستلزم تبیین انواع تصویر قرآنی و تبیین نقش مادر موسی (علیه السلام)، مادر اسماعیل (علیه السلام) و مادر عیسی (علیه السلام) بود. او) در حالی که تحقیقات اخیر ماهیت گسترده‌تری به خود گرفته است، زیرا نمونه‌هایی از آن‌ها هستند، اما این بدان معنا نیست که صحبت کردن در مورد او فقط محدود است، زیرا هدف این پیام تبیین اهمیت زنان است. نقش آنها در زمینه های آموزشی و دینی از طریق دفاع و دفاع از حقیقتی که نبوت نشان می دهد. عظمت نقش‌هایی که این زنان ایفا کرده‌اند و شایسته است مورد توجه و تأمل قرار گیرد تا علاوه بر آشکار ساختن نقش زنان در زندگی‌مان، از عبرت‌ها، موعظه‌ها و درس‌هایی از آنها الهام بگیریم، برای ما روشن شده است. حوزه‌های مختلف زندگی و مسئولیت‌های دینی و اجتماعی آن‌ها، همان‌طور که با ارائه دقیق و بیان تحلیلی کل مناصب و نقش‌های این زنان، به‌ویژه حضرت مریم (سلام الله علیها) که خداوند او را برگزید و برگزید از میان تمام زنان دیگر همچنین مشخص شد که کاری که ام عیسی (سلام الله علیها) انجام داد، برای اکثر مردان انجام نمی شود ایمان به خدا و یقین کامل او به توکل به او برای یاری و هدایت او و جلوه های معجزه ای که به دست او بود، هیچ کس نمی توانست آن مسئولیت بزرگی را که بر عهده او گذاشته شده بود انجام دهد، اما خدای متعال خواست. تا او را نصرت دهد و با حمایت الهی خود از او حمایت کند تا بر همه مشکلات فائق آید و به اهداف الهی خود در قیام و حمایت از نبوت عیسی (علیه السلام) دست یابد.

دو مقالۀ «عیسی» و «مریم» در دایرة‏المعارف قرآن لیدن را به ترتیب نیل رابینسون و باربارا فرییر استواسر نگاشته ‏اند، از آنجا که هر دو مقاله تحت تأثیر داده‏ های عهد جدید و اخبار ضعیف قرار دارد، نقد آن دو بر مبنای تعالیم قرآن ضرورت می‏ یابد. از این رو، این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی پس از مقایسۀ تطبیقی مضامین آن دو مقاله با آموزه‏های قرآن و حدیث صحیح به این نتایج دست یافته است که بنابر هفت آیۀ قرآن از جمله «وَ ما جَعَلنا لِبَشَرٍ مِن قَبلِکَ الخُلدَ ... کُلُّ نَفسٍ ذائِقَةُ المَوْت» (انبیا، 34-35) حضرت عیسی(ع) مانند همۀ انسان‏های پیش از خود با رسیدن اجلش، از دنیا رحلت و نفس او به عالم آخرت عروج کرده است. بنابراین، دیدگاه رابینسون مبنی بر اینکه نظرات مفسّران اسلامی دربارۀ مرگ عیسی(ع) یا عروج او که همگی تحت تأثیر روایات قرار دارند، درست بوده، ولی جمع‏‏ بندی نهایی‌ او که مطالب قرآنی دربارۀ مرگ عیسی را قاطع و آشکار نمی‏داند، نادرست است. استواسر نیز از این دو نکتۀ ظریف قرآنی که مریم بلافاصله پس از گفت‏ وگوی جبرئیل با او باردار شد و عیسی را در همان روز و در بیرون از معبد در مکانی مناسب و خوش آب و هوا به دنیا آورد، غفلت کرده است.

کتاب خوانش ادبی داستان حضرت مریم در قرآن کریم نوشته حسن عبود در سال 2014 توسط انتشارات راتلج به زبان انگلیسی منتشر شده و برگرفته از نسخه عربی پیشین این اثر با عنوان السیده مریم فی القرآن الکریم: قراءه أدبیه (بیروت، 2010) است. این کتاب در هفت فصل، داستان حضرت مریم (علیها السلام) را با رویکردی ادبی، گونه‌شناختی، و تا حدودی تطبیقی بررسی می‌کند و می‌کوشد تا عناصر بلاغی، روایی، ساختاری و جنسیتی روایت مریم را در قرآن از زاویه‌ای نو بازخوانی کند. در فصل نخست، نویسنده به ظاهر و ساختار سوره مریم از منظر بلاغی و قافیه‌ای می‌پردازد. در فصل دوم، روایت داستانی حضرت مریم را با تمرکز بر تصویرپردازی و توالی وقایع روایت تحلیل می‌کند. فصل سوم و چهارم به ترتیب به ساختار زبانی آیات مربوط به دوران کودکی حضرت مریم در سوره آل‌عمران و صحنه‌های انتخاب، بشارت و تولد حضرت عیسی اختصاص دارد. اما نقطه اوج بحث‌های چالش‌برانگیز کتاب، در فصل ششم آشکار می‌شود؛ جایی که عبّود به تحلیل دیدگاه‌های مفسران مسلمان درباره «نبوت حضرت مریم» می‌پردازد و کوشیده است با بهره‌گیری از خوانش فمینیستی و گونه‌شناسی تاریخی، از این ایده دفاع کند که حضرت مریم را می‌توان به‌مثابه یک نبی در قرآن درک کرد. عبّود، در این راستا، از تعبیراتی چون اصطفاء، تکلیم، نفخ روح، نزول فرشته و مکالمه با ملائکه به‌عنوان شواهد قرآنی برای اثبات نبوت حضرت مریم بهره می‌برد. همچنین در تحلیل خود به برخی تفاسیر از ابن حزم و قرطبی ارجاع می‌دهد و آنها را نمونه‌ای از پذیرش پیامبری زنان در سنت اسلامی معرفی می‌کند. نویسنده در مقابل دیدگاه مفسران شرقی مانند طبری، فخر رازی، ابن کثیر و علامه طباطبایی که مقام حضرت مریم را در چارچوب کرامت، ولایت و عصمت تبیین کرده‌اند، آن مواضع را متأثر از رویکرد مردسالارانه و خوانش‌های تفسیری مرکزگرایانه معرفی می‌کند. این تحلیل، هرچند از نظر ساختار پژوهشی منظم و از حیث اطلاعات تاریخی قابل توجه است، اما در عین حال با مشکلات اساسی روش‌شناختی و محتوایی مواجه است. از جمله: 1. خَلط میان الهام و وحی نبوی: نویسنده بدون تفکیک دقیق میان مفاهیم قرآنی الهام، وحی، تکلیم و نبوت، هر نوع مکاشفه یا گفت‌وگو با فرشتگان را دلیلی بر نبوت قلمداد کرده، حال آنکه در سنت اسلامی، الهام به اولیا و تکریم از طریق کرامت، شأنی متفاوت از وحی نبوی دارد. 2. استناد ناقص و انتخاب‌گرایانه: ارجاع به قرطبی و ابن حزم بدون در نظر گرفتن زمینه‌های کلامی و فقهی آنان و بدون بررسی رأی اکثریت علمای سنی و شیعه، تصویری ناقص و جهت‌دار از فضای تفسیری ارائه می‌دهد. 3. تحلیل فرامتنی و ایدئولوژیک: عبّود در تحلیل خود گاه از متن فراتر رفته و با مقایسه‌های ادبی و جنسیتی (هم‌ردیفی مریم و پیامبر اسلام در حمل کلام خدا)، به نتیجه‌گیری‌هایی می‌رسد که با فضای اصطلاح‌شناسی و معنای فنی مفاهیم قرآنی همخوانی ندارد. 4. نادیده‌گرفتن صراحت‌های قرآنی: در حالی که قرآن تصریح دارد که پیامبران از میان رجال برانگیخته شده‌اند (یوسف:109؛ نحل:43)، و حضرت مریم را با صفت صدیقه توصیف کرده (مائده:75)، عبّود این تمایز لفظی و معنایی را نادیده می‌گیرد و میان پیامبری و صدیقیت هم‌ارزی مفهومی برقرار می‌کند. در این پایان‌نامه، تلاش خواهد شد با ارائه‌ی خلاصه‌ای هدفمند و انتخاب‌شده از مطالب کتاب، در کنار بیان ساختار روایی و دیدگاه‌های تفسیری نویسنده، تحلیل انتقادی آن نیز ارائه گردد.

وحی در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و بالاترین سطح آن، وحی تشریعی است که تنها شامل پیامبران می‌شود. اما وحی در سطحی پایین‌تر به معنای الهام‌های مبارکی است که خداوند در دل آماده برخی انسان‌ها و بندگان شایسته خود قرار می‌دهد. بدون شک، با نزول وحی از نوع اول، چشمه‌های معرفت و حقایق به سرعت به انبیای الهی منتقل می‌شود. حال این پرسش مطرح می‌شود: آیا ذکر وحی در آیه «اِذْ أَوْحَینَا إِلی أُمِّک مَا یوحَی» (طه: 38) می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که یک بانوی صالحه نیز می‌تواند از طریق وحی غیرتشریعی (با وساطت ملائکه یا به شیوه‌ای دیگر) با خدا ارتباط برقرار کند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، دیدگاه فریقین را در خصوص نوع وحی به یک بانو بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است: زن بودن نباید دلیلی برای کاهش ارزش وحی به بانوان صالحه‌ای مانند مادر موسیG باشد و نباید آن را در مرتبه پایینی از وحی همانند وحی به یک حیوان (مانند زنبور عسل) تنزل داد، چنان‌که برخی با تعصبات کلامی معتزله چنین کرده‌اند. با تأمل دقیق در مفاد آیات قرآن و روایات مرتبط، می‌توان دریافت که واژه «وحی» به معنای الهام، اعم از القاء در قلب یا سخن‌گفتن ملائکه با افراد خاص، منحصر به انبیاء نیست؛ بلکه هر بنده‌ای که دل پاکی داشته باشد می‌تواند از این طریق با خدا ارتباط پیدا کند. تنها وحی به معنای اصطلاحی (یعنی وحی تشریعی) است که مختص پیامبران است.

در اندیشه شیعی، امامت جایگاهی رفیع و منحصر به فرد دارد، به گونه‌ای که امام به مثابه محور و قطب عالم هستی در نظام توحیدی تلقی می‌شود. از طریق واسطه امام، مخلوقات مشمول رحمت الاهی شده و به سوی حق هدایت می‌یابند. با عنایت به اهمیت و جایگاه والای امامت در اسلام، و وجود دیدگاه‌های گوناگون در تبیین مفهوم آن، این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش تدوین شده است که: شیخ طوسی و علامه طباطبایی چه تعریفی از «امامت» ارائه می‌کنند؟ روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-توصیفی بوده و یافته‌ها حاکی از آن است که: شیخ طوسی، امامت را زعامت و رهبری عمومی در امور دین و دنیا می‌داند. علامه طباطبایی، امامت را ایصال به مطلوب و هدایت تام و تمام معنا می‌کند. بر اساس دیدگاه هر دو اندیشمند، با استناد به آیه 12۴ سوره بقره، امام دارای منزلتی فراتر از نبی است.

تحلیل مضمون، یکی از فنون تحلیلی در تحقیقات کیفی، است که به‌طور گسترده‌ در سنجش متون بکار گرفته می‌شود، بر این اساس، این روش یکی از مهارت‌ها و روش‌های عامی است که در تحلیل داده‌های کیفی و شناخت الگوهای موجود مورد توجه قرار می‌گیرد. فیلمنامه مریم مقدس با موضوع قراردادن شخصیت حضرت مریم و تولد مسیح (ع) (با تاکید بر شخصیت مریم از کودکی تا مادر شدن) از جمله فعالیت‌های کیفی-کاربردی برای ترسیم چهره‌های دینی در حیطه سینما بوده است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای با رویکرد توصیفی -تحلیلی با تکیه بر روش تحلیل گفتمان مضامین و مفاهیم بکار رفته در متن فیلمنامه، درصدد تحلیل و تطبیق گفتمان سکانس‌های بکار رفته در فیلمنامه و سنخیت آن با آموزه-های قرآنی و روایی در دو باب ساختار و محتوا بوده است.یافته‌های پژوهش، بیانگر آن است که از مجموع گفتمان‌های بکار رفته در فیلمنامه، گفتمان 10-15 مورد با منابع معتبر سنخیت داشته و مابقی با استفاده از منابعی غیر از منابع مورد نظر اقتباس شده است. در باب ساختار نیز مواردی چون نوع موقعیت جغرافیایی، پوشش و حجاب و اموری از این سنخ، با تأمل در توصیفات قرآنی، روایی و تاریخی نیز به‌گونه‌ای دیگر ترسیم شده است.

حضرت مریم(س) به‌سبب جایگاه مادری حضرت عیسی(ع) از جایگاه ویژه و ممتازی در اسلام و مسیحیت برخوردار است، اما با بررسی آیات قرآن کریم روشن می‌شود که این بانوی گرامی از منظر قرآن کریم، جدا از ویژگی مادر بودن برای حضرت عیسی(ع)، خود دارای صفات برجستۀ انسانی و طهارت ویژه بوده است، اما در عهد جدید شخص ایشان مقام چندان بلندی ندارد و گاهی در حد و اندازۀ شأن یک انسان معمولی نیز با وی مواجهه صورت نگرفته است. پس از چند قرن، به‌مرور در سنت کلیسایی توجه ویژه‌ای به او معطوف شده است و تا حد پرستش او پیش رفته‌اند؛ گویا در جهان مسیحیت پس از یک مواجهة تفریط‌گونه با این شخصیت مُطَهَّره در سدۀ اول، به‌سوی یک تلقی افراطی از شخصیت و جایگاه او تا رساندن وی به مقام شایستۀ پرستش در سده‌های بعدی گام برداشته‌اند. در این پژوهش برآنیم که به‌صورت مقایسه‌ای، با روش تحلیل محتوا، شخصیت و جایگاه حضرت مریم(س) را در قرآن کریم و عهد جدید و الهیات مسیحی بررسی کنیم و نشان دهیم که توصیف حقیقی از این بانوی گرامی، در قرآن کریم صورت گرفته است. در ضمن، نقدگونه‌ای نیز به باورهای سنت کلیسایی دربارة شخصیت و مقام حضرت مریم(س)، ارائه خواهیم کرد.

در قرآن مجید از شخصیت‌های مختلفی سخن به میان آمده که یکی از آنها، حضرت مریم(س) است. هدف از این نوشتار، بررسی و تجزیه و تحلیل زبان‌شناختی زاویه دید در داستان مریم(س) بر اساس مدل پیشنهادی پاول سیمپسون است؛ زبان‌شناسی که در سبک‌شناسی، مؤلفه‌های دقیقی برای بررسی داستان ذکر کرده است. نتائج نشان از آن دارد که راوی در 29 مورد، از نوع سوم شخص بازتاب‌گر است و افکار، عقائد و احساسات و افعال شخصیت‌های داستان را شرح می‌دهد و در چهار مورد، راوی اول شخص و دخیل در داستان می‌باشد و به یاری شخصیت‌های داستان می‌آید. براساس محور دوم تقسیم‌بندی سیمپسون، وجهیت غالب در متن، مثبت است که نشان از دیدگاه قاطع و مطمئن راوی در مورد واقعیت توحید و اخلاص و نتایج و دستاوردهای ناب آن دارد. ابزارهای زبان‌شناختی به کار رفته در این وجه عبارتند از: فعل‌ها و واژه‌های مبنی بر وجهیت مثبت مثل فعل‌های دعایی، امری، ادات تأکید، جملات بیان‌کننده عقیده و جملات تعمیم‌دهنده. تفکر غالب در زبان متن روایی، بریدن حضرت مریم (س) از دنیا و پیوستن به ملکوت الهی و زندگی در محیط‌هایی مثل محراب و سرزمینی دور است که نشان از وابستگی شدید به خداوند، دل‌بریدن از غیر او و نیز معجزاتی که در اثر این ارتباط خالصانه اتفاق می‌افتد، دارد؛ هرچند در مواردی، وجهیت منفی از جانب برخی از شخصیت‌ها مانند قوم یهود، در زبان متن روایی قابل مشاهده است.