جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این پژوهش تحلیل انتقادی نسبت میان معنویت و معرفت در اندیشة سید حسین نصر و بررسی موانع تحصیل معرفت قدسی در چارچوب سنت‌گرایی فلسفی است. نصر با تأکید بر عقل شهودی، بدن معنوی، وحی و عقل قدسی، معرفت را امری قدسی و متعالی می‌داند که ورای عقلانیت استدلالی و تجربه‌گرایی مدرن قرار دارد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی و با بازخوانی انتقادی آثار نصر و دیگر متفکران سنت‌گرا به بررسی مفاهیم محوری همچون مراتب معرفت، وحدت وجود، تأویل هبوط و نقش وحی در ساحت معرفت می‌پردازد و چالش‌های معرفت‌شناختی این منظومة فکری را تحلیل می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد اندیشة نصر با مسائلی چون ابهام در تعریف بدن معنوی، کم‌توجهی به عقل نقاد و روش تجربی، ناسازگاری با عقلانیت علمی معاصر، نسبی‌گرایی شهودی، و غفلت از تنوع فرهنگی مواجه است. همچنین موانع درونی مانند تعصب، خرافه‌گرایی، خودشیفتگی و تقلید نیز از موانع اصلی معرفت قدسی‌اند. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد بازاندیشی در مبانی معرفت قدسی و گشودن آن به روی اقتضائات فکری عصر جدید، همراه با خودکاوی و پالایش درونی، شرط لازم برای احیای معنویت اصیل و دستیابی به معرفت قدسی در جهان معاصر است.

عرفان و تصوف در دو بعد نظر و عمل، به مثابه بینش و شهود و عهدی با حقیقت است که در ساحت عملِ مبتنی بر آن بینش، سریان می‌یابد و چه بسا که آن عمل، عملی تاریخی اجتماعی باشد و در بنیان و قوام و نشاط و یا پوشیدگی و انحطاط تاریخ و ادوار تاریخی مؤثر افتد. فهم و درک ماهیت، جایگاه، وجوه و مراتب «تاریخ» و «عرفان و تصوف» دو محور اساسی است. به عبارت دیگر در حیات تاریخی- اجتماعی، نقش جریان‌های معرفتی که عرفان و تصوف به مثابه یکی از آن‌هاست، مسئله‌ای محوری است. داوری و نصر هر دو به این مسئله توجه داشته‌اند داوری از تأثیر تفکر و قوت و ضعف آن سخن می‌گوید و عرفان را به مثابه یکی از جریان‌های فکری و یا یکی از انحاء تفکر می‌داند و بر این باور است که تفکر و معرفت روح جامعه است. همچنان که نصر نیز درباره تصوف به همین‌شیوه سخن گفته است و به نقشی که تصوف در جامعه داشته پرداخته و برای نگرش عرفانی اهمیتی ویژه در یافتن راه آینده و نجات انسان معاصر قائل است.

گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی اول و دوم در ایران رونق زیادی داشت و متفکران متعددی در این باره اندیشه های خود را مطرح کردند. یکی از جذاب ترین آنها نوشته های سید حسین نصر بود که هم خود در این باره می نوشت هم دیگران را تشویق به نوشتن می کرد. کتاب علم و تمدن در اسلام او به علاوه چندین کتاب و مقاله دیگر در این باره نوشته شده است. در اینجا مروری بر اندیشه های ایشان خواهیم داشت، مروری که صرفا جنبه گزارشی دارد.

نصر مانند سایر سنت گرایان از منتقدین جدی مدرنیسم است. به اعتقاد وی نقد مدرنیسم امری الهی و وظیفه تمام متفکران الهی و اسلامی است. وی تأکید می کند خیر مدرنیسم عرضی و شر آن ذاتی می باشد. وی تنها به نقد نتایج و عوارض منفی مدرنیسم بسنده نکرده و پایه های تئوریک آن را متزلزل می داند. به نظر او فراموشی واقعیت الهی، غیرقدسی شدن معرفت بشری، جایگزینی خدامحوری با اومانیسم، فقدان معنویت از نقدهای مبنایی به تمدن غرب است. هرچند نصر به درستی اصول مدرنیسم را زیر سؤال می برد ولی در معرفی جایگزین مناسب برای آن ناتوان است. پیشنهاد نصر سنت گرایی است که خود مولود غرب بوده و به مشکلاتی دچار است.

یکی از مهم‌ترین وظایف مفسران این است که در هر زمان، تفسیری از قرآن ارائه دهند که ضمن منحرف نشدن از مسیر اصیل اسلامی، یارای عرضه اقناعی به دنیای معاصر و تبلیغ مؤثر در جامعه جهانی را داشته باشد. در همین راستا و با همین هدف، کتابی با عنوان (The study Quran) به معنای (قرآن‌شناخت) نگاشته شده است که اخیراً توسط دکتر سیدحسین نصر و همکارانشان با سفارش انتشارات هارپر وان در آمریکا تألیف شده است. مطالب این کتاب مشتمل بر مباحث تفسیری تمامی سوره‌های قرآن از 40 کتاب تفسیری است. به رغم وجود نکات مثبتی که در مولف و اثرش وجود دارد، این کتاب شامل نکات منفی است که بایسته است به نقد کشیده شود. عنوان «تفسیر معاصرانه» از دو جهت برازنده کتاب قرآن‌شناخت نیست، نخست اینکه تفسیرانگاری آن مورد مناقشه است، و دوم اینکه انتظارات مطلوب از متنی معاصرانه که قادر به پاسخگویی به مسائل روز مخاطبان بوده و شایستگی تبلیغ معاصرانه و بهینه قرآن را داشته باشد، در اثر مورد بحث برآورده نشده است. نوشتار حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی گرداوری شده است، پس از ذکر موارد مثبت، این کتاب را در دو محور کلی و موردی به نقد کشیده است. در نقد کلی به مواردی مانند ترجمه غلط نام تفسیر، نداشتن تخصص نویسندگان در دانش تفسیر و حدیث، محرومیت از تفاسیر مهم شیعه و استفاده از تفاسیر ضعیف اهل سنت و... اشاره شده است و در نقد موردی به بررسی اشکالاتی در تفسیر سوره حمد و برخی از آیات سوره بقره پرداخته شده است.

سید حسین نصر از برجسته‌ترین چهره‌های جریان سنت‌گرایی ‌است که در بیان و تبیین دیدگاه‌های این جریان نقش بسزایی داشته است. مهم‌ترین دیدگاه سید حسین نصر که بحث‌های بسیاری پیرامون آن شکل گرفته، نظریۀ وحدت متعالیه ادیان ‌است. او در این دیدگاه با وام گرفتن از مبانی حکمت متعالیه و همچنین عرفان نظری به این نتیجه رسیده که تمامی ادیان دارای حقیقتی واحدند و تفاوت‌های ادیان مربوط به امور بیرونی ادیان است، نه حقیقت ادیان. در این دیدگاه، نصر جامه‌ای جدید به دیدگاه کثرت‌گرایی دینی پوشانده است که افرادی همچون جان هیک در جهان مسیحیت و عبدالکریم سروش در جهان اسلام آن را تبلیغ می‌کنند. این مقاله به‌صورت توصیفی ـ انتقادی نگاشته شده و نویسنده بعد از تبیین دیدگاه نصر به اشکالات آن پرداخته است؛ اشکالاتی همچون بی‌توجهی به بحث خاتمیت، نسبیت‌انگاری آموزه‌های دینی، و تضاد آن با نصوص قطعی ادیان که سعادت را انحصار یک دین می‌دانند.

ترجمه ماشینی: این کتاب با تکیه بر آثار هگل، چارچوبی برای درک مدرنیته در جهان اسلام پیشنهاد می‌کند و گفتمان متفکران برجسته مسلمان و رهبران سیاسی را تحلیل می‌کند. کتاب فصل به فصل به تحلیل متنی دقیق آثار محمد اقبال، ابوالعلاء مودودی، سید قطب، فاطمه مرنیسی، مهدی حائری یزدی، محمد مجتهد شبستری، محمد خاتمی، سید حسین نصر و محمد ارکون می پردازد و در مورد معاصر نتیجه گیری می کند. اندیشه اسلامی با اشاره به برخی از شاخص ترین نشانه های مدرنیته.