جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهشگران حوزة اندیشه، در جهان عرب بی‌شمارند. از جملة آنها می‌توان «محمد عابد الجابری» را نام برد که خوانش نوینی به دین دارد و از جمله کتاب‌های ارزشمند او « سخن والتراث» ( کتاب حاضر) است. الجابری نیز مانند دیگر فیلسوفان، تأثیر فلسفة یونان را برفلسفة اسلامی اندک نمی‌شمارد. او در کتاب مفاهیم سنتی و مطالعات معاصر میراث فلسفی را به تیغ نقد سپرده است. البته هدف او از چنین نقدی، کنار گذاشتن آن میراث نیست، چرا که به باور او «میراث فلسفی جزئی از ماست و قرار نیست که آن را دور بریزیم»، بنابراین «آن را نقد می‌کنیم و از خود جدا می‌سازیم» تا دگرباره «به خود بازگردانیم» . او با دنبال کردن چنین هدفی در کتاب، به نقد سه خوانش معاصر بنیادگرا، لیبرال و چپ می‌پردازد و هر یک را به سبب نداشتن « کم‌ترین عینیت گرایی» از یک سو و «نداشتن نگاه تاریخی» از سوی دیگر، مردود و به نوعی «بنیادگرا» می‌داند. به باور وی، آنچه ما آن را «فلسفه اسلامی» می‌نامیم، خوانش پیگیر یا آفریننده از تاریخ ویژه و تاریخ معرفتی متافیزیکی‌اش نبوده است و تا زمانی که به محتوای معرفتی این فلسفه نپردازیم، « چیز تاز‌ای در آن نخواهیم یافت.» او فلسفة اسلامی را در بستر واقعیات اجتماعی، تاریخی و سیاسی بررسی و از این رو خوانش نوینی از فلسفة فارابی و ابن‌سینا در کتاب مطرح کرده است.

شاید یکی از مهمترین نتایج برآمده از برخورد میان غرب و عرب، آگاهی عرب از تفاوت بسیارش با دیگری است. عرب در این برخورد به ناتوانی خویش در برابر غرب پی‌می‌برد. این شوک شدید، سخن دربارۀ سنت و مدرنیته، اصالت و معاصر بودن را در میان فرهیختگان و روشن‌اندیشان عرب مطرح ساخت. پس از آن و از گذر برخورد با چنین مفاهیمی گرایشات و جریان‌های مختلفی پدید آمد، برخی سنت‌گرا و برخی تجددخواه نامیده شدند.در این میان گروهی به واکاوان سنت معروف شدند. این گروه از اندیشمندان عرب از دهۀ هشتم سده بیستم با تسلط بیشتر به متدهای غربی، به شکل منصفانه‌تر و روشمندتر با موضوع سنت و مفاهیم برآمده از آن برخورد کردند و به پژوهش دربارۀ آن‌ها پرداختند که شهرۀ شهرشان محمد عابد جابری اندیشمند مغربی است.

نویسنده محترم مقاله در بخش سوم و پایانی این جستار،نگاهی به جریان عمده فلسفه عربی،جریان هایی چون رویکرد ماتریالستی فلسفه شیلی شمیل،رویکرد راسیونالیستی فلسفه محمد عبده و یوسف کرم دارد

نمی‌توان سرشت حضور فلسفی در اندیشۀ عربی مدرن را جدا از شرایط تاریخی‌ که آن را چارچوب بخشیده است، درک کرد؛ شرایطی که در پدیدۀ امپریالیسم و مستلزمات تاریخی و فکری آن و استمرار عقب‌ماندگی اوضاع اقتصادی و اجتماعی عربی و هیمنۀ دیدگاه لاهوتی، به مثابه دیدگاه تعریف‌شده و هدفمند در تعامل فکری با طبیعت و تاریخ، نمود پیدا کرده است.هشت سده است که در دامان میهن عربی فیلسوفی پرورده نشده است، گرچه وجود برخی از گرایشات فلسفی را که فرآوردۀ دورۀ مدرن است، نمی‌توان کتمان کرد. نوآوری فلسفی ــ‌نوآوری مفاهیم نظری‌ــ شرط ضروری جهانی‌شدن فیلسوف است، اما شرایط کافی نیست، زیرا فیلسوف جهانی نمی‌شود مگر آن که به ملتی جهانی وابسته باشد. اگر برخی معتقدند که عرب نتوانسته فیلسوفی جهانی داشته باشد، بدین سبب نیست که نسبت به دیگران شأن کمتری دارد، بلکه ملت او، او را به سمت جهانی‌شدن سوق نداده است. از این رو، دلمشغولی نخست فیلسوف عرب، اندیشیدن به جهانی‌شدن ملت خویش است، ملتی که جایگاه مهمی در میان ملل دیگر ندارد.

این مقاله در ارتباط با تحلیل کتابشناختی وضعیت فلسفه در دنیای عرب است. هشت صده است که در دامان عرب فیلسوفی پرورش نیافته است. در واقع نواوری فلسفی شرط ضروری برای جهانی شدن فلسفه است اما کافی نیست زیرا فیلسوف جهان نمیشود مگر به ملتی جهانی تعلق داشته باشد. در نتیجه دل مشغولی یه فیلسوف عرب، اندیشیدن به جهانی شده ملت خویش است.