جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف در این پژوهش، نشان‌دادن جریانی است که در آن مفهوم حبّ الهی تبیین می‌شود. این بررسی همراه با تأویل عارفان از قرآن کریم و تحلیل نوشته‌های متون تفسیری و غیرتفسیری عرفانی دربارة آیۀ پنجاه و چهار سورۀ مائده (معروف به آیۀ ارتداد) است. آثار بررسی‌شده در این مقاله از ابتدا تا قرن چهاردهم هجری، به‌ترتیب تاریخ نگارش است. نویسندگان عارف، باتوجه‌به «یحبّهم و یحبّونه»، آیۀ ارتداد را مجوز حبّ الهی دانسته‌اند. صوفیان از قرن سوم در آثار غیرتفسیری کوشیدند درستی اعتقاد به حبّ الهی را ثابت کنند. آنان از قرن ششم به بعد دیدگاه‌های گذشتگان را تکرار و تبیین می‌‌کنند. از قرن هشتم با‌توجه‌به روشن‌شدن مسئلۀ حبّ الهی، توجه به تأویل برای آیۀ ارتداد در این آثار کم می‌شود. شیوۀ نگارش در آثار تفسیری صوفیه همراه با پروا و دوراندیشی بیشتری است و به همین سبب مراحل بالا در این آثار به کندی رخ می‌دهد. تفسیرهای عرفانی تا قرن پنجم هجری، دربارة آیۀ ارتداد سکوت کردند. این آثار تا قرن نهم کوشیدند روابودن حبّ حق را اثبات کنند و پس از آن تأویل‌های پیشینیان را با زبان تازه تکرار کردند.

در این نوشتار بر آنیم تا طرز تلقی سنائی، عطار و مولانا، به عنوان سه نقطه عطف در تاریخ شعر عرفانی، را از مفهوم کلیدی عشق بررسی کنیم. مبنای نظری مقاله نظریه استعاره‌های شناختی است. ابتدا به پیشینه تحقیق پرداخته‌ایم و سپس بحث را در چهار بخش اصلی گزارش استعاره‌ها، بررسی سابقه استعاره‌ها در منابع پیش از سنائی، تحلیل شناختی استعاره‌ها و سیر تطور استعاره‌های مفهومی عشق از سنائی تا مولانا دنبال کنیم. این تحقیق هم میزان نوآوری و تقلید سه چهره مذکور را در استفاده یا ساختن استعاره‌های عشق را نشان می‌دهد و هم در عین نشان می‌دهد که مفهوم عشق به عنوان کلیدی‌ترین اصطلاح عرفان در طول تاریخ چه تغییراتی را از سر گذرانده‌است. سه چهره مذکور سه شخصیت اصلی در تاریخ شعر عرفانی هستند، عشق کلیدی‌ترین اصطلاح عرفانی است و نظریه استعاره‌های شناختی یا مفهومی در میان نظریات مربوط به استعاره برای تحلیل چنین متونی مناسب‌تر به نظر می‌رسد.