جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیهیلیسم نه به‌عنوان یک مکتب فکری در میان اندیشمندان بلکه به‌مثابه یک وضع وجودی در تقدیر تاریخی غرب دارای اهمیت است. روح نیست‌انگاریِ ولایت الهی، همواره نظامات و مناسبات اجتماعی و فردی را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد و این مسئله موجبی شده است تا متفکران مختلفی درباره آن بیندیشند. اما در ایران یکی از مهم‌ترین تحلیل‌ها را در خصوص وضع نیهیلستیک نظامات و مناسبات غربی به‌صورت کلی و همچنین نیهیلیسم نظام حقوقی به‌صورت خاص، استاد متفکر شهید «سید مرتضی آوینی» ارائه می‌دهند. مبتنی بر آرا و آثار ایشان، نیهیلیسم به‌مثابه وضع وجودی انسان و جهان معاصر مولد یک نظام حقوقیِ ظاهری و بوروکراتیک و فرمالیستی است که آرمانی‌ترین دغدغه‌های انسانی در احیای عدالت و معنویت را در پرتو نظام پیچیده و حجیم قانونی به محاق می‌برد و انقلاب اسلامی رویدادی است که تمنای عبور از این وضع نیهیلیستیک و احیای این دغدغه‌های انسانی را مبتنی بر احیای تفکر عرفانی و شریعت دارد. مع‌الاسف تاکنون در خصوص وجهه فکری شهید آوینی به‌ویژه در عالم حقوق پژوهش درخوری انجام نشده است. از این‌ رو نوشتار حاضر کوششی است برای تحلیل نظام حقوقی نیهیلیستی و ارائه راه‌حل برای فائق شدن بر آن با تأکید بر اندیشه شهید آوینی.

عرفان به‌عنوان یک مکتب و جریان معنوی عمیق در فرهنگ ایران، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی این سرزمین ایفا کرده است. انقلاب اسلامی ایران، نه‌تنها یک تحول سیاسی، بلکه یک بیداری معنوی و تحول درونی بود که در آن، روح عرفانی و فلسفی متجلی شد. از این‌رو درک ارتباط عرفان و انقلاب اسلامی می‌تواند به شناختی جامع از ابعاد مختلف انقلاب و تأثیرات آن بر جامعۀ شیعی و ایران منجر شود. سید مرتضی آوینی، به‌عنوان یکی از نخبگان فکری این دوره، با نگاهی عمیق و عارفانه به این پدیده پرداخته است. هدف این مقاله، بررسی رویکرد آوینی به انقلاب اسلامی از منظر عرفان و دین‌مداری است. چارچوب نظری این تحقیق برمبنای اندیشه‌های عرفانی شکل گرفته است. آوینی بر این باور است که انقلاب اسلامی، تجلی عشق الهی و جستجوی حقیقت است که در آن، مردم با فطرت خویش به‌سمت خداوند بازگشته و در پی تحقق ارزش‌های الهی برآمده‌اند. روش مقاله تحلیلی و توصیفی است و ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها فیش‌برداری از سه اثر شهید آوینی شامل آغازی بر یک پایان، حلزون‌های خانه‌به‌دوش و حکومت فرزانگان است. نتایج نشان می‌دهد رویکرد عرفانی آوینی نه‌تنها انقلاب اسلامی را متفاوت با سایر انقلاب‌ها در جهان می‌داند، بلکه با تأکید بر عناصر رویکرد عرفانی خود شامل تحول درونی، توحید، تقابل عشق و عقل و لقاءالله به ما یادآوری می‌کند که انقلاب، فراتر از یک تغییر سیاسی، یک سفر معنوی و عرفانی است. آوینی با اشاره به مراحل سیروسلوک عرفانی در سیاست شامل خودآگاهی، هجرت، جهاد و ولایت به ما می‌آموزد که انقلاب اسلامی فرصتی برای بازگشت به خویشتن و درک عمیق‌تر از معنا و هدف زندگی است.

سوال محوری رساله حاضر که با عنوان "روشنفکری دینی در ایران: بررسی دیدگاه‌های شریعتی، نصر، سروش و آوینی" نگاشته شده است، عبارت است از: دیدگاه‌های شریعتی، نصر، سروش و آوینی نسبت به مسأله‌های روشنفکری و روشنفکـری دینی ایران؛ سنت و تجدد، دین و سکولاریسم، خود و غرب (هویت) و حکومت و حاکمیت چیست؟برای یافتن پاسخ پرسش فوق فرضیه‌های زیر مطرح گردید:1- نصر و آوینی به نقد رادیکال مدرنیته و توجه به سنت‌ها می‌پردازند. شریعتی ضمن نقد رادیکال مدرنیته به نقد رادیکال سنت نیز می‌پردازد در حالی‌که سروش با حمایت رادیکال از مدرنیته به نقد رادیکال سنت مبادرت می‌ورزد.2- سروش و نصر نقش حداقلی برای دین در سیاست و اجتماع قائل هستند، این در حالی است که آوینی و شریعتی نقش حداکثری برای دین در سیاست و اجتماع قائل هستند.3- هر چهار روشنفکر ابتدا به نقد روشنفکری و روشنفکران پرداخته‌اند. آوینی و نصر روشنفکری را رد کرده و برای آن جایگاه و رسالتی قائل نبودند؛ این در حالی است که روشنفکر در نزد شریعتی و سروش جایگاه والایی دارد. و در مورد غرب شریعتی، آوینی و نصر غرب را مورد نقد قرار داده‌اند، در حالی‌که سروش دید انتقادی کمتری نسبت به غرب دارد.4- شریعتی به دموکراسی هدایت شده؛ حکومت نخبگان روشنفکر که به یک ایدئولوژی پایبند است با یک دستور کار تعیین شده مترقی و انقلابی و با یک رهبر که در برابر امام و مردم پاسخگوست، اعتقاد داشت. حکومت مورد نظر نصر نوعی سلطنت اسلامی است. حکومت مورد نظر سروش حکومت دموکراتیک با نقش حداقلی برای دین و تأکید برحقوق غیر دینی مردم است و بالاخره حکومت مورد نظر آوینی مدل حکومت مردمسالاری دینی (نظام و لایت فقیه) است.به این ترتیب نظریات چهار روشنفکر دینی ایران علاوه بر خود روشنفکری در خصوص چهار مسأله اصلی روشنفکـری و روشنفکـری دینی ایران یعنی سنت وتجـدد، دین و سکولاریسم، خـود و غرب (هویت) و حکومت و حاکمیت به تفصیل مورد نقد و بررسی، تطبیق و مقایسه و بالأخره تحلیل و نتیجه‌گیری قرار گرفته است.

دین و هنر از آغاز تاریخ همراه و هم عنان هم بوده اند. هنر را با محتوای فرامادی و هویت آسمانی آن، نمی توان جدای از دین فرض نمود. به همین دلیل، رابطه میان آن دو همواره چالش برانگیز بوده است. اندیشمندان و متفکران مسلمان، تلاش زیادی برای بررسی ارتباط میان این دو انجام داده اند. هدف از این مقاله بررسی و مقایسه رابطه دین و هنر از منظر سیدحسین نصر و شهید آوینی می باشد. این مقاله تلاش دارد با بررسی مبانی این دو اندیشمند، دیدگاه های آنان را در این موضوع بیان کند. سیدحسین نصر، با توجه به تعریفی که از سنت و حکمت خالده دارد، تلاش کرده است منشأ هنر اسلامی را مطابق با تعریف سنت، ریشه در آموزه های وحیانی بداند. بر همین اساس، به هنر قدسی اعتقاد دارد که درون هنر سنتی است. شهید آوینی نیز با تأثیرپذیری از فردید و هایدگر، مکتب انتقادی فرانکفورت و به طور جدی تر نگاه حکمی و عرفانی امام خمینی ره، رویکرد جدیدی را در عرصه هنر در ایران پایه ریزی می کند.