جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آرای دانشمندان اسلامی درباره ی توصیف، علّت شناسی و شیوه های اصلاح صفات و رفتارهای نابهنجار، در علم اخلاق گرد آمده است. از آثار برجسته در این علم، جامع السّعادات مرحوم ملّا محمّد مهدی نراقی است. در مقاله ی پیش رو، پس از تبیین جایگاه علم اخلاق، دیدگاه نراقی درباره ی مسأله ی تربیت- طبیعت، و ملاک سلامت را مرور کرده ایم. سپس اصول و شیوهای پیشگیری و درمان او را از نظر گذرانده ایم. رویکرد او به درمان، شناختی- رفتاری است. به باور او، برای اصلاح صفات و رفتارهای ناپسند،گریزی از همراهی تغییر شناختی با تکلیف رفتاری نیست. الگوبرداری، خودتنبیهی، درمان به ضد، استفاده از خوف و رجا، هدف گذاری کاذب، و برنامه ی مراقبه، از جمله راهکارهای درمانی وی می باشند. برخی از این راهکارها، کم و بیش در روانشناسی بالینی معاصر به کار بسته می شوند. با نگاهی به وجوه تمایز و اشتراک آنها در این دو علم، آنها را قابل کاربرد در روان درمانی های کنونی یافتیم.

پژوهش حاضر، تصحیحی انتقادی بر لمعۀ پنجم و بخشی از لمعۀ چهارم رسالۀ اللمعات العرشیۀ حاج ملا مهدی نراقی است که هم به جهت محتوا و هم علم و منزلت مؤلف آن حائز اهمیت است. تنها دو نسخة موجود از این رساله شامل این بخش از آن هستند. این پژوهش نیز، به صورت مقابلۀ همین دو نسخۀ کامل صورت گرفته است. بازخوانی اثر بر اساس نسخۀ قدیمی تر و خوش خوان تر که به نظر می رسد از نظر صحت نگارش نیز بر دیگری ترجیح دارد، یعنی نسخة لس آنجلس(لس) انجام گرفته است و پس از مقابله با نسخة کتابخانه ملی(مل) احتمال راجح در متن و عبارت دیگر در پاورقی، یا هر دو در پاورقی و عبارت صحیح در متن آمده است. بر این اساس از شیوة التقاطی در تصحیح نسخه های خطی استفاده شده است.محقق نراقی از علمای بزرگ قرن دوازدهم به شمار می رود که تألیفات متعددی در حوزه فلسفه، کلام، فقه، اصول، ریاضیات، نجوم و... داشته است. نوشته های به جا مانده از وی دارای ویژگی هایی همچون شیوایی و رسایی نثر، استحکام و قوت در تقریر و تبیین مباحث و نظم و پیوستگی مطالب است که آن ها را از آثار دیگران متمایز می کند. این اثر از حاج ملا مهدی نراقی با عباراتی روان، پخته و بسیار سودمند از کتب معتبر و ارزشمند در حوزه فلسفه است.

هدف: این پژوهش با هدف تبیین و استخراج مبانی اخلاق از مبانی کلامی ملامهدی نراقی انجام شد. بررسی مبانی کلامی اخلاق، زمینه را برای کنکاش و تدوین مبانی مهم دیگری همچون: مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و معناشناسانۀ اخلاق فراهم می‌کند و در ایجاد یک نظام منسجم اخلاقی مؤثر است. روش: برای دستیابی به هدف پژوهش، با استفاده از روش کتابخانه‌ای، نرم‌افزارهای علمی و اسناد نوشتاری، به پردازش و تحلیل داده‌ها و گزاره‌ها با شیوۀ توصیفی تحلیلی پرداخته شده است. یافته‌ها: این پژوهش به مبانی اخلاقی مستخرج از مبانی کلامی مرحوم نراقی مانند جایگاه و اثرگذاری توحید در اخلاق نراقی، امامت و افضلیت امام، شفاعت و دیگرگروی، غایت‌گرا و فضیلت‌گرا بودن نراقی در اخلاق هنجاری، شهودگرایی او در دیدگاههای فرااخلاقی و جایگاه داشتن عقل و وحی در حکم اخلاقی دست یافت. نتیجه‌گیری: بر اساس مبانی کلامی مرحوم نراقی، باور به توحید در حوزه‌های ارزشگذاری اخلاقی، انگیزش اخلاقی، رشد اخلاقی و ساختاربندی نظام اخلاقی، مؤثر است. همچنین وی در مباحث اخلاقی به نوعی نگاه غایت‌گرایانه و فضیلت‌گرایی پرداخته و قائل به جایگاه داشتن عقل و وحی و شهود در حکم اخلاقی است.

پژوهش حاضر به بررسی مقایسه‌ای جنبه‌های نظری و عملی رذیلت و ارتباط آن با گناه از منظر توماس‌آکویناس(فیلسوف‌و متأله کاتولیک قرن سیزدهم میلادی) و ملا‌مهدی‌نراقی(فیلسوف‌و متأله‌شیعی قرن نوزدهم میلادی) پرداخته است تا بتواند سهمی در افزایش دانش‌های بنیادین در این حوزه معرفتی داشته باشد. توماس‌آکویناس و ملا مهدی نراقی، از مهم‌ترین اندیشمندانی هستند که توجه ویژه‌ای به فضیلت و رذیلت به عنوان دو مفهوم اساسی‌در نظام اخلاقی داشته‌اند. با توجه به اینکه بحث رذیلت کمتر از بحث فضیلت مورد توجه محققان قرار گرفته است، این رساله درصدد است تا با روش توصیفی‌ـتحلیلی و با تکیه بر آثار اصلی توماس‌آکویناس و ملامهدی‌نراقی مفهوم رذیلت و ارتباط آن با گناه در نظام اخلاقی شیعه و کاتولیک را تبیین نماید. هر دو اندیشمند در تبیین رذیلت از فلسفه یونانی استفاده کرده‌اند و در صدد ایجاد ارتباط بین فلسفه ارسطویی در باب قوای نفس و ویژگی‌های آن با آموزه‌های دینی در باب گناه هستند که این مسأله نشانگر مقبولیت دیدگاه یونانی نزد بسیاری از اهل خرد و علم در سنن دینی است. از نظر آکویناس و نراقی، رذیلت در مقابل فضیلت قرار دارد و همانطور که فضیلت از سنخ ملکه است، رذیلت نیز از سنخ‌عادت و انفعال است و گناه از سنخ فعل. مفهوم «رذیلت» از جهت انسان‌شناختی حاکی از نوعی ناسفتگی درونی و روحی انسان است و «گناه» جنبه عملی و بروز یافته رذیلت و نافرمانی عملی از دستورات خداوند است. گناه فعل بد و رذیلت عادت بد است. به این ترتیب، می‌توان گفت رذیلت منشأ گناه است. به عبارت دیگر، گناه در اخلاق دینی به کار می‌رود و مربوط به نافرمانی در احکام است و چه بسا به صورت موردی اتفاق بیفتد، اما رذیلت در اخلاق فلسفی به کار برده می‌شود و امری درونی محسوب می‌شود. البته گرچه رذیلت امری نکوهیده است، اما تا به مرحله عمل نرسد عنوان نافرمانی‌و سرپیچی از دستور الهی پیدا نمی‌کند. همچنین می‌توان گفت: رابطه گناه و رذیلت مثل رابطه شریعت و اخلاق است. در برخی موارد مصداق واحدی دارند، اما اخلاق فراتر از شریعت است. ممکن است کسی مرتکب گناه نشود، اما گرفتار رذیلت باشد. پس کسی که احکام شریعت را رعایت می‌کند لزوما فضیلت مند محسوب نمی‌شود.