جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در نخستین شمارگان از این مجموعه، به منظور معرفی یکی از فیلسوفان (جان استوارت میل) با اشاره به دو اصل "فایده‌گرایی" و "رساله‌ی آزادی" این فیلسوف، تصریح می‌کند: "حرف میل در فایده‌گرایی این بود که اصل فایده، اصل نهایی اخلاق است و اعمالی درست هستند که می‌توانند بیشترین لذت (یا شادکامی) خالص را یا کم‌ترین درد (یا تلخ‌کامی) را کما و کیفا و با به حساب آوردن همه‌ی افرادی که از آن اعمال، تاثیر می‌پذیرند، به بار آوردند. در رساله‌ی آزادی، نگرانی میل از استبداد اکثریت است. او سخت دلش می‌خواهد حوزه‌ی آزادی فردی را گسترش دهد، طوری که به نظر می‌آید برای افراد، این حق را قائل می‌شود که به شیوه‌هایی عمل کنند که احتمالا بیش‌ترین لذت خالص را برای همه به بار نمی‌آورند. به نظر عده‌ی زیادی چنین آمده که گویی دو نویسنده‌ی متفاوت، فایده‌گرایی و رساله‌ی آزادی را نوشته‌اند و میل در این دو اثر مشهور خودش، خودش را نقض می‌کند". سپس نگارنده در ارزیابی نهایی فلسفه‌ی "میل" می‌گوید: "سیاست‌هایی که میل در ذهن دارد و به نظرش سیاست‌های درسی هستند که می‌توانند جامعه‌ای بهتر به بار آورند، همان سیاست‌هایی هستند که عموما فردگرایان از آن‌ها دفاع می‌کنند، اما میل از این سیاست‌ها فقط به خاطر خودشان، دفاع نمی‌کند، چنان که فردگرایان می‌کنند بلکه این سیاست‌ها را صرفا راهی برای رسیدن به خیر جمع می‌داند. برای همین است که می‌توان بی‌آن‌ که گرفته تناقض شد، میل را جزو جمع‌گرایان به حساب آورد.

جان استوارت میل در کتاب «نظام منطق» ایده‌ای از تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی را پی‌ریزی کرد که لوازم روش‌شناختی ویژه را به‌همراه داشت. وی بر اساس منطق عام تجربه‌گرایی، مسیر تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی مبتنی‌بر علم قواعد عام ذهن یا با کمی تسامح روان‌شناسی محض ترسیم نمود. قواعد عام ذهن برای توضیح پدیده‌های انسانی و اجتماعی به‌تنهایی کفایت نمی‌کردند و ازاین‌رو مسیر تبیین علمی برای اتصال میان این دانش بالادستی و پدیده‌های انسانی و اجتماعی نیازمند به یک میانجی و حدوسط بود. میل دانشی به نام اتولوژی را به‌مثابۀ میانجی علم بالادستی شناخت ذهن انسان و پدیده‌های سیال اجتماعی و انسانی وارد الگوی منطق تبیینی خود کرد. حضور اتولوژی در مرکز ایدۀ علوم اخلاقی میل ملازم با پیامدهای منطقی و روش‌شناختی است. وی روش منطقی استنتاج در علوم اخلاقی را روش تاریخی یا قیاسی معکوس نامید. صدرالمتألهین نیز با ارتقای مسئلۀ علم‌النفس از طبیعیات به هستی‌شناسی، شرایط تحقق نحوۀ خاصی از علم اجتماعی را ممکن نمود. مبانی هستی‌شناسی حکمت متعالیه نیز منطق ویژه‌ای را برای این علم اجتماعی به‌همراه خواهند داشت. در این مقاله با مقایسه‌ای تحلیلی ـ انتقادی ایدۀ جان استوارت میل را به‌عنوان منشأ علم اجتماعی پوزیتیویستی بر بنیان علم‌النفس فلسفی حکمت صدرایی نقد خواهیم کرد.

موضوع اصلی نوشتار حاضر، گذار از مدارای دینی به مدارای اخلاقی_سیاسی است که مطابق پیش‌فرض‌های نگارنده با اندیشه‌ی جان استوارت میل محقق گردیده است. در بررسی این موضوع لازم بود که نخست مدارا اصطلاح‌شناسی گردد و جایگاه مفهومی آن در قرون شانزدهم تا نوزدهم موردبررسی واقع شود. در این بررسی تلاش شده است تا نشان داده شود جنس استدلال‌های حامی مدارا تا پیش از میل، الهیاتی است و قلمروی که در آن از رفتار توأم با مدارا حمایت می‌شود، دایره‌ی دینداران است. در بررسی اندیشه‌ی میل، ضمن تقریر استدلال‌های میل در حمایت از مدارا، نشان داده می‌شود که مبنای استدلال‌های میل، فایده‌باوری اخلاقی، تجربه‌گرایی و استقراگرایی است و دایره‌ی مورد تأکید او برای رفتار توأم با مدارا همه‌ی افراد جامعه را در بر می‌گیرد. در خلال بیان گذار مورد ادعا، مواضع میل در حوزه‌های دین، اخلاق و سیاست نیز مورد بررسی قرارگرفته است و تلاش شده تأثیر بخش‌های مختلف منظومه‌ی فکری میل بر اندیشه‌ی او در باب مدارا، بیان گردد. در پایان پژوهش پس از بررسی نقدهایی که بر جان استوارت میل رفته است، نتیجه‌گیری پژوهش حکایتگر آن است که می‌توان فرضیه‌های اولیه‌ی پژوهش را پذیرفت و عنوان داشت که گذار از مدارای دینی به مدارای اخلاقی_سیاسی با اندیشه‌ی میل محقق گردیده است.

تأکید میل بر رد معرفت پیشینی سبب شده که او نیز همانند تجربه‌گرایانی چون هیوم، دست به دامان روان آدمی شود و ریشه بسیاری از باورها را در روان آدمی بجوید. قوه عقل در نظر او لوح سفیدی است که مشاهده و تجربه نقش­هایی بر روی آن ترسیم می‌کنند. در مرحله بعد روان آدمی دست به کار می‌شود و آدمی را وادار به پذیرفتن پدیده‌های تکراری می‌کند. این باور به مرور زمان و پس از تکرار مکرر یکنواختی‌های موجود در طبیعت، مهر تأیید مجددی می‌خورد؛ گویی کشف هر قانون جدیدی نه تنها خود آن قانون را اثبات می‌کند، بلکه به تثبیت سایر قوانینی که با استفاده از این روش به دست آمده‌اند نیز کمک می‌کند. این پژوهش برآن است که جایگاه استقرا را در منطق جان استوارت میل نمایان سازد و نیز نشان دهد که تلاش­های او برای توجیه استقرا کافی نبوده است. به همین منظور کتاب نظام منطق (The System of Logic) میل مورد بررسی قرار گرفته و نظر برخی از مفسرین در باب آن بیان شده است. در ضمن بحث، سعی شده نظر میل در باب قیاس نیز بیان شود و به این ترتیب تصویری کلی از منطق جان استوارت میل ارائه شود.

فلسفه جان استوارت (استیوارت) میل اولین جلد از مجموعه بزرگان اندیشه نشر نو است که به تفکرات و روش فلسفی جان استوارت میل، فیلسوف، مورخ، اقتصاددان و روانشناس انگلیسی پرداخته است. کتاب ابتدا سرگذشت استوارت میل را بازگو می‌کند و پس از آن آثار این فیلسوف همچون فایده‌گرایی، رساله آزادی و اندیشه‌ها و اعتقادات دیگر او را بررسی می‌کند.

یگانه مقصودی که برای آن افراد بشر حق دارند به صورت فردی یا جمعی در آزادی عمل هر یک از افراد مداخله کنند صیانت ذات است... یگانه مقصودی که اعمال قدرت بر هر یک از اعضای جامعه ای متمدن را، حتی بر خلاف ارادهٔ او، موجه می سازد پیشگیری از صدمه رسیدن به دیگران است. خیر خود شخص، چه خیر جسمانی و چه خیر اخلاقی اش، دلیل کافی برای این کار به دست نمی دهد...یگانه بخشی از رفتار فرد که وی در قبال آن مسئول جامعه است بخشی است که به دیگران ارتباط دارد. در بخشی که صرفا به خود او مربوط است، استقلال او، از منظر حق، مطلق است. فرد فرمانفرمای خویش است، فرمانفرمای جسم و جان خویش.

یگانه مقصودی که برای آن افراد بشر حق دارند به صورت فردی یا جمعی در آزادی عمل هر یک از افراد مداخله کنند صیانت ذات است... یگانه مقصودی که اعمال قدرت بر هر یک از اعضای جامعه ای متمدن را، حتی بر خلاف ارادهٔ او، موجه می سازد پیشگیری از صدمه رسیدن به دیگران است. خیر خود شخص، چه خیر جسمانی و چه خیر اخلاقی اش، دلیل کافی برای این کار به دست نمی دهد...یگانه بخشی از رفتار فرد که وی در قبال آن مسئول جامعه است بخشی است که به دیگران ارتباط دارد. در بخشی که صرفا به خود او مربوط است، استقلال او، از منظر حق، مطلق است. فرد فرمانفرمای خویش است، فرمانفرمای جسم و جان خویش.

ترجمه ماشینی : سال 2016 شاهد شوک بی‌سابقه‌ای برای نخبگان سیاسی در اروپا و آمریکا بود. پوپولیسم در راهپیمایی بود که ناشی از ناآگاهی یا تحقیر شدید هنجارها، رویه ها و نهادهای لیبرال دموکراسی بود. تعجب آور نیست که ناظران چپ و راست خواستار تلاش های مجدد در آموزش مدنی شده اند. آنها استدلال می کنند که برای بقای لیبرال دموکراسی، نوعی آموزش سیاسی با هدف «مردم» به وضوح ضروری است. در معلمان مردم، دانا ویلا ما را به لحظه ای از تاریخ می برد که "مردم" برای اولین بار در صحنه سیاست مدرن اروپا ظاهر شدند. آن لحظه - دوران درست قبل و بعد از انقلاب فرانسه - بسیاری از متفکران بزرگ را بر آن داشت تا طلوع یک عصر جدید را جشن بگیرند. با این حال، همین متفکران نیز به شدت نگران کمبود به ظاهر آشکار مردم از دانش، تجربه و قضاوت سیاسی بودند. ویلا با تمرکز بر روسو، هگل، توکویل و میل، نشان می‌دهد که چگونه احساسات اصلاح‌طلبانه و مترقی غالباً با بدبینی نسبت به ظرفیت سیاسی مردم عادی تضعیف می‌شدند. بنابراین آنها احساس می کردند که «مردم» نیاز به مهار، آموزش و هدایت دارند – توسط قوانین و نهادها و نخبگان سیاسی ماهر. ویلا استدلال می‌کند که نتیجه، نه رام کردن انگیزه‌های وحشیانه‌تر دموکراسی بود تا یک پدرسالاری فراگیر که در اشکال جدید دولت آموزشی به اوج خود رسید. از قضا، تکیه بر تمایز «معلم» و «آموزش» در کار این نظریه پردازان است که باعث انفعال و جهل مدنی می شود. و این به نوبه خود شرایط مساعد برای ظهور یک پوپولیسم غیر دموکراتیک و غیر لیبرال را ایجاد می کند.