جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غیبت امام مهدی (ع) از مسائل کلیدی در اندیشه مهدویت است که در منابع روایی شیعه علل مختلفی برای آن بیان شده است. در مقاله‌ای با عنوان «الغیبه عند الشیعه الاثنی عشریه و اسبابها؛ دراسه تحلیلیه نقدیه» نوشته «طارق بن سعید بن عبد الله القحطانی» با تمسک به همین روایات، ادعا شده که روایات شیعی در باب علت غیبت، نا معتبر، متعارض و غیر قابل جمع هستند. پژوهش حاضر با هدف پاسخ به شبهات مقاله مذکور درخصوص علت غیبت امام مهدی (ع) و با استفاده از روش «توصیف و تحلیل»، ابتدا ضمن بیان ادعای مطرح شده، بر مبنای دو رویکرد اعتبارسنجی راوی‌محور و قرینه‌محور، اعتبار سندی روایات را واکاوی می‌کند و نشان می‌دهد که همه آن‌ها قابلیت حمل بر اعتبار و صحت را دارند. سپس با بررسی دلالت آن‌ها، به این نتیجه می‌رسد که چون تمامی علل غیبت مطرح شده در روایات از جنس علت ناقصه هستند و نه علت تامه، بنابراین می‌توان میان آن‌ها جمع دلالی کرد و نیازی به ترجیح آن‌ها بر هم نیست. بدین‌ صورت که می‌توانیم برخی از آن‌ها را علت حدوث غیبت و برخی دیگر را علت بقاء غیبت بدانیم، یا یکی از علل را اصل و بقیه را فروع آن در نظر بگیریم.

مسئله مهدویت و انتظار ظهور منجی موعود از جمله مباحث بنیادین در اندیشه اسلامی محسوب می‌شود که در طول تاریخ، نقش مؤثری در شکل‌گیری باورها، رفتارها و انتظارات مسلمانان ایفا کرده است. این موضوع نه تنها در سطح عقیدتی و کلامی، بلکه در ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز تأثیرات عمیقی داشته و همچنان دارد. عقیده به مهدی موعود(عج) و انتظار ظهور وی، یکی از ارکان اساسی مذهب تشیع بوده و در سایر مذاهب اسلامی نیز به اشکال مختلف مورد قبول قرار گرفته است. در منابع روایی، اعتقاد به مهدی موعود(عج) جایگاهی بس والا دارد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«المهدی من عترتی من ولد فاطمه» (مهدی از خاندان من و از فرزندان فاطمه است). همچنین در روایت دیگری آمده است:«لو لم یبق من الدنیا إلا یوم واحد لطوّل الله ذلک الیوم حتی یبعث رجلاً منی، یواطئ اسمه اسمی یملأ الأرض قسطاً وعدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً». (اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را آن‌قدر طولانی می‌کند تا مردی از من، که نامش هم‌نام من است، قیام کند و زمین را از عدل و داد پر سازد، همان‌گونه که از ظلم و ستم پر شده است). با وجود اهمیت فوق‌العاده موضوع مهدویت در فرهنگ اسلامی، مطالعات موجود در این حوزه اغلب بر منابع روایی و حدیثی متمرکز بوده و کمتر به تحلیل جامع و نظام‌مند آیات قرآن کریم در این زمینه پرداخته‌اند. این در حالی است که قرآن کریم به عنوان اصلی‌ترین مصدر معرفت دینی، باید مبنای اصلی بررسی هر موضوع عقیدتی قرار گیرد. مراجعه به تفاسیر مختلف نشان می‌دهد که مفسران در طول تاریخ، آیاتی را به موضوع مهدویت مرتبط دانسته‌اند، اما این ارتباط‌ها اغلب به صورت پراکنده و بدون رویکرد جامع مطرح شده است.بررسی ادبیات موجود در این حوزه حاکی از آن است که پژوهشگران عمدتاً بر احادیث و روایات مربوط به مهدی موعود(عج) تکیه کرده‌اند و کمتر به استخراج و تحلیل مبانی قرآنی این موضوع پرداخته‌اند. این رویکرد اگرچه دارای ارزش علمی قابل توجهی است، اما خلأ مهمی در فهم جایگاه مهدویت در قرآن کریم ایجاد کرده است. از سوی دیگر، مطالعات انجام شده اغلب بر جنبه‌های خاصی از موضوع متمرکز بوده و کمتر به ارائه تصویری جامع و یکپارچه از ابعاد مختلف مهدویت از منظر قرآن پرداخته‌اند.