جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم «معنا» و «عقلانیت» در فلسفه و علوم اجتماعی نقش اساسی در درک انسان از جهان و جایگاه او دارند. این مفاهیم علاوه بر تأثیر در تفکر فردی، به تحلیل‌های اجتماعی و فرهنگی نیز مرتبط می‌شوند. از آنجا که هر نوع عقلانیتی به معنای خاصی از جهان و انسان منتهی می‌شود - مثلا در عقلانیت اساطیری، معنا اسطوره‌ای، در عقلانیت پوزیتیویستی، محدود به اثبات‌گرایی و در عقلانیت دینی، ناشی از منابع وحیانی است - تحلیل دقیق این مفاهیم در اندیشه‌های مختلف ضروری است. از سویی در عصر مدرنیته، بحران‌های متعدد معنوی و عقلانی بوجود آمده که یکی از علل این بحران‌ها، گسست تاریخی میان سنت و مدرنیته می‌باشد. این پژوهش به تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های رنه گنون، نماینده سنت‌گرایی غربی، و آیت‌الله مصباح یزدی، نماینده سنت‌گرایی اسلامی پرداخته است. گنون بر احیای سنت‌های متافیزیکی و حکمت جاودان تأکید دارد، در حالی‌که مصباح یزدی عقلانیت را در چارچوب آموزه‌های دینی تفسیر می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اشتراکات و تفاوت‌های این دو دیدگاه پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که علی‌رغم شباهت‌های ظاهری، مبانی معرفتی و روش‌شناسی این دو اندیشمند تفاوت‌های عمده‌ای دارند. این تحقیق می‌تواند به درک عمیق‌تر از تعامل عقلانیت دینی و سنت‌گرایی در پاسخ به بحران‌های عقلانی و معنوی معاصر، کمک کند و پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای در بازسازی هویت‌ها و ارزش‌های دینی داشته باشد.

در مقاله پیش رو دیدگاه رنه گنون در باب رویکرد صحیح در مطالعات هندویی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این راستا نگاه گنون در چارچوب نقد به نگاه علمی و تاریخی مطرح می‌شود که در مقابل نگاه وی قرار دارد. به نظر گنون تقسیم‌بندی به دو نگاه غربی و شرقی به طور کلّی توجیه‌پذیر بوده و نگاه غربی دارای خلل‌های جدّی‌ست که نمی‌تواند درک درستی از تعالیم شرقی به خصوص هندویی داشته باشد. از این رو صلاحیت کلّی غرب را در فهم شرق زیر سؤال برده و برای آن دلایلی را ذکر می‌کند که می‌توان به عدم درک روح زبان شرقی و عدم نگاه درون دینی اشاره کرد. در مقابل؛ اصولی لازم برای درک این تعالیم برگرفته از آثار او مورد بررسی خواهد بود؛ 1- داشتن نگاهی ثبات‌گرا نه تکامل‌گرا 2- باور به متافیزیک و اثرات آن 3- درک روح زبان هندویی 4- داشتن نگاهی همدلانه و درون دینی 5- داشتن نگاهی رمزوار و نمادین که در این مقاله بدان‌ها پرداخته شده است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه ی مدرنیزاسیون و اخلاق و نقد سنت گرایان معاصر(سیدحسین نصر-رنه گنون) بر مبانی آن می باشد. مدرنیزاسیون از دل رویکرد و مکتب فکری خاصی به نام مدرنیسم به وجود آمده که از سده‌ی هفدهم با ظهور فلاسفه و اندیشمندان دوران رنسانس پا به عرصه‌ی ظهور گذاشت و مدرنیته در جوامع غربی در عمل از آن زمان آغاز شد و پیوسته به شاخ و برگ‌های آن اضافه گردید و مسیر تکاملی خود را طی نموده است. این پژوهش تلاش کرد تا به مبانی و عناصر محوری اخلاق سنت‌گرایان پرداخته و به مبانی مدرنیزاسیون از نگاه سنت‌گرایانی همچون سید حسین نصر و رنه گنون را تشریح کند. روش تحقیق حاضر از نوع بنیادی بوده و با توجه به مطالب بیان شده می توان نتیجه گرفت در نظر نصر، مابعدالطبیعه حقیقتأ علم الهی و معرفتی است که باعث تزکیه انسان شده، درون او را روشنی میبخشد، او با بیان اینکه علم قدسی بذر و ثمره درخت معرفت را در خود دارد. معتقد است که مابعدالطبیعه از طریق فضایل معنوی پرورش می یابد. بنابراین، رابطه ای دو سویه میان مابعدالطبیعه و اخلاق وجود دارد، اما شوان معتقد است دستیابی به حکمت خالده یا مابعدالطبیعه نیازمند صلاحیت اخلاقی و معنوی است و بدون آن قرار گرفتن در این مسیر امکانپذیر نخواهد بود. البته، نصر نیز تأکید می کند که علم قدسی یا مابعدالطبیعه چون علم به حق است، به انسان قدرت تمییز حق و باطل اعطا می کند.

برونو گیوئیدردونی(Bruno Guiderdoni)، دکترای اخترفیزیک، پژوهشگر «مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه» (CNRS) و «انستیتو اخترفیزیک پاریس»، عضو شورای اجرایی «بنیاد تمپلتون» و «دومین برنامه علم و جستجوی حقیقت» در «مرکز الهیات و علوم طبیعی برکلی»، عضو شورای علمی «دانشگاه بین‌رشته‌ای پاریس» است. هدف آثار و فعالیت‌های علمی در بیش از هشتاد عنوان منتشرشده، شناخت فرآیندهایی است که به شکل‌گیری و تحول کهکشان‌ها می‌انجامد. وی در تلاش است تا چهارچوبی نظری برای تفسیر داده‌های به دست‌آمده از کهکشان‌های دوردست ارائه کند. در سال ۱۹۹۴، با برخی دیگر از اندیشمندان مسلمان، «موسسه مطالعات عالی اسلامی[۱]» را پایه‌گذاری کرد که هدف آن شناساندن ارزش‌های معنوی و فرهنگی اسلام به جامعه غربی است. در این زمینه، وی به‌طور مرتب همایش‌هایی در موضوعات گوناگون برگزار می‌کند. او در الهیات اسلامی تاکنون بیش از ۱۴۰ مقاله منتشر کرده است. از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۹، در برنامه «ادیان» شبکه دوم تلویزیون فرانسه، برنامه هفتگی «شناخت اسلام» را اجرا کرده و در آن با بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام به گفتگو نشسته است. وی هم اینک در حال نگارش کتابی در «معنویت اسلام» است. گیوئیدردونی به اسلام گرویده و نام کوچک خود را به عبدالحق تغییر داده است.

"رنه گنون" ـ نظریه‌پرداز قرن 19 فرانسه ـ درک معنی حقیقی عالم جدید را رها شدن از روحیه‌ای که از مختصات عالم جدید است و هم‌چنین فرا رفتن از سطح امکانات موجود می‌داند و هرگونه تاثیر از عالم جدید را مانع درک حقیقت به شمار می‌آورد. شاید برای ما که انسان همین عصر هستیم و در محدوده‌ی عصر جدید می‌اندیشیم، احساس می‌کنیم و با زبان این عصر سخن می‌گوییم، هم‌زبانی و هم‌فکری با گنون مشکل به نظر برسد، چرا که او به یک‌باره در مقابل تمامیت هویت عصری ما می‌ایستد و با همه‌ی آن‌چه مشهور است و مقبولات انسان عصر ماست به جدال برمی‌خیزد. او حتی زبان مشترک با انسان عصر خویش را ندارد زیرا کلمات را مقلوب و زبان انسان جدید را تهی از معنای حقیقی و حتی مقابل معنای اصلی آن می‌داند. از نظر گنون، بشر جدید دچار سوء تفاهم شده است. از نظر وی، انسان جدید آن‌قدر که محدوده‌ی تمدن جدید مشخص کرده است، می‌فهمد و البته حق دارد آن مقدار که در راستای تقویت بنیان‌های چنین تمدنی کمک کند بفهمد. بیش از آن و فراتر از آن نه می‌تواند و نه آزاد است که بیندیشد و درک کند. هم‌چنین از نظر او ذائقه‌ی انسان متجدد تغییر کرده است. این تغییر ذائقه یعنی ارزش‌گذاری‌ها (خوب و بد، خوشایند و ناخوشایند انسان جدید) بازهم آن‌چیزی است که مطلوب تمدن جدید است. کتاب‌ حاضر پس از ذکر زندگی‌نامه و آثار رنه گنون به تفکر وی در خصوص انسان جدید و عالم متجدد پرداخته است.

این مطلب برگرفته از گفتار هشتم کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر به قلم حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه منتشره در سال ۱۳۸۸ شمسی و به همت موسسه حکمت نوین اسلامی می باشد.

مارتین هایدگر از مهم‌ترین اندیشه‌ورزان و فلاسفه معاصر به حساب می‌آید که در پیدایش و تولد جریان های مهم فلسفی نقش اساسی داشت. از نظر این اندیشمند آلمانی، رسالت اصلی انسان، حقیقت‌جویی و احیای ارزش‌های انسانی چون حس همدردی و برادری است. نحوه نگاه هایدگر به موضوعات کهن و جدید سبب گرایش فلاسفه ایرانی به او شد./ پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت سالروز تولد مارتین هایدگر فیلسوف سده بیستم در این نوشتار سعی دارد کنکاشی کوتاه و گذرا بر اندیشه و آرای مارتین هایدگر آلمانی و پیروان او در ایران داشته باشد./ فریدریک کاپلستون متفکر انگلیسی در این باره می‌گوید: هایدگر اگر چه از گشودگی انسان به روی هستی بسیار سخن می‌راند، اما وی نتوانسته پرده از روی هستی بردارد.

سنتگرایی، یک جریان روشنفکری دینی است که در اوایل قرن بیستم در عرصه فکری و اجتماعی غرب ظهور کرد. سنتگرایان نیز، گروهی هستند که در جریان ظهور و بروز مدرنیته، به تقابل با آن برخاستند و ساحت دنیای غرب را که در حال تیشه زدن بر پیکر انسان آسمانی و خراب نمودن عوالم فراتر از عالم مادی بود، با تندترین نقادیها به پای میز محاکمه بردند و از انسانی که جویای اصل خویش بود، دادخواهی نمودند. این مقاله، حکایت جریانی است که هم درصدد تشریح نوعی دینشناسی است و هم دغدغه اوجگیری شیوع آثار و عواقب مدرنیته در سراسر جهان را دارد. طرفداران این مکتب فکری معتقدند که مدرنیته، برخلاف اعتقادش، آدمی را گرفتار توهم و سرابی نموده و باعث پیشرفت افقی انسان در جهان مادی شده است و این امر، به خاطر ماهیت مدرنیته است. این مقاله پس از مقدمههایی دربارۀ سنتگرایان، به منظور شفاف کردن این سؤال که «چرا سنتگرایان، غرب را به نقادی کشانیدهاند؟» میخواهد به مبانی نظری این مکتب فکری، به صورت موشکافانه بپردازد، همچنین، به علم و عقل از دیدگاه آنان نیز اشارهای خواهد نمود.