جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحی و آیات قرآنی اهمیتی بسیار در اندیشه ابن‌عربی(560-637 ق) دارد و بسیاری از عقاید عرفانی او برگرفته از تاویل و تفسیرهایی است که از آیات قرآن استنباط نموده و در آثار معروفش از جمله فتوحات مکیه، فصوص الحکم و... انعکاس پیدا کرده است. ما در این پژوهش، ضمن بررسی دیدگاه کلی ابن‌عربی در موضوع وحی، به معرفی و شرح نظریه «وحی مستمر» ایشان پرداخته و آن را با نظریه سید قطب(1324-1378 ق) در باب اعجاز هنری قرآن یعنی نظریه «تصاویر هنری در قرآن»، به شکل تحلیلی و همچنین بر اساس برخی نمونه­های متنی مقایسه نموده‌ایم. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نمود و ظهور نظریه عرفانی «وحی مستمر»، ماهیت ادبی و هنری داشته و در عین برخی تفاوت­ها، شباهت­ها و تطابق­های قابل توجه با نظریه «تصاویر فنی در قرآن»، پیدا می‌کند. به بیان دیگر، این پژوهش همانندی قابل توجه نظریه عرفانی «وحی مستمر» ابن‌عربی و نظریه هنری سید قطب در باب تصاویر قرآنی را از منظر ظهور و القای معانی تاویلی در ذهنیت مخاطب، تبیین می‌کند و نشان می­دهد که این دو نظریه درون دینی در باب اعجاز قرآن، به منزله بیان یک حقیقت واحد از دو زاویه دید گوناگون هستند.

بیان بصری یکی از ویژگی‌های متن قرآن است و آیات آن از تصویرهای ادبی پوشیده شده است و همین تصویری بودن نشانی از وجوه سادگی و قابل‌فهم بودن بیان قرآن است. سید قطب، ادیب معاصر مصری، بهترین وسیلة تعبیر، تصویر را برگزید و در قالب نظریة تصویرپردازی هنری، معتقد است که قرآن کریم در بیان اغراض، به بهترین وجه از قاعدة تصویر بهره برده است. بر این مبنا پژوهش حاضر سعی دارد بر اساس مبانی و مؤلفه‌های تصویرپردازی نظریه سید قطب به بررسی ویژگی‌های ساختاری آیات دربردارنده گفتگوهای حضرت شعیب(ع) با مخاطبان، بپردازد و مؤلفه‌ها را کشف و نمود آن‌ها را در تصویرپردازی هنری آیات قرآن بررسی نماید تا جنبه‌های زیبایی اعجاز قرآن کریم بیش‌ازپیش تبیین گردد. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش، بیانگر این حقیقت است که در این آیات می‌توان نمونه‌هایی از این مؤلفه‌ها بر اساس نظریه سید قطب مانند عنصر ساختار آوایی، عاطفه، اندیشه دینی، واقعیت، اسلوب زبان، تکرار، تطابق، تجسیم، تشخیص، حرکت، گفتگو و... را یافت که با ایجاد تصاویری حسی و خیال‌انگیز که سرشار از حرکت و پویایی هستند، افکار و معانی را به‌صورت حسی به خواننده، جهت تثبیت معانی منتقل می‌کند

علامه محمدمهدی آصفی از روحانیون شیعه و سیدقطب متفکر سنی مذهب از علمایی هستند که با داشتن نگاه حداکثری به دین و آموزه‌های اسلامی، دین را برای تمام حوزه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی انسان کارگشا می‌دانند و معتقدند برای حل مشکلات بشریت باید به اسلام راستین روی آورد. مهم ترین مسئله برای بازگشت به اسلام راستین حاکمیت است که مسئله نوشتار حاضر می باشد. حاکمیت اسلام از منظر این دو عالم، بر دو پایه الوهیت خداوند و عبودیت بندگان قرار داشته و به معنای حکومت مبتنی بر قوانین اسلام و شریعت است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، دیدگاه‌های این دو عالم را در حوزه حاکمیت بیان می‌کند. یافته های تحقیق گویای آن است که دیدگاه های این دو عالم در حاکمیت الهی و تحقق آن، خطوط کلی حکومت، وحدت ولایت و حکومت متشابه و در مسائلی همچون ولایت، مشروعیت و شرایط حاکم نیز اختلافات اندکی وجود دارد.

پیدایش جنبش­های سلفی در دهه­های اخیر پرسش­هایی در حوزه­های سیاسی، اجتماعی و فکری برانگیخته است. ایدئولوژی مطرح شده از سوی رهبران این گروه‌ها، مبتنی بر بازگشت به اسلام راستین، موجب پرسش و جست‌وجو در باب نسبت میان اندیشۀ این گروه­ها با دین اسلام و کتاب و سنت پیامبر اکرم(ص) گردیده است. در این مقاله، عقاید این گروه­ها ریشه یابی و تبارشناسی خواهد شد و تا حدی به زمینه­های بروز این اندیشه­ها نیز می‌پردازیم. گرچه ریشه‌های سلفی‌گری را به دوران صدر اسلام باز می­گردانند، در مجموع این طرز فکر و عمل، زیر سایۀ اندیشه­های ابن­تیمیه قرار دارد. این مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی تنظیم و در آن تنها به نمونه­هایی از جریانهای سلفی در سالیان متأخر اشاره شده است. از میان اندیشه­های مؤثر در شکل‌گیری سلفی‌گری، تنها به بررسی آراء مودودی و سیدقطب به اختصار پرداخته‌ایم.

ترجمه ماشینی: ترویج اسلام به عنوان مدافع حقوق بشر با مشکلاتی همراه است. مدافعان حقوق بشر به راحتی به شکست های بشردوستانه متعددی که به نام اسلام انجام شده است اشاره خواهند کرد. در «حقوق خدا»، ایرنه اوه به حقوق بشر و اسلام به عنوان یک موضوع دینی و نه سیاسی یا حقوقی نگاه می کند و از سه تن از علمای محترم اسلام استفاده می کند تا طیف وسیعی از دیدگاه ها را ارائه دهد که مفروضات ما را در مورد نقش دین به چالش می کشد. در حقوق بشر تغییر نظری از مفهوم اخلاق مبتنی بر تکلیف و قانون طبیعی به یکی از حقوق، تنش هایی را ایجاد کرده است که مانع از تبادل ثمربخش بین نظریه پردازان حقوق بشر و متفکران دینی می شود. آیا با توجه به تنوع فرهنگی، تاریخی و مذهبی جوامعی که این حقوق باید در آنها رعایت و اجرا شود، شناسایی ثابت حقوق بشر با فهرست‌هایی از حقوق خاص، مانند آنچه در اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است، منطقی است؟ او در بررسی مسائل حقوق بشر در جهان اسلام معاصر نشان می دهد که چگونه نمی توان ارزش دانش دینی را دست بالا گرفت. اوه تفاسیر ابوالاعلا مودودی، سید قطب و عبدالکریم سروش - همه متفکران برجسته و غالباً بحث برانگیز اسلامی - را در موضوعات مشارکت سیاسی، مدارا مذهبی و آزادی وجدان تحلیل می کند. در حالی که مودودی و قطب نمایانگر اسلام سنتی و سروش یک رویکرد اصلاحی تر و غرب پسندتر است، هر سه معتقدند که اسلام واقعاً قادر به انطباق و حمایت از حقوق بشر است. در حالی که جدا کردن سیاست و فرهنگ از دین هرگز آسان نیست، اوه نشان می‌دهد که باید تلاش کرد تا موانع تاریخی که مانع از انجام گفت‌وگوی واقعی در فراسوی مرزهای مذهبی و فرهنگی می‌شود، درک و بر آنها فائق آمد.

ترجمه ماشینی : سال 1924 مصادف با سقوط خلافت عثمانی و اخیراً بهار عربی که در دسامبر 2010 در تونس آغاز شد و در بسیاری از شمال آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه گسترش یافت، توجه مخاطبان جهان را به خود جلب کرده است. بلکه سیاست‌گذاران غرب نیز به توده‌های جهان اسلام به‌عنوان موافق سیاسی و حتی جاهل نگاه نمی‌کنند، بلکه مهم‌تر از آن به اینکه این مناطق چه اشکال حکومتی را اتخاذ خواهند کرد، سکولار یا مبتنی بر شریعت (حقوق اسلامی) ) یا ترکیبی از این دو. پژوهش پیشنهادی به بررسی و مقایسه دیدگاه‌های رهبر ایرانیان شیعه، آیت‌الله روح‌الله خمینی و روشنفکر اهل سنت مصر و ایدئولوگ اخوان‌المسلمین، سید قطب در مورد شکل حکومت و منبع اقتدار آن می‌پردازد. هر دو علما بر حاکمیت شریعت اتفاق نظر داشتند. خمینی در کتاب «حکومه الاسلامیه» (خمینی، بدون تاریخ) بر محوریت تأسیس حکومت اسلامی و مفهوم ولایت فقیه تأکید کرد. بنابراین، دکترین خمینی در مورد ولایت فقیه استدلال می کند که حکومت باید بر اساس شرع اداره شود. برای تحقق این امر، یک روحانی عالی رتبه (فقیه اسلام) باید در غیبت و تا زمان ظهور امام غیبت، ولایت سیاسی مردم را به عهده بگیرد. سید قطب قبل از تلاش برای تدوین شریعت بر تأسیس جامعه اسلامی تأکید کرد (قُب، 1981: 76). نوشته های او درباره سیاست و حکومت، طرح جامعی برای حکومت اسلامی ارائه نمی کند. او این کار را انجام می دهد. یک پایه و سه اصل فرعی را ارائه می دهد که به تعیین قدرت و ساختار آن کمک می کند. وی اساس حکومت سیاسی اسلام را اولیّه (عبودیت) و الحکیمیه (حاکمیت شریعت) خداوند دانست. این بدان معناست که حکومت اسلامی حکومت خداست (لوبودا، 2004: 25) همچنین، قطب معتقد است که اسلام به انسان حاکمیت نمی دهد، بلکه خداوند (خدا) تنها حاکم است. علاوه بر این، وی تصریح می کند که شکل حکومت اسلامی به خودی خود الهی نیست، زیرا دولت های مسیحی گذشته، پادشاهان خود را منصوب الهی می دانستند. در عوض، هر قاعده ای با استناد به الحکیمیه و مبتنی بر سه اصل فرعی، حکم اسلامی است (قُب، 1993). سه اصل فرعي حكومت سياسي اسلامي كه سيد قطب بدان اشاره كرده است به شرح زير است. اولاً حاکمان باید عادل باشند. ثانیاً مردم تا زمانی که فرمانروا تسلیم حاکمیت خداوند و اجرای شریعت هستند، مطیع باشند. ثالثاً بین حاکمان و جامعه مشورت شود. با این حال، سید قطب روش روشنی را برای مشورت بین حاکم و مردم نشان نمی دهد. در عوض، او آن را به شرایط محلی جامعه واگذار می کند. در اصل سوم، قطب اشاره کرد که اهمیت مشورت، کل مفهوم حکومت اسلامی و زندگی جامعه مسلمانان را در بر می گیرد (Quţb, 1993:45). این بدان معناست که سید قطب «به طور غیرمستقیم بیان می‌کند که حاکمان باید با رأی دموکراتیک انتخاب شوند» (Loboda. 2004:28).

ترجمه ماشینی : اسلام و محدودیت های اراده عمومی. هدف این مقاله بررسی چگونگی نگرش سه نظریه‌پرداز مدرن اسلامی به محدودیت‌های اختیار عمومی بر اساس تفسیرشان از الهیات و آموزه‌های اسلامی بوده است. این مقاله بر این موضوع تمرکز دارد که چگونه هر سه نظریه‌پرداز منتخب اسلامی، دکترین اسلامی را بر اساس تزهای منتخب من تفسیر می‌کنند و به‌طور مشخص‌تر مشخص می‌کنند که آیا آزادی انتخاب به پایان می‌رسد و اسلام به عنوان یک دین شروع به هژمونی می‌کند. هدف این مقاله درک بیشتر این موضوع است که در دنیای مدرن و به عنوان اثر افزایش سواد، اسلام تا حدودی متمایل به تقسیم شدن به چندین اسلام‌گرایی، بر اساس انواع فتواها در مورد دکترین اسلامی است که به صورت آنلاین در دسترس است. بنابراین بر مسلمانان امروزی باقی مانده است که به صورت فردی تصمیم بگیرند که آیا پیروی از پیام وحی مقدس در قرآن را انتخاب می کنند یا به فتوای یک مفتی در زندگی روزمره خود به عنوان یک مسلمان اعتماد می کنند. مواد مورد استفاده و تجزیه و تحلیل در این مقاله، منبع اصلی است. آنچه توسط خود نظریه پردازان برگزیده من نوشته شده است و این منبع اصلی، هسته تفسیر آنها از الهیات اسلامی را تشکیل می دهد که در تلاش برای پاسخ به پایان نامه های خود استفاده کرده ام. نتیجه‌گیری از این مقاله این است که هر سه نظریه‌پرداز در سه مفهوم از آموزه‌های اسلامی مشترکند و آن نیاز به توحید، اجتهاد، الهیات و امت برای شکل‌گیری یک زندگی گسترده و صالح در اسلام امروزی است. در طول مقاله مشخص شده است که قطب و مودودی نظریه پرداز اسلام به عنوان دین طبیعی جهان مشترک هستند و خشونت می تواند توجیه شود که مؤمنان تحت آموزه و حکومت اسلامی گرد هم بیایند، بنابراین عموم مردم را محدود می کند.

هدف جهانی اسلام، تربیت می باشد و خداوند متعال در قرآن کریم این هدف اصلی را معرّفی کرده است. هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمّیینَ رَسولاً مِنهُم یَتلوا عَلَیهِم ءایاتِهِ وَ یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ و الحِکمَهَ وَ اِن کانوا مِن قَبلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ (جمعه 62/2) اوست آن‌کس که در میان بی‌سوادان فرستاده‌ای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت بدیشان بیاموزد و [آنان] قطعاً پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند. (فولادوند، 1378) قرآن کریم آیینه‌ی تمام‌نمای مباحث تربیتی است و در آیات شریف به مبانی و اصول تربیت اجتماعی پرداخته‌شده است و مفسّران بزرگی چون علّامه طباطبایی و سیّد قطب (ره) با رویکرد اجتماعی به این مبانی و اصول و تفسیر قرآن پرداخته‌اند. در این پژوهش به روش غیرمداخله‌ای توصیفی (مشاهده‌ای) به استخراج مبانی و اصول تربیت اجتماعی از تفاسیر موردنظر پرداخته و نقاط افتراق و اشتراک مفسّران را به رشته‌ی تحریر درآورده شده است. مهم‌ترین مبانی تربیت اجتماعی که همان هست‌های وجودی انسان در تربیت می‌باشد، هفت مورد است که شامل: مبانی فطری، تربیت‌پذیری، تعقّل و تفکّر، آزادی تکوینی، تفاوت‌های فردی، ضعف محدودیت‌ها و شنیدن بهترین‌ها می‌باشد؛ و در نقطه‌ی مقابل انسان دارای ضعف‌های درونی می‌باشد که از نهاد او سرچشمه گرفته و بارزترین آن‌ها شامل: تنگ‌نظری و کوته‌بینی، لجبازی و غرور، نسیان و پافشاری و دشمنی، خُسران، ناسپاسی و حق‌نشناسی، جدال، حرص، غرور، یأس، بُخل، ظلم ، جهل ، ضعف و عجله می‌باشد. بعد از شناخت ویژگی‌های درونی انسان به بررسی اصول پرداخته‌شده که همان بایدها در تربیت اجتماعی است که شاخص‌ترین این اصول، اصول تربیت علمی جامعه، اصول تربیت اقتصادی جامعه و اصول تربیت فرهنگی جامعه می‌باشد که در تربیت علمی جامعه به اصل بزرگداشت دانشمندان و فرهیختگان و اصل طلب علم و دانش پرداخته‌شده است. و در اصل تربیت اقتصادی جامعه، اصل تعادل اقتصادی، اصل قرض‌الحسنه و اصل کار و تولید بیشترین تأثیر را در تربیت اجتماعی جامعه دارد و اصل تربیت فرهنگی جامعه که زیرمجموعه‌های زیادی را شامل می‌گردد مؤثّرترین آن، اصل خدامحوری و ایمان به توحید، اصل هماهنگی تربیت با فطرت، اصل صبر و شکیبایی، اصل بهترین بیان‌ها و بیان بهترین‌ها، اصل تعادل، اصل حیا و عفّت، اصل تدریج، اصل احسان، اصل تواضع و فروتنی، اصل اولویت می‌باشد؛ بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد اگرچه مبانی و اصول تربیت اجتماعی بسیار گسترده است امّا می‌توان مبانی را در چهار حوزه و اصول را در سه حوزه طبقه‌بندی نمود. . صاحب فی ظلال القرآن، مبانی و اصول تربیت اجتماعی را به طور صریح با نگاه به لایه‌های اجتماعی شرح و بسط داده است و المیزان با توجّه به سیاق آیات به بیان علمی مبانی و اصول تربیت اجتماعی پرداخته است. هدف این پژوهش مقایسه و تحلیل راهبردهای رسیدن به اصول تربیت اجتماعی از نگاه این دو مفسّر است.

تحقیق پیش رو تحت عنوان «مبانی ارزش‌های اخلاقی از دیدگاه علامه طباطبایی، سید قطب و رشید رضا» با روش تحلیلی و تطبیقی به بررسی و تبیین دیدگاه‌های سه مفسر پرداخته است. منظور از مبنا در این پژوهش اصول موضوعه و مسلّم در علم اخلاق است. ارزش اخلاقی یعنی اصول و قوانینی که دارای ملاک و معیار مشخصی است که از پشتیبانی اعتقادی و اخلاقی برخوردار می‌باشد. اخلاق حالت وصف روحی است که طبق آن کارها به‌آسانی از انسان سر می‌زند. هر سه مفسر منشأ مفاهیم اخلاقی را خداوند متعال می‌دانند. اخلاق ازنظر هر سه مفسر مطلق بوده و نسبیت باطل است. فایده اخلاق، همان تشخیص فضایل از رذایل است. ازنظر هر سه مفسر اخلاق قابل تغیر است. مبانی ارزش‌های اخلاقی سه نوع است: اول: مبانی هستی‌شناسی (توحید، حاضر و ناظر دانستن خداوند، ثبت و محاسبه اعمال، سنت‌های الهی و ایمان) هر سه مفسر موارد مذکور را از مبانی هستی‌شناسی دانسته و آن را منشأ تمامی ارزش‌های اخلاقی می‌دانند. دوم: مبانی معرفت‌شناسی، (فطرت و فطری بودن دین، عقل سلیم) علامه طباطبایی را می‌توان از مفسران عقل‌گرا دانست. سید قطب منکر نقش عقل است. رشید رضا نقش عقل را برجسته می‌داند. سوم: مبانی انسان‌شناسی، مثل (تغییرپذیری اخلاق، جبر و اختیار، قضا و قدر، هدایت‌پذیری، هدایت و ضلالت، کمال‌جویی، سعادت فردی و اجتماعی، معاد باوری و معرفت نفس و حالات نفسانی) می باشد. در موضوع جبر و اختیار، قضا و قدر، مختار علامه طباطبایی، دیدگاه بین‌الامرین است. سید قطب که اشعری معتدل است، در جبر و اختیار، قضا و قدر، انسان را مسلوب‌الاختیار نمی‌داند. رشید رضا هم همان دیدگاه نزدیک به بین‌الامرین را انتخاب نموده است. درباره هدایت و ضلالت هر سه مفسر آن را منافی با اختیار انسان نمی‌دانند. هر سه مفسر سعادت روحی و جسمی اخروی و دنیوی را مطلوب می‌دانند. در ادامه بحث حسن و قبح عقلی و عبادت، سید قطب منکر حسن و قبح عقلی است، ولی علامه طباطبایی و رشید رضا قائل به حسن و قبح عقلی‌اند. علامه طباطبایی دیدگاه افراطی و تفریطی را در حسن و قبح عقلی ردّ نموده، دیدگاه اعتدالی را انتخاب می‌کند. هر سه مفسر عبادت را از مبانی ارزش های اخلاقی دانسته‌اند.

موضوع این مقاله تطبیق و مقایسۀ ارتباط میان دین و دولت از دیدگاه امام خمینی; و سید قطب است. هدف این مقاله، به دست آودن ریشه‌های اندیشه‌ای ‌امام‌خمینی و سیدقطب در پدید آمدن آرای عملی و انقلابی آن­ها درباره رابطه دین و دولت‌ و مؤلفه­های اصلی پیوند دهنده میان دین و دولت است. روش انجام تحقیق حاضر ترکیبی از روش­های تحلیل تاریخی و تحلیل مقایسه‌ای است. نتایج بیانگر این است که نوع گرایش ‌امام ‌خمینی و سیدقطب به رابطه دین و دولت یا اسلام و سیاست، اساسی برای مبارزه با طاغوت است. هم­چنین، علی رغم شباهت ظاهری آرای سیدقطب با ‌امام ‌خمینی، تأکیدهای ‌امام‌خمینی در تعریف مبارزه با طاغوت و آنچه مراد سیدقطب در موضوع جهاد و تشکیل حکومتی اسلامی بدون پدید آمدن دولت مردمی است، متفاوت است. تفاوت عمدۀ آن­ها در اهمیت و ضرورت تشکیل حکومت اسلامی است. علاوه­ بر این، بر خلاف آرای ‌امام‌خمینی که جهاد را آخرین مراحل مبارزه با طاغوت می­داند، سید قطب بر ضرورت جهاد در جایگاه یک اصل اساسی برای پیوند بین دین و دولت تأکید دارد.