جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش، بررسی دیدگاه ویکتور فرانکل درباره "تعالی خویشتن" و مقایسه آن با مضامین ارائه شده توسط مولانا در این زمینه است. روش پژوهش، کیفی با روش تحلیل هرمنوتیک است. جامعه پژوهش شامل تعدادی از ابیات مثنوی و دیوان شمس، گفتار­های فیه ما فیه و آثار ویکتور فرانکل است. روش نمونه گیری نیز هدفمند است. برای تحلیل داده ها از روش توصیف، مقایسه و مفهوم سازی استفاده شده است. یافته­ها بیانگر این است که در نگاه فرانکل، معطوف شدن به غیرخود، "تعالی خویشتن" نامیده می­شود، مولانا نیز مضامینی چون فراررفتن از خود، پرهیز از خود، دشمنی با خود و غیره را در آثارش به کار برده است که به نوعی با مفهوم "تعالی خویشتن" فرانکل قرابت مضمونی دارد. مصادیق "تعالی خویشتن" از نگاه فرانکل عبارت اند از؛ تحمل رنج و معنادهی به رنج، انجام کاری ارزشمند و عشق ورزی، که در آثار مولانا نیز با همین رویکرد، مصادیق تعالی را تحمل رنج های رشد دهنده، عشق ورزی، ابن الوقت بودن، مرگ اندیشی و مرگ قبل از مرگ، مطرح شده است که در مجموع با وجود لفظ های غیر مشترک، مضمون نظرات هر دو شخصیت مطرح شده در تحقیق، با درصد بالایی به هم شباهت دارد. البته که مضمون تعالی خویشتن در نگاه مولانا مراتب بیشتر و نتایج گسترده تری از مفاهیم ارائه شده توسط ویکتور فرانکل دارد.

پژوهش حاضر، پژوهشی میان­رشته­ای و در راستای کاربردی­سازی فلسفه از طریق همکاری آن با روانشناسی و ادبیات است. در این پژوهش به امید در آرای دو متفکر بزرگ پرداخته شده است؛ مولانا عارف و ادیب مسلمان و مارسل، فیلسوف اگزیستانسیالیست مسیحی. هدف از این پژوهش، ارائۀ بن­مایه­هایی برای کار مشاوران فلسفی و روان­درمانگران است. به همین سبب، دیدگاه ریچارد اسنایدر نظریه­پرداز و بنیانگذار امیددرمانی در روانشناسی معاصر نیز در پژوهش حاضر معرفی شده است تا امکان نزدیک کردن آرای مولانا و مارسل در باب امید، به مباحث مورد توجه امید درمانی، فراهم آید و از تشابهات به دست آمده برای کار مشاوران فلسفی استفاده شود. بر اساس یافته های پژوهش، امیدی که مولانا از آن سخن می­گوید، امیدی روشن و هدایتگر است که اگر از آن استفادۀ به جا شود، می­تواند به یک صفت اخلاقی مثبت در انسان تبدیل شود؛ امیدی که برخواسته از نیاز انسان به خداوند است و همواره در جهت پیشرفت معنوی انسان، راهگشا خواهد بود. مارسل نیز امید را ابزاری برای ایمان و تقرب به وجود اعلی می­شمارد که سبب آمادگی معنوی فرد در جهت خدمت به دیگر انسان­ها می­شود. این آمادگی معنوی، انسان را از دام جهان درهم شکسته­ای که مارسل از آن سخن می­گوید، رهایی می­بخشد. با مقایسۀ نظریۀ امید اسنایدر و دیدگاه مولوی در باب امید، به وجوه تشابه میان دیدگاه آنان در مؤلفه­های امید دست می­یابیم. بررسی نظریۀ امید اسنایدر و دیدگاه مارسل در باب امید نیز تشابه فکری این دو متفکر را در باب نقش حیاتی امید در زندگی، نشان می­دهد.

قصۀ هبوط روح انسان به جهان، اسارت در جسم و جهان و عروج دوباره به ملکوت اعلی، قصۀ مکرر سنت عرفانی ماست. عرفا با تکیه بر تفسیر آیات قرآن کریم بر این باورند که روح انسان قبل از هبوط به تن و جهان، عشق الهی را درک کرد اما با هبوط از بارگاه حق تعالی دور ماند و اسیر جسم و جهان شد. جسم با هوای نفس گرایش به جهان و مادیات جهانی یافت اما جان با درک عشق الهی، به فکر عروج دوباره به عالم علوی شد، ناگزیر تقابل‌ بنیادی میان جان و تن شکل گرفت. در دوره‌های مختلف، عارفان با شیوه‌ها و شگردهای گوناگون این قصه را تکرار کرده‌اند؛ تمثیل‌سازی شگرد بلاغی و بینامتنیتی در بازگویی این تقابل است. در این مقاله با بررسی چندین تمثیل برجسته در این موضوع، تمثیل‌‌سازی این تقابل در کشف‌ الاسرار میبدی، مثنوی‌های عطار و مثنوی مولوی با هدف کشف روابط بینامتنیتیِ تمثیل‌های این تقابل در متون عرفانی بررسی شده است. نتایج بررسی نشان داد بینامتنیت آگاهانه، ارتباط فرامتنی و مناسبات پیش‌زمینه‌ای در تمثیل‌سازی این تقابل وجود دارد که با سه رویکرد بینامتنیت صریح و آشکار، بینامتنیت غیرصریح و پنهان و بینامتنیت ضمنی، تمثیل‌ها تکرار، بازپروری و با تغییرات جزئی و کلی در ساختار و محتوا آمده است. میبدی با تمثیل از سنت عرفانی ماقبل خود استفاده کرده و عطار و مولوی از کشف‌ الاسرار بهره برده‌اند. مولوی هم علاوه بر کشف‌ الاسرار از تمثیل‌های عطار بهره برده است.

علی‌رغم اختلافات میان دو علم کلام و عرفان، میان آنها رابطه نیز برقرار است. می‌توان این رابطه را در افرادی همچون مولوی که در هر دو حوزه علمی سرآمد بوده، بررسی کرد. وی قبل از دیدار با شمس، متکلم و فقیه صاحب‌ رأی بوده و پس ‌از آن عارفی واصل‌ شده است. هرچند در آثار وی رنگ عرفان در تبیین دیدگاه‌هایش غلبه دارد، یعنی عرفان و عنصر عشق نزد مولانا جایگاهی والاتر از سایر امور دارد، اما واقعیت آن است که در آثار وی در کنار مباحث عرفانی، مباحث کلامی نیز دیده می‌شود. این موضوع یکی از دلایلی است که موجب شده است خوانندگان در آثار مولانا تناقض‌گویی بیابند؛ در حالی ‌که با دقت در آثار جلال‌الدین درمی‌یابیم که وی به برخی از امور از منظرهای گوناگون نگریسته است. در نوشته‌های او اعتقادات کلامی بر برخی ابعاد عرفانش تأثیر داشته و از سوی دیگر عرفان نیز بر اعتقاداتش مؤثر بوده است. البته در مجموع تأثیر عرفان را بسیار پررنگ‌تر می‌یابیم. در این پژوهش می‌کوشیم از طریق روش کتاب‌خانه‌ای ارتباط میان کلام و عرفان نزد مولانا را بررسی کنیم.

قانون‌جذب باور به این مسأله است که با تمرکزبر اندیشه‌ها و افکار مثبت یا منفی، به هرچه که بیندیشیم همان امر محقق ­می‌شود. قانون‌جذب قانون جهان ­شمولی است که می‌گوید پس از تعیین هدف و تسریع تلاش برای رسیدن به آن باید به‌طور دائم افکار، اعمال و احساسات خود را با خواسته و هدف مورد­نظر هماهنگ و همسو ساخت. ما هرآنچه را که اغلب به آن فکر می‌کنیم، چه خوب و چه بد، جذب می‌کنیم. مولانا قرن‌ها پیش از آن­که صحبت از قانون‌جذب به‌عنوان یکی از قوانین موفقیت‌آمیز جهانی به­ میان­ آید و هماهنگی با کائنات در راستای نیل به مقصود و مطلوب در آن مطرح ­گردد، با آگاهی و هوشیاری، بسیاری از این قوانین را دریافته و این قانون را در کمال دقت به­ شکلی عملی و کاربردی معرفی ­نموده و به کار برده­ است؛ سراسر مثنوی مولانا ارائۀ قوانین جهان‌شمولی است که هر­یک به نوعی حیطه‌ای از قانون‌جذب را د­ر بر­می‌گیرد. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای و سندکاوی، به بحث و بررسی پیرامون تأثیرگذاری فکر و قوانین حاکم بر آن می‌پردازد. نتایج و یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مولانا بسیار پیش‌تر از آنکه قانون‌جذب در علوم روانشناسی و فلسفۀ نوین مطرح گردد در لا‌به‌لای افکار و اندیشه‌های عرفانی خود به این قانون توجه ویژه و خاصی داشته ­است. مولانا در مثنوی به قانون‌جذب با‌عنوان « قدر مشترک» و «این همانی» اشاره ­می‌کند؛ این قدر مشترک سبب جذب چیزی می‌شود که به آن فکر­می‌کنیم.

هدف از انجام این پژوهش بررسی دلالت­های تربیت اخلاقی از منظر معرفت‌شناسی مولانا می­‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحقیق بنیادی و ابزار گردآوری داده‌­ها فیش می‌باشد. تجزیه‌ و تحلیل داده­ها از راه طبقه­‌بندی و تفسیر اطلاعات به­‌دست‌آمده انجام­ گرفته ­است. مسأله شهود عرفانی از همان اوان زندگی اسلام و با آمدن قرآن آغاز­گردید و این مسأله به­ عنوان راهی برای ارتباط بین انسان و خدا مطرح­ گردید.مولوی سر آفرینش را عشق می­داند و زبان پنهان پدیده­ها را زمزمه ­ای لطیف که از شوق و شور و عشق مایه­ می­گیرد توصیف­ می­کند.یافته ­های پژوهش نشان­ می­دهد که روش­ها، مراحل و اصول تربیت اخلاقی از دیدگاه مولانا به شرح ذیل می‌­باشد: روش­ها عبارتند از تلقین به نفس، تحمیل به نفس، هم­نشینی با خوبان، تزکیه و دوری از تقلید. مراحل: توبه، تتبل، صبر، توکل، تسلیم و رضا، فقر و فنا و اصول شامل: کمال، تزکیه، مشورت، دوری از غرض ­ورزی و...