جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ و منشا اعتقادات و باورهای علویان - بکتاشیان آناتولی، موضوعی است که همواره مورد توجه محققان ملل و نحل قرار گرفته است. برغم پژوهشهای انجام شده در این زمینه، هنوز نقاط مبهم بسیاری باقی است. یکی از دلایل عمده این ابهامات، عدم بررسی و پژوهش کافی بر روی متون اعتقادی علویان - بکتاشیان است که بدون شک میتواند به عنوان مرجع اصلی و خاستگاه اولیه تاریخ و پیشینه اعتقادی این گروه قرار گیرد. مراجعه به این متون میتواند راهگشای بنیادینی باشد برای فهم بهتر باورهای علوی - بکتاشی. هدف این مقاله معرفی کلی متون مذهبی علویان - بکتاشیان است که برغم ارتباط تنگاتنگی که با تشیع و تصوف دارند، کماکان برای بیشتر محققان ایرانی ناشناس باقی مانده اند.

در کتاب تاریخ قم، که در سال 378 ه ق به قلم حسن بن محمد بن حسن بن سائب بن مالک اشعری قمی تصنیف شده است، حدیثی از امام کاظم علیه السلام وجود دارد که برخی فقیهان و حدیث شناسان معاصر، آن را بر نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران تطبیق کرده اند. در این پژوهش توصیفی تحلیلی، سند و دلالت این حدیث بررسی شده و فرضیه انطباق آن بر امام خمینی واکاوی و ارزیابی شده است. میزان اعتبار کتاب و شخصیت راویانی که در سلسله سند حدیث وجود دارند، بر اساس معیارهای رجالی و گفتار و نوشتار علمای رجال مورد سنجش دقیق قرار گرفت و روشن شد که سند حدیث، قابلیت پذیرش را دارد و محتوای آن با ملاحظات خاص و قرائن و دلایل ویژه بر نهضت امام خمینی ره تطبیق می کند. صرفِ نظر از سند حدیث، مفاد و محتوای آن و پیام ها و نکته های نهفته در متن الفاظ این حدیث، با نگاه کلان به احادیث مرتبط با قیام های شیعیان در عصر غیبت و پیش از ظهور قائم آل محمد علیه السلام، استنباط شد و تمام دلایل و مدارک و شواهد فرضیه تطبیق، شناسایی و ارزیابی گردید.

بررسی ابعاد مختلف زندگی امام موسی کاظم (ع) از مهمترین راه‌‌های شناخت آن حضرت و نشان دهنده نقش وی در پیشبرد اهداف متعالی الهی در آن برهه حساس از زمان است. یکی از آن ابعاد، بررسی تعالیم آن حضرت به لحاظ سیر تاریخی است. امام موسی کاظم (ع) در دوران امامت خویش و پیش از آن، با توجه به حضور جریانات فکری و سیاسی و مکاتب کلامی و فقهی، تعالیمی را در حوزه‌‌های مختلف داشته‌اند. آن حضرت در حوزه کلام به تعالیم موضوعات مهمّ و مبتلابه آن عصر همانند: امامت، توحید، ایمان، قضا و قدر، جبر و اختیار که شبهات زیادی از طرف معاندان و مکاتب کلامی درباره آنها می‌شد، پرداخت و با تبیین درست این آموزه‌ها از انحراف شیعیان جلوگیری کرد. همچنین در حوزه فقه با توجه به حضور مکاتب فقهی همچون مالکیه و حنفیه، و پرسش‌‌های فقهی بی شمار از سوی شیعیان درباره مسائل فقهی، به تعلیم و تبیین برخی احکام مبتلابه در تمام ابواب فقهی ـ از طهارت تا دیات ـ در قالب گفتار، نامه و احتجاج پرداخت. که منابع روایی تعداد این روایات را 2000 حدیث ثبت کرده‌اند. این پژوهش که در پاسخ به پرسش: تعالیم امام موسی کاظم (علیه السلام) به لحاظ تاریخی، در حوزه کلام و فقه چگونه بوده است؟ سامان یافته، می‌تواند به بخش وسیعی از پاسخ‌‌هایی که از امام رسیده، پاسخ دهد. اگر چه سعی بر آن بوده تا تعالیم امام (علیه السلام) به لحاظ سیر تاریخی در تمام دوران حیات ایشان با واکاوی دقیق بررسی شود ولی در عین حال، بیشتر روایات رسیده از امام (علیه السلام) مشخص نمی‌کند که این پرسش‌ها و پاسخ‌ها در چه برهه‌ای از زمان حیات امام مطرح شده است. ولی تلاش بر این بوده در چنین مواردی نیز به قرائن حالی و تاریخ وفات راویانی که در کتب رجالی ثبت شده استناد شود. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر داده‌‌های اصیل ترین کتاب‌‌های روایی و تاریخی موجود است. الگوی این تحقیق، برگرفته از کتاب خانم آرزینا لالانی با عنوان نخستین اندیشه‌‌های شیعی ـ تعالیم امام محمد باقر علیه السلام ـ می‌باشد.