جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله قصد بر آن است که برای ارائۀ توضیحی معقول و موجه از چگونگی و چرایی قیام سیدالشهدا (ع)، با استفاده از روش استنتاج بهترین توضیح (IBE)، نظریه‌ای به شکل زیر صورت‌بندی و از آن دفاع ‌شود: سیدالشهدا (ع)، از همان آغازِ حرکت خود و با بصیرت کامل و آگاهانه و مختارانه، جنگ و شهادت‌طلبی را نه به عنوان هدف، بلکه به مثابه روش اصلی، برای رسیدن به اهداف خود انتخاب کرد و سایر روش‌ها چون تشکیل حکومت، مذاکره و صلح را به عنوان روش‌های فرعی، در خدمتِ این روش اصلی به کار گرفت. ساختار مقاله از این قرار است: در قسمت اول، پس از توضیح IBE، و با تفکیک هدف از روش در قیام سیدالشهدا (ع) و توضیح چگونگی و ضرورت چرایی این تفکیک، مهم‌ترین نظریه‌های رقیب در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) صورت‌بندی می‌شوند. سپس، با ارائۀ چند شاهد کلامی و حدیثی، نشان خواهیم داد که نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، بهترین نظریۀ تبیین‌گر است و از جمله می‌تواند توضیحی کلامی و معقول از اختلاف دیدگاه دو امام معصوم ارائه دهد. از این رو، باور به صدق نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، موجه و معقول است. در ادامۀ مقاله نیز پس از ارائۀ توجیهی کلامی برای این ادعا که چرا از میان روش‌ها، جنگ و شهادت‌طلبی مؤثرترین و کارآمدترین بودند، سه موضوع مهم، یعنی، جواز شرعی روش امام (ع)، جواز اخلاقی روش امام (ع)، و جواز تقلید از روش امام (ع) را از منظری بیشتر کلامی، بحث خواهیم کرد.

عبدالکریم سروش در قبض و بسط، هرچند فهم ما از دین را متغیر و خطاپذیر دانسته، خود دین را کامل، ثابت و بدون خطا فرض کرده است. اما در رؤیاهای رسولانه وی ابتدا تلاش کرده است، به زعم خود، مواردی از وجود نقص، خطا، و تناقض را در قرآن نشان دهد، سپس، از منظری پدیدارشناسانه راه حل طبیعی‌گرایانه‌ای را پیش ‌نهد که بنا بر آن، پدیدار وحی و پدید آمدن قرآن، فرایندی طبیعی ‌معرفی می‌شود. ابوالقاسم فنائی (1400) در نقد خود، تلاش کرده است نشان دهد لوازم کلامی ناشی از این راه حل با پیش‌فرض‌های به ویژه هستی‌شناسانۀ آن در تعارض است. هرچند نگارندۀ این سطور با اصل مدعای فنائی در مورد اشکالات فرضیه‌های قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه، موافق است، اما با برخی از دلایل و نقدهای او چندان همراه نیست. در بخش اول این مقاله، با بررسی نقدهای فنائی به قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه نشان می‌دهیم با تغییر برخی از پیش‌فرض‌ها، می‌توان روایت قانع‌کننده‌تری از این دو نوشته ارائه داد و اعتراضات فنائی را پاسخ گفت. اما در همین بخش نشان داده می‌شود این تغییر پیش‌فرض‌ها با دیدگاه خود سروش سازگار نیست، و بنابراین، اعتراض‌های فنائی وارد است. در بخش دوم مقاله نیز نشان می‌دهیم قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه با مشکلات اساسی روش‌شناختی، هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و پدیدارشناختی مواجه‌اند و لذا هر دو، ناپذیرفتنی و نادرست‌اند. در پایان مقاله هم اشاره‌ای خواهیم داشت به این که چرا چنین ادعاهای مشکل‌آفرینی، در فضای فکری و فرهنگی ایران، بازتابی خارج از معمول می‌یابند.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: ادبیات عرفانی عرصه وسیعی را فراهم کرده است که ماهیت زبان دینی به عنوان موضوع مشترک فلسفه و دین از منظر عرفانی نیز قابل بررسی است. در این میان، مجموعه بزرگ «مثنوی معنوی» نمونه ای از متون عرفانی است که به بررسی دیدگاه خالق آن، جلال الدین محمد رومی درباره ماهیت زبان دینی کمک می کند. مولانا (مولوی، مولانا) یکی از بزرگ‌ترین شاعران ایرانی و احتمالاً یکی از تازه‌ترین شاعران ادبیات جهان است. روش و یافته: این مقاله که با روش کیفی پژوهشی و بررسی اسنادی اشعار مولانا انجام شده است، به شرح زیر تنظیم شده است: ابتدا هفت نظریه اصلی در مورد ماهیت زبان دینی به اختصار توضیح داده می شود. سپس نمونه هایی از مثنوی که مولانا در آن دیدگاه خود را درباره زبان دینی بیان کرده است، تفسیر می شود. در نهایت نشان داده می‌شود که از نظر مولانا، زبان دینی عمدتاً نمادین، سپس قیاس و پس از آن یک‌صدا و در نهایت مبهم است. نتیجه گیری: در خاتمه تحقیق به توضیح مختصری از دلیل دستور مذکور پرداخته می شود که نشان می دهد چرا عرفای مسلمان به عنوان یکی از چهار گروه اصلی علمای مسلمان چنین دیدگاهی را در مورد زبان دینی برگزیده اند.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: تئوری بیگ بنگ و مدل های استاندارد کیهان شناسی مبتنی بر آن بر محدودیت زمانی جهان دلالت دارند. بیشتر فیزیکدانان معتقدند جهان محدود زمانی باید از هیچ ایجاد شده باشد. به منظور اجتناب از پیامدهای الهیاتی و متافیزیکی چنین ایده ای، مهمترین سناریوهایی که ارائه شده اند عبارتند از: (1) جهان از نظر زمانی متناهی نیست، بلکه ماقبل ابدی است. (2) خلقت جهان از هیچ را می توان صرفاً به صورت فیزیکی توضیح داد. (3) هیچ ارتباطی بین محدود بودن زمانی جهان و داشتن آغاز زمانی وجود ندارد، بنابراین جهان همیشه وجود داشته است. (4) آفرینش جهان به عنوان یک واقعیت بی رحم، یک منشأ خود به خودی و بدون علت ex nihilo است. روش و یافته‌ها: در این مقاله قصد دارم سناریوی (2) را مورد بحث و بررسی قرار داده و نقد کنم. برای رسیدن به این هدف، دو مدل فیزیکی مهم یعنی مدل‌های تریون-ویلنکین و هاوکینگ-هارتل که بر اساس نوسانات کوانتومی فرموله شده‌اند، توضیح داده می‌شود. نشان داده خواهد شد که آنها در واقع خلقت جهان را نه از هیچ، بلکه از چیزی توضیح می دهند. نتیجه گیری: هیچ نظریه فیزیکی نمی تواند خلقت جهان از هیچ را با توسل به پدیده های فیزیکی یا قوانین طبیعت توضیح دهد. نتیجه مقاله این است که آفرینش جهان از هیچ تنها با توسل به برخی علل بیرونی می تواند به صورت متافیزیکی توضیح داده شود.

جان سرل با صورت‎بندی نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی می‌کوشد توضیحی قانع‎کننده برای رابطۀ بین حالت‎های ذهنی و بدن (مغز) و حل ‎و فصل مشکل کهن ذهن−بدن ارائه دهد. خاستگاه اصلی طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی، نظریه‎های زیست‎شناسی و فیزیکی، به‌ویژه دو نظریۀ تکامل زیستی و اتمی ماده است؛ بنابر نظر سرل، حالت‎های ذهنی همانند آگاهی و حیث التفاتی، بخشی از جهان طبیعی هستند و فرایندهای زیست‎شناختی مغز، یعنی فرایندهای سلول‎های عصبی سبب ایجاد آگاهی و نیز حیث التفاتی می‎شوند. هدف این مقاله سنجش انتقادی مفهوم سرل از طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی مبتنی بر موضوع مرتبط با «حیث التفاتی» است؛ ازاین‌‎رو نخست با توضیح نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی سرل نشان داده می‎شود که مبانی اصلی این نظریه عبارتند از اینکه همۀ پدیدار‎های ذهنی، مانند احساسات و عواطف، افکار و اندیشه‎ها معلولِ فرایندهای فیزیکی و شیمیایی موجود در مغزند و نیز پدیدار‎های ذهنی صرفاً ویژگی‎های سطح بالاتر مغزند. سپس با بیان اشکالات این نظریه مشخص می‎شود که آیا برخورد با آنها (اشکالات) از موضعِ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی امکان‎پذیر است؟

بحث پیرامون نگاه فلسفی-کلامی حافظ به مقولاتی چون تقدیر ازلی، جبر، اختیار و ارادۀ انسان، پردامنه و مناقشهبرانگیز است. منظور از جبر و تقدیر، تحقّق تخلّفناپذیر و از پیش تعیین شدۀ حوادث، افعال و آیندۀ انسانها بر اثر قوانین ضروری و گریزناپذیر علّت و معلول حاکم بر عالَم، یا مطابق ارادۀ پیشین و تغییرناپذیر خداوند است. از طرف دیگر، به نظر میرسد که دستکم بخشی از عواملِ تعیینکنندۀ افکار، احوال، و اعمال انسان، تحت سیطره و ارادۀ او قرار دارند. سازگارگرایان این دو ادعا را قابل جمع و ناسازگارگرایان غیر قابل جمع میدانند. هدف اصلی مقاله، پژوهش پیرامون چگونگی جمع اشعار تقدیرگرایانه حافظ با اشعار اختیار محور اوست. مقاله را با مروری به تاریخ اندیشههای تقدیرگرایی در ایران باستان و یونان باستان شروع و بَعد، چگونگی طرح آن را در مکتبهای کلامی یهودیت- مسیحیت، و اسلام بررسی میکنیم. سپس، اشعار جبرگرایانه، نوع جبرگرایی، دلایل و انگیزههای جبرگرایانه حافظ بحث می شود.

واقع‌گرایان علمی با استناد به برهان «معجزه نیست» (NM)، صدق (تقریبی) نظریه‌های علمی و وجود هستومندهای (مشاهده‌ناپذیرِ) پیشنهاد شده توسط آن‌ها را علت موفقیت علوم در پیش‌بینی و توضیح می‌دانند. اما ضدواقع‌گرایان با استناد به برهان «فرا-استقراء بدبینانه» (PMI)، ادعا می‌کنند نظریه‌های موفق و در عین حال کاذبِ گذشته نشان می‌دهند که رابطه‌ای بین موفقیت یک نظریه در توضیح و پیش‌بینی، از یک طرف، و صدق آن نظریه، از طرف دیگر، وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین پاسخ‌های واقع‌گرایان به PMI، نظریۀ «واقع‌گرایی ساختاری»، ارائه شده توسط جان ورال است. هدف این نظریه این است که نشان دهد ساختار صوری-ریاضی نظریه‌های موفقِ گذشته در نظریه‌های موفق امروزی حفظ شده‌اند، و ترم‌های حاکی از این ساختارها، به هستومند‌هایی (ساختارهایی) یک‌سان ارجاع می‌دهند. در این مقاله، پس از توضیح NM و PMI، با بررسی و نقد نظریۀ واقع‌گرایی ساختاری در دو خوانش معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانه، نشان خواهیم داد که این نظریه توان رد برهان PMI به شکلی فیصله‌بخش را ندارد. با این حال، برون‌شد مقاله این است که چنان‌چه واقع‌گرایانِ ساختاری دامنۀ واقع‌گرایی خود را به گزاره‌های وجودیِ نظریه‌های علمی، یعنی به نوعی واقع‌گرایی موسوم به "واقع‌گرایی وجودی" محدود سازند، دیگر برهان PMI علیه آن‌ها کارساز نخواهد بود.

از مهم‎ترین تلاش‎های فلسفی جان سرل، رفع تعارضات جدیدی است که در حوزۀ فلسفۀ ذهن[1] مطرح شده است. از این جهت وی به‎عنوان یک فیلسوف ذهن سعی می‎کند چالش‎هایی را مرتفع کند که یافته‎های علم عصب زیست‎شناختی در برابر متافیزیکِ محضِ[2] فلسفی قرار داده است. هدف اصلی این مقاله بررسی دیدگاه سرل در این باب است و مسئلۀ نگارنده این است که نشان دهد توضیح هستی‎شناسانۀ سرل از حیث التفاتی بر مبنای رویکرد فیزیکالیسم مشکل‎آفرین است؛ هرچند وی از روش‎ها و مقدمات موجهی استفاده می‎کند. این بررسی در دو محور کلی انجام شده است: نخست آنکه دیدگاه سرل دربارۀ «حیث التفاتی» تبیین و بررسی شده و سپس نحوۀ پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب زیست‎شناسی [طبیعت‎گرایانه] (به نوعی فیزیکالیسم مورد نظر سرل) ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه سرل و با توجه به نقدهایی که بر دیدگاه وی مطرح خواهیم کرد، آشکار می‎شود که اگر هم چالشی میان مباحث عصب زیست‎شناختی و بحثِ متافیزیکی در بابِ حیث التفاتی وجود نداشته باشد −که این خود محلِ مناقشه است− به ‎نظر نمی‎رسد ارادۀ علمی فلسفی جان سرل برای حل این چالش کافی باشد

دنیل دنت در کتاب از باکتری تا باخ، دیدگاه خاصی درباره‌ی آگاهی را ارائه می‌کند. به نظر دنت، آگاهی، در کنار سایر پدیده‌ها، باید به ‌وسیله علوم فیزیکی بررسی شود. برای رسیدن به این منظور، دنت تلاش می‌کند شکل‌گیری آگاهی را حاصل فرایندهای غیرهوشمند در طراحی ارگانیسم‌ها نشان دهد. مهم‌ترین فرایند طراحی غیرهوشمند، فرگشت به‌وسیله انتخاب طبیعی است. علاوه‌بر فرگشت زیستی در طراحی مغز، طراحی فرهنگ بشری و زبان نیز در فرایندی که دنت آن‌را فرگشت فرهنگی می‌نامد، انجام شده است. درواقع، به نظر دنت، آگاهی توهمی ناشی از چنین فرایندهای طراحی است. در این مقاله، ضمن بررسی نظرات و استدلال-های دنت در کتاب مورد بحث، دیدگاه او درباره‌ی آگاهی نقد می‌شود. محور این نقد، تکیه بر ویژگی‌های غیرقابل تقلیل آگاهی به امور فیزیکی است. هم‌چنین نشان داده خواهد شد که برخلاف دیدگاه دنت، نمی-توان فرگشت فرهنگی را بدون دخالت آگاهی توضیح داد. نتیجه مقاله این است که برای داشتن تصویری کامل از عالم، نمی‌توان پدیده‌ی آگاهی را به‌عنوان یک توهم از مجوعه هویات عالم حذف کرد.