جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خواندن و نوشتن پیامبر(ص) ازجمله مباحث موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده و ذیل آیاتی از قرآن به‌ویژه آیه 48 سوره عنکبوت، محور بحث قرار گرفته است. اینکه محدوده‌ی زمانی (قبل و بعد از بعثت) و مکانی (قبل و پس از هجرت) و دیدگاه‌ها در خصوص خواندن و نوشتن پیامبر(ص) کدام است؟ از پرسش‌های اصلی این پژوهش محسوب می‌گردد. لذا در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه‌ای به بررسی، نقد و تحلیل دیدگاه 35 تن از مفسران و اندیشمندان اسلامی ذیل این آیه پرداخته‌ایم. نتایج نشان می‌دهد که دیدگاه‌های مطرح‌شده دراین‌باره در 11 عنوان متنوع و به دو دوره‌ قبل و بعد از بعثت قابل‌تقسیم است. دیدگاه‌های مربوط به قبل از بعثت عبارت‌اند از: 1-عدم عادت پیامبر بر خواندن و نوشتن. 2-‌تنها نخواندن کتاب‌های آسمانی. 3-تسلط بر خواندن و نوشتن. 4-خوب نخواندن و خوب ننوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن نه عدم توانایی بر آن. 6-عدم توانایی بر خواندن و نوشتن. دیدگاه‌های مربوط به پس از بعثت نیز عبارت‌اند از: 1-خواندن و نوشتن پیامبر. 2-امکان خواندن و نوشتن. 3-جواز و بلااشکال بودن هر دو وَجه (خواندن و نوشتن، نخواندن و ننوشتن). 4-نوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن. ارائه گزارشی نسبتاً جامع و تکمیل نقایص گزارش‌های دیگران در این خصوص، از دیگر نتایج پژوهش حاضر است. نویسندگان بر پایه دلایل قرآنی، تاریخی و عقلی، از میان دیدگاه‌های مطرح‌شده، به این گزاره متمایل شده‌اند که: پیامبر قبل از بعثت نمی‌خواند و نمی‌نوشت و این با توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن منافات ندارد، اما پس از بعثت خواندن و نوشتن ایشان امری دور از ذهن نیست.

رجال‌کشی با گزینش شیخ طوسی با نام «اختیار معرفة‌الرجال» در اختیار ما قرار گرفته است. قرائن حاکی است که گزینش طوسی به مفقود شدن پاره‌‌ای از محتوای رجال‌کشی انجامیده است.گزارش‌هایی از نسخه گزینش شده، در برخی منابع پسین امامیه موجود است. از انبوه منابع اهل‌سنت تنها لسان‌المیزان عسقلانی از رجال‌کشی مطالبی را نقل کرده، در حالیکه اکثر گزارش‌های عسقلانی، در اختیار معرفة‌الرجال موجود نمی‌باشد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به دو سؤال سامان‌یافته، نخست بررسی وجود/ عدم نسخه‌ای از اصل رجال‌کشی نزد عسقلانی و دوم بررسی منابع احتمالی عسقلانی از منبعی غیر از رجال‌کشی در نقل از او. این جستار با روش تحلیلی و رویکرد کتابخانه‌ای با جمع‌بندی شواهدی به این گزاره متمایل شده که اصل رجال‌کشی نزد عسقلانی بوده و او در لسان‌المیزان از آن استفاده کرده، ولی شواهد دستیافته این مطلب را به طور کامل اثبات نمی‌کند.

در متون رواییِ اهل سنت، روایات متعددی در خصوص فضائل امام حسن و امام حسینv به نقل از پیامبر اکرم2 آمده است؛ از جمله حدیث شریف «انّ الحَسن و الحُسین سَیّدا شَباب أهل الجَنه» که در بسیاری از منابع روایی اهل سنت به طرق مختلف نقل شده است. هرچند برخی از محدثان اهل سنت در نگاشته‌های خود در موضوع احادیث متواتر، به تواتر این حدیث اذعان داشته‌اند، اما هیچ‌یک از آنان گزارش جامعی را در این خصوص ارائه نداده و به جمع‌آوری کامل اسانید و مشخص کردن تعداد راویان در هر طبقه نپرداخته‌و یا راویان این روایت را ضعیف شمرده‌اند. در این جستار، ضمن بازپژوهی این حدیث در منابع روایی اهل سنت، به بررسی تواتر این حدیث از طریق ارائۀ طرق متعدد آن و شناسایی راویان در هر طبقه پرداخته شده است. تکمیل گزارش ناقصِ محدثان اهل سنت و ارائۀ گزارشی جامع در خصوص تواتر این حدیث، و بی‌نیازی حدیث‌پژوهان از مباحثی همچون بررسی نوع خبر، درجۀ اعتبار آن و شناخت احوال راویان این حدیث در منابع رجالی، از نتایج این پژوهش است.