جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حشر انسان‌ها در موقف محشر، از مسلمات ادیان الهی بوده و به‌صورت‌های مختلف در منابع و معارف مأثور دینی وارد شده است. تبیین عقلی این‌ دسته مسایل، مورد تأکید بسیاری از اندیشمندان اسلامی بوده است. در این میان، نظام فلسفی صدرا با مبانی و اصول ویژه‌، ظرفیت تبیین این سنخ از مسایل را به‌صورت دقیق دارد. این جستار این مسأله را از منظر صدرا و با روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. براساس اصول حکمت صدرایی -از جمله حرکت جوهری نفس انسانی، نوع متوسط بودن انسان و نیز قاعده اتحاد علم، عالم و معلوم و اتحاد عامل با عمل-، هر فرد انسانی برحسب علم و عملی که در نشئه طبیعت انجام می‌دهد صاحب ملکات و هیئت‌های راسخه‌ی در نفس می‌شوند که صدرا با الهام از قرآن کریم با عبارت «شاکله» بدان اشاره می‌کند. شاکله‌ی هر فرد صورت ملکوتی وی را تعیین می‌کند و فرد در محشر به همان صورت و به‌صورت نوع منحصر به‌فرد و متفاوت از افراد دیگر محشور می‌شود.

شیخ احمد احسایی (م 1241ق) در کنار عالم مجردات (ملکوت) و مادیات (ملک)، عالم دیگری به نام «عالم هورقلیا» قائل است. او مبتنی بر همین دیدگاه کلامی، نظریۀ «هورقلیایی بودن بدن اخروی» انسان را مطرح کرد و به تبیین «معاد جسمانی» پرداخت. احسایی طبق مبنای خود برای انسان دو جسم و دو جسد قائل است؛ جسد عنصریِ متشکل از اعراض دنیوی و جسد هورقلیایی که پیش از مرگ در باطن جسد اول نهفته است و با زوال آن باقی می‌ماند. این جسد از نظر احسایی، همان طینتی است که انسان از آن آفریده شده و در روایات بازتاب فراوان دارد. جسم لطیفی که حامل روح در عالم برزخ تا نفخ صور اول است و جسم لطیف هورقلیایی که قبل از مرگ در دل جسم اول نهفته بوده و پس از مرگ به‌صورت مستدیر باقی می‌ماند و در قیامت محشور می‌شود. بدن اخروی که متشکل از جسم دوم و جسد دوم است، همان بدن دنیایی است، با این تفاوت که بدن دنیایی کثیف و متراکم است، ولی بدن اخروی تصفیه شده و لطیف است. وی از همین‌جا نتیجه می‌گیرد که به معاد جسمانی برخاسته از متن شریعت اسلامی معتقد است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، جوابی برای این سؤال اصلی فراهم کرده که «احسایی، معاد جسمانی را چگونه با نظریۀ هورقلیایی بودن جسم اخروی، تبیین و اثبات می‌کند».