جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی خاتم انبیا و اولیا از جمله مسایل مهم در عرفان نظری ابن‌عربی و فلسفه‌ی ملاصدرا است. پرسش مطرح این است: خاتم انبیا و اولیا در اندیشه‌ی آنان چه کسی است؟ تردیدی نیست در اینکه در اندیشه‌ی این دو قطب عرفان و فلسفه، خاتم انبیا حضرت محمد (ص) است؛ اما اینکه خاتم اولیا کیست؟ اتفاق نظر وجود ندارد. در آثار ابن‌عربی از افراد مختلف به عنوان خاتم اولیاء نام برده شده است، این در حالی است که از نظر ملاصدرا خاتم اولیا حضرت مهدی (عج) است. دیدگاه این دو عارف و حکیم اسلامی در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی مورد مقایسه قرار گرفته است. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد ابن‌عربی، در مورد خاتم اولیا دیدگاه روشن و یگانه نداشته است. مبتنی بر همین مفروض، -با اینکه خاتمیت حضرت مهدی (عج) بر اساس منابع اسلامی اثبات ‌شده است-، مسأله ختم ولایت، در عرفان ابن‌عربی گرفتار ابهام و باعث سوء برداشت گردیده است.

برای اثبات وجود خداوند، برهان‌های متعدد با تقریرهای متفاوت اقامه شده است. از مهم‌ترین آن‌ها «برهان وجودی» است که دو تقریر مهم آن توسط لایب‌نیتس و علامه طباطبایی ارائه شده است. بر اساس تقریر لایب‌نیتس، تصور موجود مطلقی که بزرگ‌تر از آن در ذهن قابل تصور نیست، امکان دارد. پس چنین موجودی بالضروره باید وجود داشته باشد که همان خدا است. علامه طباطبایی از طریق اثبات حقیقت عینی وجود، وجود واجب‌الوجود را اثبات می‌نماید. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی به مقایسه برهان وجودی لایب‌نیتس و برهان وجودی (صدیقین) علامه طباطبایی پرداخته است. هر دو برهان، تشابه‌ها و تفاوت‌هایی دارد. در اندیشه لایب‌نیتس، موجودی که بالاتر و کامل‌تر از آن قابل‌تصور نیست، چنین موجودی باید در خارج هم ممکن باشد و الا بزرگ‌تر و کامل‌تر نخواهد بود. پس آن موجود خداوند است. در اندیشه علامه طباطبایی، بر اساس اصول تحقق واقعیت عینی، امتناع تناقض و زوال‌ناپذیری واقعیت عینی، ضرورت ازلی خداوند اثبات شده است و سایر موجودات به‌عنوان آثار و قائم به وجود واجب‌الوجود، اثبات شده است.

‫مسئله اثبات وجود خداوند دغدغهاي است که در ضمير انسانها وجود داشته و با سپري شدن زمان، موجب به وجود آمدن نحلهها و مکاتب گوناگون شده است. عدهاي از وجود خداوند دفاع کرده و گروهي نيز عليه آن مطالبي بيان کردهاند. ابنسينا و لايبنيتس از جمله فيلسوفان موحد هستند که با توجه به مباني فلسفي خود، براهين متعددي را براي اثبات وجود خداوند اقامه کردهاند. از جمله براهيني که ابن سينا بيان کرده، برهان صديقين است. وي در اين برهان از طريق تحليل وجود، وجود واجب را ثابت نموده است که در واقع، خود واجب دليل خودش قرار گرفته است. برهان ديگر، برهان امکان و وجوب است که در آن از طريق ممکن و وجود مخلوقات، وجود خداوند را ثابت کرده است. همچنين از طريق برهان حرکت و برهان وسط و طرف، وجود واجب را ثابت نموده است. مهمترين آنها برهان صديقين و امکان و وجوب است. لايبنيتس نيز دلايل متعددي براي اثبات وجود خداوند اقامه کرده است. از جمله آنها برهان وجودي است که در آن از طريق مفهوم وجود، وجود خداوند را ثابت کرده است. برهان ديگر، برهان جهان شناختي است که از طريق وجود مخلوقات و وجود ممکن، وجود خداوند را ثابت کرده است؛ به اين معني که وجود هر يک از ممکنات نيازمند تبيين چيزي خارج از وجود خودشان است و آن خداوند است. همچنين از طريق برهان حقايق ازلي و برهان هماهنگي، وجود خداوند را ثابت کرده است. به نظر ميرسد، مهمترين آنها برهان وجودي و برهان جهان شناختي است. بين برهان وجود شناختي ابنسينا و لايبنيتس شباهتي وجود ندارد؛ مگر در موارد اندک و جزئي؛ زيرا منظور ابنسينا از وجود، مصداق آن است؛ بر خلاف لايبنيتس که مقصود وي از وجود، مفهوم وجود است. اما در برهان امکان ابنسينا و برهان جهان شناختي لايبنيتس، از سويي در هر دو از وجود ممکنات براي اثبات واجب استفاده شده است و از سوي ديگر، لايبنيتس براي اثبات برهان خود از تجربه مدد ميجويد؛ اما ابنسينا براي اثبات آن از تجربه بهره نميبرد.