جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اشتغال انسان مدرن و صنعتی به زندگی مادی، موجب تغییر سبک زندگی او شده است؛ به‌گونه‌ای که از برخی نیازهای اساسی خود که ارتباط مستقیم با سلامت روح و جسم او دارد غافل است. گسترش فرهنگ فردگرایی و اصالت لذت، موجب شده است افراد از روی‌آوردن به تولید نسل و تربیت آن سر باز زنند یا به آن اهمیت چندانی ندهند. با توجه به اهمیت سبک زندگی اسلامی در این پژوهش به این سؤال پاسخ می دهیم که اهمیت فرزندآوری در آیات و روایت چیست و چه نقشی در زندگی شخص می تواند داشته باشد. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و استنباطی، برگرفته از آیات و روایات و یافته‌های علمی می‌باشد. در پژوهش حاضر درمی‌یابیم که دین اسلام با رویکردی مثبت، به فرزندآوری توجه کرده است و با یادآوری مزیت‌های دنیوی و اخروی و ارائۀ دستورهای ظریف در جهت فرزندآوری، پیروان خود را به استقبال از این امر خجسته تشویق می‌کند. فرزندآوری با توجه به ایجاد آثاری، همانند برقراری رابطۀ مودّت و رحمت میان والدین، تثبیت بنیان خانواده، شادی‌آفرینی فرزند در خانواده، داشتن احساس ثمرۀ والدین در زندگی، زیادشدن برکت و روزی و ایجاد احساس امنیت روانی در دورۀ کهن‌سالی موجب سلامت معنوی والدین می‌شود.

هدف: نشر معارف متصدی تدوین کُتب درسی تفسیر در دانشگاه است، تاکنون این کتب حول محور غُرر آیات تدوین شده است؛ اما کتاب درسی بر محور «تربیت» نوشته نشده است. روش: روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است. یافته‌ها: بر اساس یافتة پژوهش، نوشتن تفسیر تربیتی با در نظر گرفتن روش‌های عام تفسیر، و نیز روش‌های خاص تفسیر تربیتی مانند: توضیح آیات با عنایت به فرایند تربیت، استخدام علوم تربیتی برای توضیح آیات، توجه به بعد تربیتی قرآن در بیانات تفسیری، نظریه‌پردازی‌های تربیتی بر اساس قرآن و ضرورت توجه به مبانی عام تفسیر، و نیز مبانی خاص تفسیر تربیتی مانند: وجود آموزه‌های تربیتی در قرآن، توجه به اصل تزکیه و تربیت قبل از آموزش، جامع‌نگری قرآن به تربیت و توجه آن به همه ابعاد انسان، هماهنگی قرآن با فطرت انسان، توجه به الگوهای تربیتی مطرح شده در قرآن و استفاده از ابزارهای معرفتی متفاوت در شناخت تربیت، و در نظر گرفتن قواعد عام تفسیر مانند: قاعده بطن آیت‌الله معرفت مورد نیاز بوده است، نتیجه‌گیری: با توجه به نیاز تربیتی دانشجویان در حوزه‌های معرفتی، فطری، اخلاقی و رفتاری از یک سو و نگاه به روش‌شناسی، مبانی و قواعد تفسیر موضوعی تربیتی، ضرورت نگارش این تفسیر به‌ویژه برای دانشجویان رشته علوم تربیتی نمایان شده است.

تقریب مذاهب از ضروریات جامعه اسلامی است. قرآن بزرگ‌ترین منبع تقریب مذاهب است، از زمان پیامبر(ص) بنا بر مفاد قرآن و سیره ایشان تفسیر آیات قرآن رایج و تاکنون ادامه دارد، با توجه به توصیه قرآن به عدم تفرقه و امکان فهم و تفسیر قرآن، بر اساس منبع کتابخانه و با روش تبیین و تحلیل داده­‌ها، در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که آیا امکان تفسیر تقریبی قرآن وجود دارد؟ و در صورت امکان آن مبانی این شیوه از تفسیر کدام است؟ و چه کسی اولین بار تفسیری با رویکرد تقریبی نوشته است. با بررسی در اولین تفاسیری که مستقل از جوامع روایی نگاشته شدند که سرآغاز آن از تفسیر جامع البیان طبری است و با بررسی تفاسیر ابن­‌ابی­‌حاتم، ابن­‌منذر و ثعلبی این نتیجه حاصل شد که تفسیر تقریبی، روشی تحقق یافته است که اولین مورد آن، تفسیر ثعلبی با بررسی موردی اهل بیت(ع) در این پژوهش قابل مشاهده است که از تفاسیر دیگر از این جهت، متفاوت است. ویژگیهایی مانند: انصاف در قلم، ارادت به شخصیتهای مهم اسلامی، بصیرت خاص و محل سکونت او بر این تفاوت گواه است.

شناخت رفتار اخلاق‌مدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت و تطبیق آن با پس از رهبری‌اش می‌تواند سیاست‌های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی‌اش را تبیین وبرجسته‌تر بنمایاند. امام‌علی(ع)در قامت یک زمامدار می‌کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله‌ای نشان دهد آموزه‌های اخلاق‌مدارانه مورد تأکید درخلافت، با آموزه‌های اخلاق‌مدارانه در دوران پیش‌از حکومت تفاوتی نداشته است. برخورد و جنگ با شورشیان دردوره غارات، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاق‌مدار می‌کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش ‌گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق‌مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت برمحور اخلاق‌ بر مدّعی دیندار بی‌اخلاق ترجیح و برتری دارد. مقاله پیش‌رو به تبیین این تئوری نوین در حوزه تئوری‌های رهبری پرداخته است. هدف از این پژوهش نشان دادن نمونه‌ای آشکار از این اخلاق‌مداری در دوره «غارات» است که چگونه امام اصول اخلاقی را در قامت زمامداری‌اش و در گستره حکومت کوتاه و پرفراز ونشیبش حفظ کرد و کلیت قاعده تلازم میان قدرت و انحصارطلبی را به چالش کشید. یافته‌های این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی صورت پذیرفته، چنین تبیین می‌کند که درسیره امام‌علی(ع) اخلاق‌مداری در همه کُنش‌‌‌ها و پدیده‌های اجتماعی و سیاسی اصالت دارد و او برای رسیدن به اهداف مقدس خود کوچک‌ترین مسائل اخلاقی را فدا نمی‌کند و این امر نه تنها در زمان نداشتن قدرت، بلکه در زمان داشتن قدرت نیزنمایان است.

یکی از مسائل مهم اعتقادی، گسترة علم پیامبران از جمله پیامبر اسلام (ص) است. محمد شحرور بر اساس مبانی فکریِ خویش دیدگاه­هایی بحث­برانگیز را در حوزه­های مختلف مطرح کرده است. پژوهش حاضر در گام نخست به شیوة توصیفی – تحلیلی مسئله گسترة علم پیامبر اسلام (ص) از دیدگاه شحرور را تبیین کرده است. بر اساس دیدگاه او پیامبر دارای سه مقام رجلیت، نبوت و رسالت است که در نخستین مقام، علمی فرابشری ندارد؛ اما در مقام نبوت دارای علم غیب محدود به خبرهای غیبیِ تکوینی و تاریخی است؛ خبرهای صدق و کذب پذیری که امکان شرح آنها توسط پیامبر برای معاصرانش وجود نداشته است و بر اساس قاعدة «ثبات نص و حرکت محتوا» با پیشرفت علوم در عصرهای بعد، تأویل می‌شود. گسترة علم پیامبر در مقام رسالت نیز محدود است. تنها وظیفة رسول ابلاغ بایدها و نبایدهایی است که با اختیار انسان اطاعت یا نافرمانی می‌شود و جز در موارد بسیار محدود، نسبت به شرح آنها وظیفه‌ای ندارد. رسالت پژوهش حاضر پس از تبیین دیدگاه مزبور، بررسی انتقادی آن است.

یکی از مسائل مهم در حوزه کلام و فلسفه دین، مسئله گستره دین است. پژوهش حاضر با تحلیل و تبیین زبان و منطق ویژه محمد شحرور در بحث گستره دین، دیدگاه او را در این باره به شیوه توصیفی – تحلیلی و با رویکردی انتقادی بررسی کرده است. بر اساس دیدگاه شحرور، دین گستره‌ای وسیع به پهنه تاریخ بشر دارد که می‌توان آن را اسلام نام نهاد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله خاتم رسولان است و دین او جامع و جاودان است. به صورت کلی از منظر شحرور می‌توان دین را دارای دو بخش «هست و نیست‌ها» و «باید و نبایدها» دانست. این گستره وسیع، محتوای نبوت و رسالتِ حضرت محمد صلی الله علیه و آله را تشکیل می‌دهد. از دیدگاه شحرور آیات مربوط به بخش اول در طول تاریخ و بر اساس قاعده «ثبات نص و حرکت محتوا» با پیشرفت علوم تأویل و فهم می‌شود و به اصطلاح، نبوت به گستردگی تاریخ بشر امتداد دارد. آیات بخش دوم نیز بر اساس اقتضائات زمانه اجتهادپذیرند. از منظری دیگر، شحرور، حوزه سنت را به معنایی ویژه و بسیار محدود در نظر گرفته است. مبانی تصوری و تصدیقیِ دیدگاه شحرور درباره گستره دین با اشکال‌های جدی روبروست و این دیدگاه پذیرفتنی نیست.

در منظر ملکیان جمع عقلانیت و معنویت راه رهایی است و گزاره­های دینی به جهت تعبدی بودنشان غیرعقلانی‌اند و انسان مدرن نیازمند معنویت توأم با عقلانیت است که به کاهش درد و آلام انسانی بینجامد. در مقابل، به عقیده شهید مطهری معنویت همان دین و حقیقت اسلام است و از لوازم فطرت بشر است که دین به تعالی‌رساننده این نیاز فطری است و تعبد محض و غیر عقلانی را از ساحت اسلام دور می‌داند. جوادی آملی شالوده طرح معنویت را بر اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع پی‌ریزی می‌کند که هر امر معنوی از پشتوانه تکوینی برخوردار است و تعالیم دینی از سنخ حقایق‌اند که به صورت اعتبار ظاهر شده و به شکل دین تجلی یافته‌اند. ما در این مقاله با مقایسه اندیشه‌های آنان به تحلیل و نقد نظریات ملکیان پرداخته‌ایم. ما حصل بحث آن است که ادله نظریه‌پرداز ناتمام بوده و از تحلیل منطقی متقن برخوردار نیست و به دیدگاه پراگماتیستی می‌انجامد.

مواجهه گریزناپذیر انسان با سختی‌ها و رنج‌ها از زمره سنت عام الهی است که به قانون ابتلا شهره است. متکلمان آلام را بازتاب حکمت الهی دانسته و به بیان فلسفه شرور پرداخته‌اند. پاره‌ای ‌از روایات به افرادی اشاره دارند که در دنیا و آخرت، در عافیت کامل بسر می‌برند؛ ظاهر این روایات با عمومیت سنت ابتلای که دارای پشتوانه دینی و عقلی است، منافات دارند. مسئله این پژوهش ارائه مفهوم صحیحی ازاین روایات است، تا علاوه بر رفع تعارضات ظاهری، راهکاری برای رهایی از رنج‌های پیش‌رو پیشنهاد دهد. نوشتار پیش‌رو با بهره‌گیری از شیوه‌ کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا تلاش می‌کند تا ضمن بیان اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا»در سایه‌ی ارائه مفهوم صحیح این روایات، وجه جمع میان آنها و سنت فراگیر ابتلای را بیابد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا» قابل خدشه‌ نیست. مفهوم «عافیتِ» مطرح شده در آنها با مفهوم آن نزد عامه، اهل لغت و سایر روایات مغایرت دارد و با سنت عام ابتلا همسو است.

شناخت رفتار اخلاق­‌مدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت و مدیریت و تطبیق آن با پس از رهبری­‌اش می­‌تواند سیاست­‌های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی­‌اش را تبیین و برجسته­‌تر بنمایاند. امام­ علی علیه السلام در قامت یک زمامدار می­‌کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله­‌ای نشان دهد آموزه­‌های اسلامی مورد تأکید در خلافتش، همانی است که در دوره پیش­ از حکومتش قابل رفتارشناسی است. جنگ با خوارج، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاق­‌مدار می­‌کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش ­گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق­مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت برمحور اخلاق­ بر دیندار بی­ اخلاق ترجیح و برتری دارد. مقاله پیش­‌رو به تبیین تئوری نوین در حوزه تئوری­‌های رهبری پرداخته است. یافته­‌های این پژوهش که با رویکردی توصیفی و تحلیلی و بیشتر بنابر منابع اهل­ سنت صورت پذیرفته است، چنین تبیین می­‌کند که گزاره­ه‌ای این اخلاق­‌مداری و نیز کارکرد سلبی و ایجابی این رفتار می­‌تواند جامعه تحت امر زمامدار را اخلاق­‌محور سامان دهد، گفت­ و گو بر پایه گزاره­‌های خاصِ اخلاق­‌مدار، تن دادن به خواسته­‌های اصلاح­ گرایانه بنابر بر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم جهت ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ حرمت کرامت انسانی و پاسداشت حقوق افراد مخالف و شبه مخالف نه بر پایه خویشاوندی و سابقه حضور در عرصه­‌های مختلف سیاسی، می­‌تواند کشمکش به وجود آمده در جامعه را با رفتار اخلاق­­‌مدار زمامدار دفع کند.

یکی از ضروریات دین مبین اسلام، فراگیری احکام دین است که درک و فهم درست نسبت به مسائل آن و پایبند بودن به آن، تضمین کننده سعادت انسان است. کسی که اسلام را به عنوان دین خود بر می‌گزیند باید برنامه‌‌های تربیتی و رفتاری خویش را مطابق با احکام دین تنظیم نماید، انجام چنین تکالیفی نیازمند شناخت دقیق و صحیح اصول و روش‌‌هایی است که بتواند آن را در زندگی خود اجراء نماید. بر این اساس قرآن کریم و روایات ائمه هدی (علیهم‌السلام) بر این موضوع تأکید بسیار نموده و همگان را به یاد گرفتن این اصول و روش‌‌ها تشویق و ترغیب کرده‌‌اند. از آنجا که سیره و کلام حضرت علی (علیه السلام) که خود جلوه‌‌ی کامل انسان الهی و تبلور عینی تفکر توحیدی است، طبعاً اصول و روش‌‌های تربیتی نیز خدا گونه و به منظور تکامل انسان طراحی شده است. بنابراین در این تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی، با بهره گیری از آموزه‌‌های امیرمومنان (علیه السلام) به عنوان الگوی کامل، به ویژه کلام حضرت در فرازهای نهج البلاغه، سعی می‌‌شود تا اصول و روش‌‌های تربیتی مؤثر در پایبندی به تکالیف الهی مورد بررسی قرار گیرد. یکسری از این اصول مربوط به مبانی جهان شناسی است مانند (خدا محوری، آخرت‌‌گرایی) و یکسری از این اصول مربوط به مبانی انسان شناسی است همانند: (کرامت انسان، اختیار داشتن، تربیت پذیری انسان، اصل آسان‌‌گیری، اصل عدالت، اصل تعقل، اصل صداقت و اصل فطری بودن تربیت)؛ چنانچه با در نظرگرفتن هریک از این اصول، اثری مطلوب در رفتار و سعادتمندی دنیوی و اخروی به وجود خواهد آمد. همچنین حضرت در نظام تربیتی خود متناسب با اصول تربیتی از یکسری روش‌‌های تربیتی نیز بهره برده‌‌اند تا انسان را نسبت به تکالیف الهی پایبند نمایند؛ چرا که حفظ و پایبندی به اصول و روش‌‌ها در مسیر تربیت از اساسی ترین نظام تربیت علوی است که برخی از این روش‌‌ها عبارتند از: روش ابراز محبت که دارای شیوه‌‌های مختلفی است (محبت زبانی، محبت رفتاری)، روش اعتماد سازی، روش موعظه و تذکر، توجه به معاد، تشویق و تنبیه، الگو بودن پیامبر و امیرمومنان (علیهم السلام) و یاران خاص که می‌‌تواند نقش مهمی در پایبندی به تکالیف الهی داشته باشد که در این تحقیق به آنها اشاره خواهد شد.