جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریۀ ولایت فقیه یکی از مهم‌ترین ارکان اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره) برای رهبری جامعۀ اسلامی در عصر غیبت امام معصوم (ع) است. به‌علاوه ایشان، تنها فقیهی است که توانست بر مبنای این نظریه، حکومت اسلامی تشکیل بدهد و به آن به‌عنوان اولین تجربۀ حاکمیت فقیه بر جامعه نمود عینی ببخشد. سوال اصلی مقالۀ حاضر این است که آیا اندیشۀ سیاسی امام خمینی از زمان انتشار کتاب کشف اسرار تا تدوین کتاب ولایت فقیه دچار تحول شده یا ثابت بوده است. برای پاسخ به این سؤال با بهره‌گیری از روش مقایسه‌ای، محتوای دو کتاب امام خمینی با عنوان کشف اسرار و ولایت فقیه تحلیل و بررسی شده‌ است. فرضیۀ پژوهش براین‌اساس است که امام خمینی نظریۀ ولایت فقیه را در هر دو کتاب مذکور مطرح کرده است و مجتهد عادل را در عصر غیبت، جانشین امام معصوم با تمام اختیارات او می‌داند. بنابراین امام خمینی در زمان‌های مختلف براساس مقتضیات زمان و مکان – که از نظر ایشان دو عنصر کلیدی در اجتهاد است – ابعاد مختلف اندیشۀ سیاسی خود را مطرح کرده است، اما چارچوب اندیشۀ سیاسی امام خمینی از ابتدای نظریه‌پردازی تا پایان عمرشان ثابت بوده است. چارچوب نظری حاکم بر اندیشۀ امام خمینی در هر دو کتاب، مبتنی‌بر دیدگاه تشیع در باب شیوۀ رفتار مؤمنان با حاکم جائر است که اصل اساسی در این مکتب، نفی همکاری با حاکم جائر است، مگر اینکه شرایط خاصی این همکاری را مجاز کند. این مبنا قادر است اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی را در ادوار مختلف سیاسی ایشان از جمله شدت و ضعف رویکرد ایشان را نسبت‌به حکومت پهلوی تبیین کند.

بررسی و علت‎یابی چگونگی پدیدآمدن حکومت‎ها و نیز زوال و سقوط آنها از جمله مهم‎ترین موضوعات مورد توجه اندیشمندان علوم انسانی بوده است. یکی از این اندیشمندان، ابن‎خلدون، متفکر مسلمان قرن هشتم هجری است که پس از مطالعات گستردۀ تاریخی، نظریۀ خود را با عنوان «علم جدید عمران» ارائه کرد. با این نظریه می‎توان ظهور و سقوط حکومت‎های گذشته را تبیین نمود؛ ولی آیا با این نظریه می‎توان ظهور و سقوط حکومت‎های معاصر را هم تبیین کرد؟ در پاسخ می‎توان گفت با وجود اینکه شاخص‎های (عوامل) تعیین‎شده از سوی ابن‎خلدون در مورد ظهور و سقوط حکومت‎‎ها که با نگاه واقع‎گرایانه تدوین‎شده، فرازمانی بوده است و امروزه هم کاربرد دارد؛ ولی با توجه به تغییر عصبیت‎ها و ظهور عصبیت‎های نوین و نیز نقش سازمان‎های بین‎المللی و دولت‎های خارجی و فناوری‎های جدید، به‎ویژه رسانه‎ها در ظهور، ثبات و سقوط حکومت‎‎ها می‎بایست این نظریه بازبینی‎شده و اصلاحاتی را در کاربرد این نظریه به‎کار گرفت تا امکان تبیین دقیق‎تر و واقعی‎تر ظهور و سقوط حکومت‎های معاصر براساس این نظریه فراهم شود.

امامت، اندیشه سیاسی مطلوب اسلامی از منظر تشیع است. محتوای اندیشه امامت، «ولایت» است. مفهوم ولایت هم در عصر حضور و هم در عصر غیبت امام معصوم، رابطه بین امام و ماموم، و یا حاکم و مردم را مشخص می‌کند. در صورت عملی شدن این رابطه، «نظام ولایت» شکل می‌گیرد. مکتب حاج قاسم، مکتب ولایت و مکتب قرآن است و او در تلاش بود تا مبانی فکری و عملی خود را با قرآن، سنت معصومین7 و اندیشه‌های امام خمینی; پیوند بزند. حاج قاسم در درجه اول عبد مخلص خداوند متعال بود و ولایت‌مداری او از سرچشمه عبودیت مخلصانه وی نشات می‌گیرد. او در انسان‌شناسی، خود را عبد و سرباز شناخته است. به همین دلیل حاج قاسم تمام همت خود را صرف دفاع از مسیر ولایت می‌کند و با این‌که به لحاظ سلیقه شخصی، نظامی بودن را با روحیات خود متناسب نمی‌داند؛ ولی به دلیل عمل به وظیفه سربازی و عبد بودن خود، جهاد در راه مولای خود را شغل اصلی خود انتخاب می‌کند. این مقاله در راستای مطالعه جایگاه ولایت در مکتب حاج قاسم سلیمانی، با استفاده از روش تحلیل محتوا، متن وصیت‌نامه شهید سلیمانی را به مثابه کامل‌ترین، معتبرترین و آخرین سند برجای مانده از آن شهید، مورد تحلیل کمی و کیفی قرار داده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که ولایت‌مداری پربسامدترین مفهوم موجود در مکتب شهید سلیمانی است. اگر مکتب حاج قاسم را به مثابه یک مثلث ترسیم کنیم، یکی از اضلاع آن ولایت‌مداری و دوضلع دیگرش خدامحوری و جهاد در راه خدا برای نجات مخلوق خدا است. به این ترتیب گرچه ولایت‌مداری یکی از اضلاع مکتب سه ضلعی حاج قاسم است، با این حال دو ضلع دیگر نیز به کمک همین ضلع و تحت رهبری آن امکان تحقق می‌یابند. بنابراین دال مرکزی مکتب حاج قاسم همان ولایت‌مداری است که این امر از دوران مبارزات او با رژیم طاغوت تا روز شهادتش در 13 دی‌ماه 1398بر تمام اندیشه و رفتار او حاکم بوده است.

پژوهش حاضر با نگاهی قرآنی، علل سقوط و انحطاط تمدنها را با توجه به قوانین و سنّت‌های اجتماعی و طبیعی الهی جاری در دنیا، مورد بررسی قرار داده و عوامل فروپاشی تمدنها از دیدگاه قرآن را با تأکید بر سرگذشت اقوام پیشین شرح می‌دهد. پژوهشگر می‌کوشد راز تیره‌ بختی تمدن ها و جوامع مختلف بشری را از منظر آموزه‌های قرآن با نگاه عبرت آموزی تبیین نماید. بر اساس آیات قرآن کریم، تمدنها همواره در معرض آفات و تهدیداتی هستند که عموماً بر اثر عملکرد ناعادلانه زمامداران، دوری از اصول و ارزشهای دینی، عدم همراهی مردم با زمامداران، تفرقه و اختلاف و توطئه مخالفان و دشمنان بوجود می آید. و این جزء سنن الهی است که هرگاه علت محقق شد معلول جامه عمل به تن کند بدون اینکه جبری در کار باشد. در نگاه قرآن کریم عدالت به معنای رعایت حدود الهی محوری ترین عامل در بقاء تمدن ها و بی عدالتی به معنای خروج از حدود الهی عامل اصلی فروپاشی جوامع و تمدن هاست. لذا ظلم و بی عدالتی زمامداران یکی از عوامل مهم سقوط تمدن ها از منظر قرآن شمرده شده است. هم چنین خصلت های ضد ارزشی تکبّر، تجملگرایی، اسراف و تبذیر، رشوه، فساد اخلاقی، ناسپاسی، عدم عدالت در معاملات و ترک امر به معروف و نهی از منکر در کنار تفرقه، اختلاف و عدم همراهی مردم با زمامداران از عوامل دیگر سقوط تمدن ها از منظر قرآن است. و در نهایت تأثیر توطئه دشمنان اعم از داخلی و خارجی در فروپاشی تمدن ها بررسی شده است.

با توجه به دغدغه محقق در مورد وضعیت موجود در ادبیات سیاسی حاکم برجهان موضوع مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته شده است که سوال اصلی و فرضیه تحقیق چنین مطرح شده است. آیا گسترش سلام در طول تاریخ ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده و یا آنگونه که مستشرقین اروپایی مدعی شده اند برگرفته از هویت جنگ جویانه آن است؟ فرضیه تحقیق: به نظر می رسد گسترش دینی اسلام ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده است. اما اغلب مستشرقین، اسلام را جنگ طلب و گسترش آن را معلول همین عامل می دانند. لذا جهت اثبات اینکه اسلام صلح طلب بوده و اصل همزیستی مسالمت آمیز را مدنظر قرار می دهد موضوع در سه محور بررسی شده است .موضوعات بررسی شده منابع اسلامی از جمله قرآن سیره پیامبر و سیره ائمه می باشد. و در مقابل نظریه اسلام گروهی از مستشرقین اروپایی مدنظر تحقیق وجود دارند که مخالف نظر اسلام نظر دارند و اسلام را جنگ طلب و خشونت محور می دانند که نظریات مستشرقین اروپایی در دوره های مذکور بررسی و ذکر گردیده است.

چکیده پایان نامه (شامل خلاصه, اهداف, روش های اجرا و نتایج به دست امده):پژوهش درباره زندگی امامان معصوم علیهم السلام به خصوص رویه های سیاسی انان امری ضروری است , زیرا اقیانوس فضایل,معارف و عقلانیت سیاسی با مصلحت اندیشی انان بهترین الگو برای همگان به ویزه حقیقت طلبان و رهبران دینی و سیاسی می باشد. یکی ازموضوعات شایان پژوهش در این زمینه بررسی صلح قهرمانه امام حسن (ع) با معاویه و قیام پیروزمندانه امام حسین (ع) با یزید است.فلسفه سیاسی اسلام و مکتب شیعی برای مدیریت عقلانی جامعه به ضرورت امامت است و امامت و رهبری از مهمترین اصل اسلام و یک مسولیت به شمار می اید و عامل بقای دین محسوب می شود. در اتخاذ رویه سیاسی امام حسن (ع) و امام حسین(ع) مقتضیا ت زمان و مکان نقش به سزایی داشته و دین,سیاست,عقل,مصلحت و تکلیف از عوامل ترسیم کننده رویه سیاسی انان می باشد. امام حسن (ع) به دلیل اوضاع نا مساعد داخلی و خیانت اطرافیان خود جنگ با معاویه را بر خلاف مصالح جامعه و امت اسلامی و حفظ موجودیت اسلام تشخیص دادند و مغایر با عقلانیت و مصلحت دانستند لذا با معا ویه صلح نامه ایی را با پنج ماده توافق نمودند.رویه سیاسی امام حسین (ع) نیز قبل از شهادت امام حسن (ع) همانند رویه ایشان بود .مهمترین بخش دوران سیاسی امام حسین (ع) جانشینی یزید بعد از معاویه می باشد که از این طریق قیامش را بر علیه حکومت بنی امیه از روی عقلانیت و مصلحت برای حفظ دین اغاز نمودند. مقایسه رویه های سیاسی انها مربوط به وضع شرایط دوستان و دشمنان و مسایل بیعت، دعوت و امر به معروف و نهی از منکر می باشد .در نتیجه رویه های سیاسی امام حسن (ع)و امام حسین (ع) بر اساس مقتضیات زمان و مکان با عقلانیت سیاسی و در نظر گرفتن مصلحت با هدف حفظ دین بوده که در اصل دو رویه با یک رسالت است.

پیروزی معجزه آسای انقلاب اسلامی که مهمترین واقعه قرن بیستم در ایران است، بدون رهبری پیامبرگونه امام خمینی، در شروع و استمرار انقلاب، امکان پذیر نبود. مشروعیت رهبری ایشان از عوامل و عناصر چندی نشأت می گیرد که مرجعیت از مهمترین آنهاست. این مقاله بدون اینکه نقش سایر عوامل ــ از جمله شخصیت فردی، شجاعت انقلابی، نفوذناپذیری و قاطعیت امام خمینی ــ را نفی کند، در پی بررسی نقش مرجعیت در رهبری سیاسی ایشان است. این امر مستلزم بررسی مفهوم مرجعیت و جایگاه آن در کلام شیعه است که ابتدا مختصری به آن پرداخته شده است. سپس با بررسی کارکردهای مرجعیت، نقش این مقوله در قیام انقلابی امام خمینی و فراگیر شدن انقلاب و تبعیت مردم ایران از ایشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در حال حاضر، توجه به عوامل فرهنگی و اعتقادی در ژئوپلیتیک، جنبه‌های دیگری از همنشینی جغرافیایی را مطرح ساخته که از نمونه-های آن می‌توان به تفکر شیعی اشاره کرد. تا پیش از انقلاب اسلامی، دین اسلام دینی فاقد کارکردهای سیاسی محسوب می‌شد، اما انقلاب اسلامی ایران جنبه‌های بالقوه سیاسی آن‌را بالفعل ساخت و تفکر شیعی با انسجام ساختاری در ایران نشان داد که توانایی به ظهور رساندن یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های تاریخ را دارد. همچنین تحولات اخیر در خاورمیانه و دولت – ملت سازی در عراق که به افزایش نقش شیعیان در ساختار هرم سیاسی در این کشور و بازیابی هویت شیعیان در منطقه منجر شده است، سبب ظهور نگرش‌های جدیدی در قبال چشم‌انداز سیاسی- امنیتی منطقه خاورمیانه شده است. در این میان ژئوپلیتیک تشیع یکی از مهمترین نگرش‌های سیاسی است که از سوی دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بارها مورد توجه قرار گرفته است.نقش حساس این عنصر در صحنه سیاست بین‌المللی باعث شد تا ژئوپلیتیک کشورهایی که تمام یا اکثریت جمعیت آنها مسلمان و بالاخص شیعه بودند، در نگرشی مجدد ارزیابی شود. این امر در حیطه‌ای که پیوستگی جغرافیایی و جایگاه خاص این حیطه از جهان به لحاظ دسترسی به عظیم‌ترین منابع نفتی خودنمایی می‌کرد، پدیده‌ای به نام جهان تشیع را مطرح کرد.با توجه به ایدئولوژی خاص جنبش‌های اسلامی و شیعی، دست‌یابی آنها به منابع انرژی و قدرت سیاسی آنها در مناطق حساس جغرافیایی، اهمیت ژئوپلیتیک آنها چندین برابر شده و به همین دلیل قدرت‌های غربی تلاش می‌کنند تا مانع چنین رویدادی شوند چرا که از منظر آنها تهدیدی جدی به‌شمار می‌آید. در این میان نقش سیاست‌ خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال موضوع ژئوپلیتیک شیعه اهمیت مضاعف پیدا کرده چرا که با توجه به تحولات دهه اخیر، این موضوع می‌تواند برای جمهوی اسلامی ایران هم فرصت باشد و هم تهدید.