جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه معنویت‌گرای «عقلانیت و معنویت» به دنبال کسب رضایت باطن و آرامش انسان است. آقای ملکیان در این نظریه با التفات به مقوله مدرن شدن انسان ویژگی‌ «خودالوهیتی» انسان معنوی را ذکر می‌کند. این مولفه از لوازم نگاه یگانه‌انگارانه(مونیستی) به «خدا، انسان و طبیعت» است. در این مؤلفه، انسان به عنوان نزدیک‌ترین دریچه به شعور هستی، دارای کامل‌ترین الوهیت است و می‌تواند از طریق الوهیت درونی خود، اتحاد خود با خدا و جهان را تجربه کند. این تحقیق با روش توصیفی_تحلیلی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای به‌ دنبال بررسی انتقادی مونیسم و خودالوهیتی انسان معنوی با توجه به مبانی حکمت متعالیه و آموزه‎های وحیانی است. تأثیرپذیری از عرفان هندوئیسم برخلاف مبانی پذیرفته شده قبلی، تعارض آن با عرفان اسلامی(مورد پذیرش ملکیان)، تقابل خودالوهیتی با کمال معنوی و تنافی آن با هدف معنویت‌گرایی از مهم‌ترین نقدهای وارد بر این ویژگی انسان معنوی هستند.

نظريه عقلانيت و معنويت به دنبال کم نمودن درد و رنج بشري با رويکرد معنويت‌گرايي جديد است. ملکيان در اين نظريه توجه خاصي به ويژگي‌هاي انسان معنوي دارد و در نتيجه التفات نظريه به مقوله مدرن شدن، ويژگي‌هاي خاصي را براي انسان معنوي بيان نموده است. از جمله اين ويژگي‌ها، خودآئيني يا خودفرمانروا بودن انسان معنوي است. البته اين انگاره، نتيجه استدلال‌گرايي و غيرمتعبد بودن انسان معنوي است. در مقابل، انسان غيرمعنوي، ديگرفرمانروا است و در نهايت به ازخودباختگي انسان منجر مي‌شود. تحقيق پيش‌رو بر آن است که با بررسي مسئله تعبد، استدلال‌گرايي و مفهوم‌شناسي خودآييني، اين مؤلفه را در نظريه عقلانيت و معنويت مورد ارزيابي انتقادي قرار دهد. از نتايج مهم تحقيق آن است که تعبد به‌طور مطلق به ديگرآييني منجر نمي‌شود و تعبد موردنظر در دين وحياني، تعبد مدلل است.

«امکان فقری» یکی از دستاوردهای مهم حکمت متعالیه محسوب می‌گردد و از جمله مباحثی می-باشد که در خدمت بحث‌های خداشناسی فلسفی درآمده است. ملاصدرا در حکمت متعالیه با استفاده از اصالت وجود و تشکیک آن و تحلیل دقیق و موشکافانه رابطه علت و معلول(اصل علیت) به فقر و نیاز درونی و ذاتی معلول و به عبارتی دیگر «امکان فقریِ» معلول رسیده است. البته در این راه از تحقیقات و ژرف‌‌اندیشی‌های فیلسوفان گذشته بخصوص از دقت نظر‌های شیخ الرئیس ابن سینا استفاده نموده است .امکان فقری همان نیاز و حاجتمندی ذاتی ممکنات می‌باشد و به معنای نقصان و فقر و تعلقی بودن ذات آنها است. وجود رابط معلول در حکمت متعالیه ذات دارای ربط نمی‌باشد بلکه خود عین ربط و عین نیازمندی به وجود مستقل می‌باشد. در حکمت متعالیه مناط نیاز معلول به علت، امکان وجودی آن است و با دقت در آن تبیین جدیدی از مواد ثلاث و تقسیم‌بندی وجود حاصل می‌آید. در پرتو امکان فقری براهین اثباتوجود حق تعالی و توحید آن به خوبی استحکام و تبین مقبول‌تری می‌یابند. وحدت شخصی وجود نیز در سایه امکان فقری خود را به خوبی نشان می‌دهد. همچنین علم واجب تعالی به امور مادی و جزئیات متغیر به خوبی تبیین می‌گردد. رابطه خداوند با جهان مخلوق خود، بحث اراده فراگیر الهی و رابطه آن با اراده انسان و بحث قدرت مطلق الهی نیز با توجه به امکان فقری به روشنی مشخص می‌شود.