جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با آنکه راوندی در روزگاری می‌زیست که اکثر فقیهان تحت تأثیر شیخ طوسی و سید مرتضی بودند، ولی او در اندیشه­ ی فقهی مکتبی مستقل دارد. چنان ‌که او نخستین عالمی است که دستگاهی چهار‌گانه مرکب از کتاب، سنت، عقل و اجماع را در بین شیعیان مطرح کرده است. راوندی با استفاده از روش ­های گوناگونی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. تاکنون هیچ پژوهشی درباره­ ی کشف روش­ های تفسیری او انجام نشده است. لذا هدف این مقاله بررسی و استخراج روش­ های تفسیری قطب­الدین راوندی می ­باشد. این روش ­ها از میان آثار تفسیری و نیز برخی آثار حدیثی وی که در مواردی به تفسیر آیات پرداخته بود، کشف گردید. از روش­ های تفسیری او بر اساس یافته­ های این پژوهش می ­توان به روش قرآن به قرآن، قرآن به حدیث، عقلی و اجتهادی، استفاده از علوم ادبی، شعر و اصول فقه در تفسیر قرآن و توجه به وجوه و نظایر آن اشاره کرد.

میان قرائت‌های قرآنی و علم صرف و نحو در زبان عربی رابطۀ تنگاتنگی وجود دارد؛ زیرا قرآن مؤثر‌‌‌‌ترین عامل پی‌ریزی و تدوین قواعد عربی است؛ چراکه نخستین نحویان زبان عرب، خود جزء قُرَّاء قرآنی بوده‌اند‌. در قرائت شماری از آیات قرآن بین قاریان اختلاف است‌. اختلاف در قرائت پیشینۀ کهن دارد و یک واقعیّت تاریخی است که دلیلی بر انکار آن وجود ندارد‌. در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، موارد اختلافی در قرائت قُرَّاء سبعه در جزء اوّل قرآن کریم، با استعانت از کتب لغوی، اعرابی و تجویدی و با تبیین علل لغزش‌ها، در دو بخش اعرابی، لغوی مورد بررسی قرار گرفته است‌. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در بین مکاتب قرائت، کوفیان موفق‌‌‌‌تر از بقیه عمل کرده‌اند‌. عاصم کوفی در میان قاریان هفت‌گانه دارای کم‌‌‌‌ترین لغزش بوده است و روایت حفص از عاصم بیشترین انطباق را با قواعد ادبیّات عرب داشته و در مقابل، قُنبُل راوی ابن‌کثیر مکّی، ضعیف‌‌‌‌ترین عملکرد را در قرائت داشته است‌.

از رهگذر قرائات علمی، اتّفاق نظر یا اختلاف ناقلان کتاب خدا قابل شناسایی است. میان قرائت‌های قرآنی و زبان عربی رابطه تنگاتنگی هست؛ زیرا قرآن مؤثرترین عامل پی‌ریزی و تدوین قواعد عربی است؛ چرا که نخستین نحویان زبان عرب، خود جزء قُرَّاء قرآنی بوده‌اند. در قرائت شماری از آیات قرآن میان قاریان اختلاف است. اختلاف در قرائت پیشینه‌ای کهن دارد و یک واقعیّت تاریخی است که دلیلی بر انکار آن وجود ندارد. در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، موارد اختلافی در قرائت قُرَّاء سبعه در جزء اوّل قرآن کریم، با استعانت از کتب لغوی، اعرابی و تجویدی و با تبیین علل لغزش‌ها، در دو بخش آوایی و ساختاری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در میان مکاتب قرائت، کوفیان موفق‌تر از بقیه عمل کرده‌اند. عاصم کوفی در میان قاریان هفت‌گانه دارای کمترین لغزش بوده و روایت حفص از عاصم بیشترین انطباق را با قواعد ادبیّات عرب داشته و در مقابل قُنبُل، راوی ابن‌کثیر مکّی، ضعیف‌ترین عملکرد را در قرائت داشته است.

سبکشناسی نظریه ای از دانش زبان شناسی است که سبک منحصر به فرد خالق آثار برجسته و ادبی را بررسی می کند. در قرن اخیر قرآن کریم به عنوان نمونه والای فصاحت و بلاغت، مورد توجه ویژه پژوهشگران سبک شناس قرار گرفته است و از نتایج این پژوهش ها به عنوان ابزاری برای فهم ساختار و تفسیر قرآن بهره گرفته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی_تحلیلی و براساس معیارهای سبک شناسی به بررسی آیات بهشت و جهنم در قرآن کریم می پردازد تا ویژگی های سبک شناسانه آیات بهشت و جهنم را در ترازوی تطبیق بگذارد. ره آورد این پژوهش گویای آن است که در سبک آوایی این آیات بین الفاظ و حروف با معنا ارتباط ناگسستنی وجود دارد، اما به طور قطع نمی توان گفت مجموعه ای از حروف بر موضوع خاصی دلالت دارند یا خیر؛ بلکه هر حرف با توجه به جایگاه خود در کلمه و در کنار سایر حروف معنای مربوط به موضوع را افاده می کند. دلالت های آوایی فواصل مختوم به حروف نون، میم، الف مدی، راء، دال و هاء در آیات بهشت به ترتیب بر روشنی، صمیمیت، عظمت رحمت خدا، لطافت و استقرار نعمت ها و ابهام در ماهیت بهشت و در آیات جهنم به اضطراب، مجموع عذاب های سخت، اهتزاز، تکرار شراره های آتش، شدت عذاب ها و ابهام در ماهیت جهنم اختصاص دارد. بررسی سبک گزینش واژگانی نیز تأییدی بر نتیجه دلالت های آوایی است که هر واژه با توجه به ساختار خود در خدمت افاده معنای متناسب با موضوعات بهشت و جهنم است. ویژگی های سبک نحوی این آیات از جمله وجود جملات اسمیه با بسامد بیشتر در آیات مکی در هر دو موضوع بر اثبات استمرار نعمت های بهشتی و نقمت های جهنم دلالت دارد، مؤلفه حذف برای بزرگنمایی و نشان دادن عظمت بهشت و تفخیم و تهویل جهنم به کار رفته است و تأکیدات لفظی و معنوی وعده های راستین الهی را درباره معاد و کیفر اعمال انسان ها یادآور میشود. ویژگی های ادبی مقابله، استفهام، تشبیه و تمثیل از ویژگی های برجسته سبکی موجود در این آیات است که به ترتیب بر تقابل ویژگی های بهشت و جهنم و بهشتیان و جهنمیان، دعوت به توجه به این ویژگی ها و تصویرسازی های ملموس از فضای بهشت و جهنم دلالت می کنند.