جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رفتار سازمانی مطالعۀ نظام‌‌مندی در راستای درک علل رفتارها، بهبود پیش‌‌بینی‌‌ها، هدایت و کنترل با هدف پرده‌برداری از واقعیت‌‌های مهم موجود در روابط‌‌ها و ایجاد تغییر در رفتارهای نامطلوب است. ضرورت درک تأثیر محیط پرتلاطم و پویا در رفتار سازمانی در این عصر ارتباطات و اطلاعات و پیشرفت‌‌های چشم‌گیر فناوری، پدیدآمدن سازمان‌‌های فرامرزی و سازمان‌‌های پیچیده و نیز لزوم توجه به سرعت به‌عنوان یک مزیت رقابتی و بهبود انعطاف‌پذیری، بیش‌ازپیش روشن شده است. پژوهش با اهداف بنیادی و کاربردی، مسئله‌‌ را از منظر قرآن با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی ـ استنطاقی و نیز تحلیل محتوا برای روشن‌سازی دیدگاه سپهر وحیانی به بررسی گرفته است. یافته‌‌ها نشان می‌دهد که در قرآن نه‌تنها بر تأثیر محیط در رفتار سازمانی توجه شده است که با نگاه جامع‌‌تر نسبت به دانش مدیریت معاصر هم رهاوردهای آن را در حوزه‌‌های نگرش به انسان، سازمان و محیط به چالش کشیده و ضمن گسترش‌دادن دامنۀ این دانش اهتمام خاص بر تعامل فعالانه‌‌، پویا و پیشگیرانۀ انسان و سازمان با محیط دارد. کلام وحی به نقش محیط در ادراکات، تصمیم‌گیری‌ها، تربیت و یادگیری، هویت‌بخشی و فرهنگ سازمانی تأکید دارد؛ لکن برخلاف مدیریت سیستمی و اقتضایی اسارت انسان در چنگال محیط را نمی‌پذیرد و افزون بر آن اینکه عوامل محیطی را منحصر به عواملی نظیر: عوامل اقتصادی، فناوری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نمی‌داند؛ بلکه عوامل غیبی و ماورائی را نیز مطرح و مطمح‌نظر دارد.

قرآن به‌عنوان منبع وحیانی، حاوی آموزه‌‌های راهبردی در تمام عرصه‌های زندگی است. معاندان همواره برای خاموش‌سازی نور آن، شبهاتی را از روی غرض‌ورزی و بعضاً عدم آگاه و فهم صحیح آیات، مطرح کرده‌اند. اخیراً کتابی با عنوان «نقد قرآن» توسط دکتر سها در 23 فصل با عناوین مختلفی از جمله موانع آزادی زنان سامانده و شبهاتی را مطرح کرده است. ره‌آوردهای منفی و مخرب اثر یادشده موجب شد؛ نگارنده با کاربست روش توصیفی - تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع متقن لغوی، روایی و تفسیری، انگاره­های آن درباره موانع آزادی زنان در قرآن را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهد. برآیند پژوهش نشان می‌دهد شبهات مطرح‌شده مبتنی بر افکار حِس‌گرایانه توأم با مغالطات، شبهه‌افکنی، افترا و تهمت، نسبت‌های ناروا و فاقد استدلال‌‌های ‌‌استوار بر روش‌‌ِ علمی و عقلی با هدف به چالش کشیدن جاودانگی و حقانیت وحی و حجیت‌زدایی از آن است. همچنین روشن شد که تلاش به ‌نهادینه‌‌سازی دین‌گریزی، حق‌ستیزی، فروافتادن در دام نگرش‌های ایده‌آلیستی و زنده‌کردن تفکرات اومانیستی در نگرش و فمینیستی در سیاست است. ازاین‌‌رو پژوهش پیش‌رو نگرش‌ها، تفکرات، ادعاها و اقداماتی که در عرصه موانع آزادی زنان طرح شده، سستی و بی‌اساس‌بودن آن‌ها را بیش از پیش به تصویر کشیده، نشان داده است که دکتر سها به دلیل تأثیرپذیری از مستشرقان همچون گوستاولوبون، دیوید پاوئرز، مارگوت بدران، روت رادد، آونر گیلادی، باربارا، هارالد موتسکی و... و نیز به دلیل عدم شبکه‌سازی آیات و داشتن پیش‌فرض‌های منفی و عدم فهم دقیق مدالیل و مقاصد آیات، چنین شبهاتی را مطرح کرده است.

برنامه‌ریزی تولیدی از مهم‌ترین وظایف و استراتژی‌های مدیریت تولید است که می‌بایست با توجه به اقتضائات بازار رقابتی به‌موقع و با مناسب‌ترین روش در عرصه‌های مختلف تولید محصول، از جهت کمیت و کیفیت به‌عنوان پیشگام حرکت کرد. یکی از مدیران نظام توحیدی که برنامه جامع آن در قرآن به‌صورت برجسته گزارش‌شده حضرت یوسف (ع) است. آن پیشوای وحیانی با طراحی و عملیاتی‌سازی برنامه تولیدی منحصربه‌فرد، درصدد کارایی مطلوب‌تر کارکنان، کیفیت بالاتر، انعطاف‌پذیری بیشتر و بهبود وضعیت دولت و ملت بود. وی با بهره‌گیری از فرهنگ مشارکتی تلاش کرد آسیب‌های موجود در سیستم حاکم را با نهادینه‌سازی فرهنگ مسئولیت‌پذیری بر طرف کند و از این طریق مزایای طرح خود در مقایسه با دیگران را در شیوه مدیریت، ساماندهی امور، تولید انبوه و به هنگام، با تکیه ‌بر سطح کیفی نگهداری قابل‌قبول و زنجیره تأمین و مانند آن به‌منظور حل معضلات سازمانی و مشکلات اجتماعی، ترسیم کند. پژوهش حاضر با تمسک به داده‌های وحیانی و با بهره‌گیری از ادبیات دانش سازمان و مدیریت و با استفاده از روش تحلیل محتوی، برنامه‌‌ریزی تولیدی حضرت یوسف (ع) را کشف و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. برآیند و ره‌آوردهای پژوهش حاکی از آن است مدل به کارگرفته‌شده توسط حضرت یوسف (ع) در یک فرایند سه مرحله‌ای افزون بر تأمین نیازهای زیستی و رفاه اجتماعی، تعالی معنوی، ترقی ابعاد روحانی را به همراه داشته و امروز نیز در برنامه‌ریزی‌های سازمانی می‌تواند به‌عنوان مهم‌ترین مدل مؤثر و کارآمد در کانون توجه قرارگیرد

یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل مطرح‌شده در بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) مذاکره با آمریکا است. ایشان با در نظر گرفتن اقتضائات امت اسلامی نسبت به مذاکره خوش‌بین نبوده و در بسیاری از موارد تصریح نمودند که به دلایل مختلف ازجمله عدم پایبندی آمریکا به تعهداتش مذاکره با او انجام نشود. با توجه به اینکه مذاکره و عدم مذاکره با آمریکا آثار و پیامدهای فراوانی برای جامعه اسلامی دارد، لازم است که مستندات قرآنی مخالفت رهبری دراین‌باره با تأکید بر دیدگاه مستشرقان آمریکایی موردبحث و بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با تمسک به آیات قرآن و مراجعه به بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) و دیدگاه مستشرقان آمریکایی، مسئله یادشده را مورد تجزیه ‌ و تحلیل قرار داده است. یافته‌ها حکایت از آن دارد که علت مخالفت رهبری به خاطر آن بوده است که آمریکا و برخی از مستشرقان در مقام نظر و عمل طی سالیان ممتد نشان داده‌اند که خوی استکباری داشته و پایبند تعهداتشان نیستند. درنتیجه بدعهدی، بی‌اعتمادی، تهدید علیه امنیت ملی، فشار حداکثری از پیامدهای مذاکره بی‌قیدوشرط با چنین دشمنان عنود و لجوج خواهد بود. همچنین کلام و حی نیز تصریح دارد که مسلمانان حق ندارند، در برابر چنین دشمنانی عقب‌نشینی کنند، بلکه باید در برابر زیاده‌خواهی آنان ایستاده و مقابله کنند و از هر نوع وابستگی به آن‌ها اجتناب و جهت دفاع از مظلومان قیام کنند تا موجب رعب و وحشت آنان در تمام عرصه‌ها شوند.

مدیریت اقتضایی ضمن به چالش کشیدن رویکردهای کلاسیک و نئوکلاسیک تأکید دارد که در هر زمینه می­بایست، اتخاذ تصمیم مدیران مبتنی بر درک درست از «موقعیت» ارزیابی شود؛ زیرا این مسئله سهم تعیین‌کننده‌ای در کارایی و اثربخشی اهداف سازمانی دارد. پژوهش حاضر به دنبال این است که ارزش­شناسی این مکتب را که نقش اساسی در نگرش­ها و شکل‌دهنده هنجارهای نظری و مدل نیت رفتاری و الگو و ابزار سنجش اعمال، گفتار و کردار دیگران داشته و اتخاذ تصمیم و عملیاتی سازی آن، ریشه در آن دارد را با مراجعه به کلام وحی و با بهره‌گیری از روش تلفیقی مبتنی بر روش‌های اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ارزش‌های مطرح‌شده در مدیریت اقتضایی در حوزه ارزش‌های ابزاری و غایی از قبیل اهمیت دادن به محیط، اتخاذ سبک‌های متعدد، مشارکت گروهی، هماهنگی، تطابق و سازگاری، حسابگری، انسجام و همبستگی و بقای سازمان، صرفاً از جنبه مادی و قراردادی نگریسته شده‌اند؛ حال‌آنکه قرآن تأکید دارد که در مسئله ارزش­شناسی، عوامل فرامادی مانند عوامل غیبی، تعالی، قرب و رضوان الهی، حسابگری و منفعت‌خواهی متناظر به سود دنیوی و اخروی، همیاری نیز باید لحاظ گردد. برآیند نهایی آنکه قرآن به اقتضائات زمان و مکان و محیط عنایت داشته و احکام ثانویه جایگاه ویژه­ای در هندسه معرفت قرآنی دارد؛ امّا اصول، احکام ثابت و ارزش‌های بنیادی تحت هیچ شرایطی تغییر نکرده و آنچه تغییر می‌پذیرد، موضوعات است.

توجه به این مهم که دانش سازمان و مدیریت به ‌عنوان عنصری کلیدی در رشد، تعالی، صعود و سقوط سازمان جامعه و نهادهای سیاسی و حکومتی، نقش اساسی ایفاء می­کند، از منظر قرآن کریم که محکم‌ترین و استوارترین پیام الهی بوده و عهده‌دار برنامه جامع زندگی بشری است، آن گونه که بایسته است مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است. نگارندگان نوشتار سعی دارند با استفاده از متد توصیفی و تحلیلی و با بهره جستن از روش استنطاقی شهید صدر با مراجعه به آیات 60 تا 82 سوره کهف مؤلفه­های مهم مدیریتی در آیات یاد شده را کشف و تبیین نموده و نیز تمایز آن را با دانش مدیریت رایج بیان کنند؛ تا از این ره‌گذر جامعیت قرآن کریم نسبت به دانش مدیریت به تصویر کشیده شود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در آموزه­های آیات 60 تا 82 سوره کهف مهم‌ترین مؤلفه‌های مدیریتی در حوزه­های یادگیری سازمانی و نگرش سیستمی مطرح شده است چه این‌که در حوزه یادگیری سازمانی به مباحثی هم‌چون هدف‌گذاری، نیازسنجی، تعیین موضوع یادگیری، بیان مسئله سازمان، طرح مثال مرتبط با موضوع برای تفهیم مسئله، عدم سخت‌گیری و رعایت اصول آسان‌گیری و بر عهده گرفتن موارد عملی یاددهی توسط خود مدیران پرداخته شده است و در حوزه نگرش سیستمی به موضوعاتی مانند توجه به محیط، نگاه سیستمی به قضایا، تلاش در راستایی نیل به هدف، استفاده از مکانیسم بازخور، اشاره به آنتروپی منفی، توجه به مصادیق ناشناخته از چالش‌های محیطی، معرفی راهبرد (عبور از چالش‌ها و تهدیدات محیطی) می‌پردازد. هم‌چنین مشخص شد که مؤلفه‌ها ذکر شده در قرآن کریم در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابل بهره‌گیری و استفاده است.