جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفویض تشریع به پیامبر اکرم (ص)، به معنای دادن اختیار جعل احکام شرعی از جانب خداوند­ متعال به ایشان است. برخی از مفسران فریقین، ذیل آیاتی نظیر تبیین ذکر، اختصاص حکم به خداوند و آیه 4 سوره نجم، با دیدگاه یادشده مخالفت نموده­اند. تحقیق حاضر، آراء این دسته از مفسران را به روش توصیفی و تحلیل محتوا، بررسی کرده و به این سؤال پاسخ داده که نقش پیامبر (ص) در تشریع کجاست؟ یافته ­ها نشان می‌دهد که دلایل مفسران یادشده در این مخالفت، تمام نیست؛ زیرا طبق قاعده­ منطقی «اثبات شیء نفی ماعدا نمی­کند»، مبیّن بودن پیامبر (ص(، برخورداری ایشان را از حق تشریع نفی نمی­کند. حکم تشریعی و تکوینی نیز به‌صورت بالذات مختص خداوند سبحان است و منافاتی با تفویض حکم همراه با اذن خداوند و به‌صورت تبعی به پیامبر (ص) ندارد. افزون بر آن، با دلایلی نظیر آیات فیء، قضای خدا و رسول (ص( وجوب اطاعت از خدا و پیامبر (ص( و نسبت دادن تحریم به خدا و پیامبر(ص (و نیز روایات معتبر تفویض و روایات صحیح­­السندی که مصدر تشریع را کتاب و سنت می­دانند و مصادیق تشریعات ایشان در مصادر تاریخی روایی، اطلاق آیه *إِنْ‏ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ‏ یُوحى‏*-در صورت پذیرش اطلاق و عمومیت آن- قید خورده و می­توان اختیار تشریع را در موارد محدودی برای ایشان ثابت دانست.

دکتر‌سروش، در آخرین تئوری خویش، قرآن کریم را رؤیای‌ پیامبر دانسته و نقش پیامبر را از نقش قابلی به فاعلی تغییر داده ‌‌است. تحقیق حاضر به روش تبیینی و تحلیلی دلائل نقلی، تاریخی و تشبیه و تعبیر تئوری یاد شده را با تأکید بر آراء محدثان و مفسران فریقین ارزیابی، و میزان اعتبار این دلائل را سنجیده است. یافته‌ها حاکی از آنست مغالطه‌گری در برخی مقدمات؛ تفسیر به رأی در آیات قرآن؛ توهم عدم انسجام برخی از آیات با یکدیگر؛ سوء برداشت از برخی روایات؛ انکار جبرئیلی که نه تنها بر پیامبر اسلام بلکه بر پیامبران قبل از ایشان نیز نازل می‌شده‌ است؛ استفاده از قیاس مع الفارق؛ و وجود تناقض در کلام خود دکتر سروش، به طوری که از یک طرف قرآن را رؤیای صادقه دانسته و از سوی دیگر آن را نیازمند تعبیر می‌‌داند، به استنتاج لغزنده وی از این مقدمات منجر شده است. در مصادر معتبر فریقین و اسناد تاریخی نه تنها به ادعای خواب پیامبر حین نزول وحی اشاره‌ای نشده‌ است و به نظر می‌رسد این اخبار از جعلیات و اسرائلیات احبار یهود با هدف کاستن اعتبار و حجیت ظواهر و احکام عملی قرآن کریم باشد، بلکه رؤیایی نبودن قرآن و کلام خداوند بودنِ آن با دلائل معتبر عقلی، نقلی و تاریخی قابل اثبات است؛ و باید توجه داشت در متون اسلامی، تمسک به ظواهر آیات و روایات، و اعراض از بواطن آنها ضلالت و کفر آشکار دانسته شده که اضلال دیگران را نیز در پی دارد.

تحقیق حاضر در مقایسه و تحلیل آراء تفسیری آیت الله معرفت و ابن عاشور، ذیل آیۀ امامت (بقره/124)، است. «امام» در نظر معرفت، پیشوای معصوم و واجب الاطاعه در امور دینی و دنیوی و والاتر از رسول و نبی است؛ ولی در نظر ابن‌عاشور، رسول و مجاز به انجام ارتکاب گناهان صغیره است. به نظر می رسد، حضرت ابراهیم(ع) قبل از ابتلائاتش رسول بوده‌است و مقام امامت ایشان، جدای از مقام رسالت اوست؛ زیرا «رسول» طبق روایات کسی است که ملائکه در بیداری بر وی نازل می شوند و با او سخن می گویند و لذا نزول ملائکه بر ابراهیم(ع) و بشارت به فرزنددار شدنش در بیداری نشانۀ رسالت او قبل از ابتلائاتش است؛ علاوه بر آن حمل واژۀ "«مام» بر معنای رسول، خلاف ظاهر آیه و بدون قرائن معتبر عقلی و نقلی است و تفسیر به رأی به شمار می‌آید. اطلاق واژه «الظالمین» را نمی‌توان بدون قرینه معتبر به گناهان کبیره و شرک محدود نمود و گناهان صغیره را از آن خارج کرد؛ بر این اساس، مراد آیه، عصمت از هرگونه ظلم و گناه است. از نظر عقلی نیز اعتقاد به جواز انجام گناهان صغیره برای امام یا رسول موجب سلب اعتماد مردم از آنان و نقض غرض بعثت رسل است.

تحقیق حاضر به دنبال بررسی تطبیقی مفهوم عصبیت مذموم در تفاسیر فریقین با روش توصیفی و تحلیلی است. این تطبیق بین تفاسیر المیزان علامه طباطبایی(ره)، مجمع‌البیان طبرسی، نمونه‌ی مکارم شیرازی، مفاتیح‌الغیب فخررازی، درالمنثور سیوطی، روح‌البیان بروسوی و کشاف زمخشری انجام شده است. از تطبیق این تفاسیر برداشت می‌شود که همه‌ی مفسرین مذکور متفق القول، عصبیت مذموم را محکوم کرده و درباره‌ی عواقب و پیامدهای خطرناک آن هشدار داده‌اند، عواقبی چون داشتن حجاب بر دیدگان، کافر و مشرک شدن، کر و لال و در ظلمات بودن، محشور شدن با اعراب جاهلی، تبعیت از شیطان، گرفتار شدن درآتش دوزخ، تفرقه و از بین رفتن وحدت بین مسلمانان و ... که هر کدام از آن‌ها برای شقاوت و سیاه روز شدن افراد در دنیا و آخرت کفایت می‌کند. برای در امان ماندن از این پیامدهای شوم، مخصوصا برای حفظ وحدت بین مسلمانان باید از دامن زدن به اختلافاتی که موجب بروز تعصبات بی‌مورد می‌شود، خودداری کرد و برای جلوگیری از پیدایش این صفت رذیله و یا درمان آن می‌توان از عواملی چون قیام لله، تفکر، تقوا، توجه به پیامدهای شوم عصبیت، جهت دادن و هدایت کردن تعصبات مذموم به سوی تعصبات مطلوب و ممدوح، صبر، تسلیم در برابر حق، بالا بردن سطح فرهنگ و ایمان انسان‌ها و ... استفاده کرد که در آیات و روایات به آن‌ها اشاره شده است

در مصادر روایی فریقین، روایاتی وجود دارد که مرتبط با تفویض امر دین به پیامبر اکرم2 می‌باشد، که غالب آن‌ها از نظر سندی معتبرند و از لحاظ دلالی نیز علمای فریقین، تفویض تشریع به پیامبر2 را پذیرفته‌‌اند و معتقدند که تفویض به آن جناب و امر به اطاعت از ایشان، هرگز با توحید در طاعت منافات نداشته و اطاعت از ایشان، همان اطاعت از باری تعالی است؛ زیرا به‌دلیل تربیت الهی‌گونۀ حضرت که بر پایۀ حبّ پروردگار صورت گرفته، هرگز اراده‌ای خلاف ارادۀ خداوند نداشته‌ و هر حکمی که داشته‌ در طول فرمایشات خالقش بوده و نه در عرض مشیت او. بنابراین، خداوند اجازۀ جعل برخی احکام را به رسول خویش داده و اطاعت از او را همانند اطاعت از خویش شمرده است و حکمت آن را امتحان مردم و شناسایی بندگان مطیع از عاصی بیان نموده است. البته دیدگاه یادشده، مورد تأیید عقل نیز می‌باشد.

عصبیت از ریشه «عصب» در لغت به معنای تارها و رشته‌هایی است که مفاصل استخوان‌ها را به هم وصل می‌کند و در اصطلاح به معنای طرفداری کردن و دفاع از آنچه که مربوط به خود و یا هر چیزی که منسوب به خود است می‌باشد، خواه حق و یا باطل. اگر این دفاع و حمایت در راه حق و حقیقت (از زبان هرکسی و درباره هر چیزی که) باشد و در این راه از حد و مرز شرعی و عقلی خارج نشود و یا افراط و تفریطی صورت نگیرد، مصداق عصبیت ممدوح و پسندیده است ولی اگر این حمایت و دفاع کردن در مسیر باطل و انحراف (هوای نفس) صورت گرفته و از راه عدل و انصاف خارج شود مصداق عصبیت مذموم و ناپسند است که آیات و روایات فراوانی در ذم و نکوهش این صفت رذیله وارد شده‌است. عواملی مانند تقلید(کورکورانه)، لجاجت، تحجّر، جهالت و... در پیدایش این صفت رذیله نقش دارند که پیامدهایی همچون از دست دادن ایمان، کفر و نافرمانی خدای متعال، محرومیت از درک حقایق، ایجاد کینه، کوری در آخرت، تباه کردن دنیا و آخرت و... به همراه دارد. عصبیت غالباً مذموم است وگاهی ممدوح و پسندیده است و اغلب از آن به «غیرت» یاد می‌شود که آثاری همچون محفوظ ماندن عفت جامعه، گم نشدن حق و حقیقت، جلب محبت الهی، تقرب به رسولان الهی، برتری بر کفار و ... به همراه دارد