جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم، کتاب تربیت و رستگاری انسان است. انس با قرآن، نیاز به سواد قرآنی دارد. با توجه به‌ اهمیت سواد قرآنی و نقش معلمان در ارتقای آن، هدف این‌ پژوهش، پایش سواد قرآنی (روخوانی، روان‌‌خوانی و مفاهیم قرآنی) دانشجومعلّمان است. روش پژوهش به‌صورت توصیفی و جامعه آماری، کلیه دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان سال1400 بوده و نمونه آماری761 نفر به‌ روش تصادفی انتخاب شده است و داده‌ها به روش پرسشنامه بوده و آزمون قرائت قرآن جمع‌آوری و برای تحلیل داده‌ها از آزمون‌‌های T و ضریب همبستگی استفاده گردید. یافته‌ها نشان می‌دهد در طول سال (به‌جز از ماه‌ مبارک رمضان)‌ 2/2 درصد دانشجویان هیچ وقت قرآن نمی‌خوانند و 4/80 درصد آنها‌ بعضی وقت‌‌ها و 8/16 درصد آنها‌ هر روز قرآن تلاوت می‌‌کنند. درصد میانگین روخوانی دانشجویان 74 درصد، روان‌خوانی 5/62 درصد، تسلط بر مفاهیم قرآن 5/66 درصد و کل میانگین سواد قرآنی (روخوانی، ‌روان‌خوانی و مفاهیم قرآنی) آنها 5/67 بوده و پایین‌‌تر از حد انتظار است. درصد میانگین مطالعه تفسیر قرآن در بین دانشجویان 25/49 و درصد میانگین مطالعه معانی فارسی آیات قرآن 5/63 درصد بوده که کمتر از حد انتظار است. رابطه معنادار مثبت بین میزان سواد قرآنی با معدل دیپلم و معدل‌ دانشگاه داشته و بین سواد قرآنی دانشجویان پسر و دختر، مجرد و متاهل، ساکن روستا و شهر، رشته‌‌ تحصیلی در دیپلم، سهمیه‌‌های قبولی در دانشگاه،‌ ترم‌‌های تحصیلی، تفاوت معناداری وجود ندارد. نتایج‌ نشان می‌دهد درصد بالایی از دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان، از سواد قرآنی لازم برخوردار نیستند و ضرورت دارد در این موارد، تلاش مدبرانه شکل گیرد.

نظام اخلاقی هر مکتبی، متأثر از نوع نگاه به انسان و هویت و عقلانیت تعریف شده در آن مکتب است و تعریف ارائه شده از انسان، مفاهیم سعادت و فضیلت و خیر و لذت را جهت می‌دهد. بر این اساس، هدف از پژوهش پیش‌رو ارائه نظام اخلاقی علامه طباطبایی& با توجه به مبانی انسان‌شناختی ایشان است. این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و به کمک مبانی و اصول انسان‌شناختی علامه، ویژگی‌های نظام اخلاقی ایشان را تبیین نموده است. یافته‌های پژوهش، حکایت از آن دارد که بر اساس اصل مربوبیت انسان و نیز اصول غایت‌مندی، اراده، اختیار و حقیقی بودن کمال انسان، نظام اخلاقی واقع‌گرای فضیلت‌محور مبتنی بر عقل و وحی و در راستای سعادت بشر اثبات می‌گردد؛ به طوری که انسان در این نظام، نسبت به خود، خداوند، جامعه و طبیعت دارای مسئولیت اخلاقی است. پژوهش حاضر، به این نتیجه رهنمون گشت که تحت چنین نظام اخلاقی است که سعادت حقیقی دنیا و آخرت قابل وصول خواهد بود و حیات طیبه انسانی، ترسیم می‌گردد.

قرآن‌کریم، کتاب هدایت و تربیت است و یکی از ابعاد هدایتی و تربیتی آن بُعد قصه‌پردازی است. داستان‌های قرآنی، واقعی و هدف‌دار و به شیوه‌ای خاص و منحصربه‌فرد، نقل‌شده‌اند و در خدمت اهداف هدایتی و تربیتی قرآن قرارگرفته‌اند. هدف اصلی از نگارش این پژوهش دستیابی به ابعاد هدایتی و تربیتی داستان اصحاب کهف در کتاب و سنت و تأثیر این ابعاد بر روحیه دینی و اعتقادی مردم بود. با توجّه به رویکرد و ماهیت مسئله تحقیق، روش جمع‌آوری و گردآوری اطلاعات در این تحقیق، اسنادی- کتابخانه‌ای است. این تحقیق با پیمایش مراحل سه‌گانه توصیف، تحلیل و تبیین (تفسیر)، مسئله موردنظر را بر اساس آیات قرآن‌کریم و سنت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مورد بررسی قرار داد. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش: با تفکر و تدبر در آیات قرآن‌کریم و سنت، ویژگی‌های قصص قرآنی و داستان اصحاب کهف موردبررسی قرار گرفت و با نگاه هدایتی و تربیتی به آیات و روایات به استخراج ابعاد هدایتی و تربیتی داستان اصحاب کهف پرداخته شد که به ابعاد فردی و اجتماعی تقسیم شدند. با توجه به بررسی آیات و احادیث و نتایج به‌دست‌آمده، هدف نهایی از برانگیختن اصحاب کهف، نشان دادن کمال قدرت خداوند در زنده کردن مردگان و اثبات عملی رستاخیز بود تا سبب تقویت ایمان مردم به معاد و قدرت خداوند شده و به امر برانگیختن و معاد بصیرت یابند.

دشمنی قوم یهود بنی‌إسرائیل با جبرئیل× به دوران پیامبران بنی‌إسرائیل باز می‌گردد که اوج بروز این دشمنی، به زمان پیامبرخاتم| می‌رسد. هدف تحقیق حاضر، دست‌یابی به علّت دشمنی یهود با جبرئیل× با تأکید بر آیه 97 بقره است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر پایه گزارش تفاسیر، برجسته‌ترین بهانه‌های ابرازشده از سوی یهود برای دشمنی با جبرئیل از این قرار است: آورنده عذاب و جنگ و شدّت، عدم جلوگیری جبرئیل از تخریب بیت‌المقدّس توسط بخت‌النّصر، تعبیر خواب دانیال توسّط جبرئیل در مورد تخریب اورشلیم، آگاه‌سازی حضرت محمّد| از أسرار یهود، تغییر نبوّت از بنی‌إسرائیل به بنی‌إسماعیل، بشارت به نبوّت پیامبراکرم| و امامت امام ‌علی× و امامان پس از ایشان. نتایج این پژوهش، نشان می‌دهد که مهمترین عوامل دشمنی یهود با جبرئیل عبارت است از: روحیه خود برتربینی و همچنین نگرش نا‌صحیح نسبت به اصل توحیدکه موجب عدم تمکین آ نان نسبت به فرامین الهی شده است.

«روش تفسیر علمی»، در کنار سایر روش­ها ـ همچون «تفسیر قرآن به قرآن»، «تفسیر قرآن به سنّت» و «تفسیر عقلی» ـ ازجمله روش­های تفسیر قرآن است که از جایگاهی ویژه برخوردار است. روش تفسیر علمی، عبارت است از روشی که مفسّر تلاش می­کند با بهره­گیری و استخدام علوم اطمینان­آور تجربی ـ به­عنوان منبعی خاص، در کنار سایر منابع ـ به فهم بهتر و بیشتر اشارات عملی آیات قرآن بپردازد؛ به­گونه­ای که همه معیارها و شرایط یک تفسیر صحیح رعایت شود و هیچ­گونه تحمیل و یا استخراجی در تفسیر به وجود نیاید. با بررسی روایات تفسیریِ برجای‌مانده از امام صادقj پدیدار گشت که آن حضرت، برای «علم» ـ عموماً ـ و یافته­های قطعیِ «علوم تجربی» ـ خصوصاً ـ جایگاهی ویژه قائل بوده و از روش تفسیر علمی در کنار سایر روش­های تفسیری، برای فهمِ بهتر و بیشتر اشارات علمی آیات قرآن بهره­گیری نموده است. یافته­های پژوهش نشان داد، گونه­های تفسیر علمی امام صادقj، گستره­ای متنوع دارد که برخی از آن­ها عبارت است از: حرکت زمین، جاذبه عمومی در هستی، کروی بودن زمین، نقش­های باد، زوجیت در گیاهان و همه اجزای هستی، سفارش به خوردن خوراکی­های حلال، فلسفه تحریم برخی از خوراکی­ها.

مرجعیّت علمی امام علی†، از جمله مسائل مطرح در جامعۀ اسلامی پس از رسول خدا… بوده است، به گونه ای که از دیرباز، اذهان بسیاری از محّدثان، مفسّران، متکلّمان، فقیهان و تاریخ نگاران را به خود معطوف نموده است. برجستگی علم امام علی† تا به اندازه ای بوده که بزرگانی از صحابه هم چون ابن عبّاس ـ که خود، مشهور به «حبرالأمّۀ»، «بحر»، «ترجمان القرآن»، «رئیس المفسّرین» و «فقیه العصر» است ـ از تربیت یافتگان آن حضرت بوده و به شاگردی خویش، افتخار کرده اند.ابن تیمیّه، رابطۀ شاگردی و استادی را میان ابن عبّاس و امام علی† انکار می کند. این در حالی است که بنا به اعتراف منابع أهل سنّت، ابن عبّاس همواره تصریح کرده که سرچشمۀ دانش وی در تفسیر، امام علی† بوده و آن حضرت را برترین استاد خویش پس از رسول خدا… معرّفی کرده است.ابن تیمیّه، در رویارویی با أهل بیت‰، با اهدافی هم چون مرجعیّت زدایی از ایشان و مرجعیّت سازی برای دیگران، همواره روش تکذیب، تضعیف و توجیه در پیش گرفته، بسیاری از حقایق مسلّم روایی و تاریخی را نادیده گرفته است. دیدگاه وی در انکار شاگردی ابن عبّاس نزد امام علی†، به دلیل تعارض با این حقایق، پذیرفتنی نبوده و قابل نقد می باشد.

«تفسیر به رأی» همواره از برجسته ترین مسائل مطرح میان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی بوده و تاریخچه آن را تا دوران نزول وحی و دوران زندگانی رسول خدا صلی الله علیه و آله می توان به پیش برد. معروف ترین سخن درباره نفی تفسیر به رأی را امیرالمؤمنین علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است: «قد کذَبَ عَلَی رسول الله صلی الله علیه و آله عَلَی عهده حتی قام خطیبا، فقال: أیها الناسُ، قد کثرت علی الکذابةُ، فمَن کذب علی متعمّدا فلیتبوّء مقعدَه مِن النارِ؛ ثمّ کذب علیه من بعده.» مراد از «تفسیر به رأی» عبارت است از: تفسیر قرآن بر اساس استقلال رأی و بی نیازی از منابع و مستندات معتبر، با هر انگیزه و هدفی که باشد. برای نهی از تفسیر به رأی، می توان استناد به بسیاری از آیات و روایات کرد. روایات نفی از تفسیر به رأی را می توان به پنج دسته تقسیم نمود. علامه طباطبائی از مجموع روایات، به ویژه روایات دسته پنجم، نتیجه می گیرد که نهی در روایات، مربوط به روش تفسیر است، نه اصل تفسیر؛ یعنی اگر با روش نادرست وارد تفسیر قرآن شویم، حتی اگر به نتیجه درست هم منجر شود، باز هم ناپسند، نکوهیده و محکوم است.

روش تفسیر عقلی، از جمله روش هایی است که در کنار سایر روش ها - همچون روش تفسیر قرآن به قرآن و روش تفسیر قرآن به سنت - برای تبیین و تفسیر آیات قرآن به کار می رود. قرآن کریم، در بر دارنده برهان های عقلی است و در بسیاری از آیات، انسان ها را به تفکر، تعقل و تدبر دعوت نموده است. بهره گیری از عقل قطعی و قراین قطعی برای تفسیر آیات قرآن، ریشه در سنت رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) دارد. امام صادق (ع) نیز - به عنوان جزئی از خاندان وحی - از استدلال های عقلی، برای تبیین و تفسیر قرآن کریم استفاده نموده که نمونه های بسیاری از آن در میان روایات تفسیری آن حضرت یافت می شود.

مسئلۀ مرجعیّت علمی أهل بیت رسول خدا‰، از مسایل بنیادین و دامنه دار میان مسلمانان است. این مسئله را از زوایای «مبانی»، یا «أدلّه» (عقلی و نقلی) ، یا «شواهد و مستندات» می توان بررسی نمود.مبانی، همان پیش فرض ها و اصول موضوعه است که با پذیرش آنها، به مباحث بعدی هم چون أدّله و شواهد و مستندات پرداخته می شود. مبانی، به دو دسته قابل تقسیم است: عام و خاص.در مبانی عام، به مباحثی چون «ضرورت مرجعیّت»، «جواز پیروی از مرجعیّت علمی» و «ویژگی های مرجع» پرداخته می شود. از آن جا که انسان موجودی محدود و با کاستی های فراوان است، برای رسیدن به کمال، به راهنما و مرجعی معصوم و مصون از خطا نیاز دارد. کامل ترین و ماندگارترین مرجع، خداوند متعال است. از آن جا که ارتباط مستقیم میان خداوند با انسان ها امکان پذیر نیست، پیامبران از طریق وحی الهی، به هدایت بشر می پردازند. با ختم نبوّت، هدایت الهی، هم چنان ادامه دارد و این مسئولیت، به عهدۀ أهل بیت پاک و مطهّر رسول خدا نهاده شده است.در مبانی خاص، «حجیّت سنّت أهل بیت رسول خدا» بر اساس منابع أهل سنّت، بررسی شده و با دلایل قرآنی و روایی، برای إحراز صلاحیّت مرجعیّت علمی در میان امّت پس از رسول خدا… به اثبات رسیده است. أدلّۀ مرجعیّت علمی أهل بیت‰ را به همراه شواهد و مستندات این مرجعیّت، در پژوهشی دیگر باید جست وجو کرد.

مسأله‌ی مرجعیّت علمی، از مسائل دراز دامن میان مسلمانان – به ویژه مسلمانان أهل سنّت – پس از رسول خدا: بوده؛ به گونه‌ای که ذهن بسیاری از مفسّران، محدّثان، متکلّمان و مورّخان را به خود معطوف داشته است. مراد از «أهل بیت» - در این رساله- عبارت است از خاندان رسول خدا:، یعنی امام علی، فاطمه‌ی زهرا، امام حسن، امام حسین و نُه فرزند معصومش:. این دیدگاه دارای پشتوانه‌ی قرآنی و روایی است.مراد از «مرجعیّت علمی أهل بیت: نزد غیر شیعه»- در این پژوهش - عبارت است از صلاحیّت أهل بیت: به عنوان افرادی أعلم و صاحب نظر، برای مورد رجوع قرار گرفتن در موضوعات علمی- همچون سنّت نبوی:، تفسیر قرآن، قضاوت، فقه و...- نزد مسلمانان أهل سنّت؛ به گونه‌ای که برخی از دانشمندان ایشان، به این صلاحیّت و برتری‌های علمی، اعتراف کرده‌اند. بدیهی است، مراد از «غیر شیعه»، عموم أهل سنّت است؛ نه صرفاً دیدگاه‌های کلامی یا فقهی یا مذهبی یا آرای یکان – یکان از افراد آنان.درباره «حجیّت سنّت أهل بیت:» به آیاتی از قرآن و سنّت رسول خدا: می‌توان استناد کرد که برخی از آنها عبارت است از: آیات «تطهیر»، «مباهله» «أولی الأمر» و أحادیث «ثقلین»، «سفینه» و «أمان از اختلاف»؛ همچنان که درباره «أدلّه مرجعیّت علمی أهل‌بیت:» نیز این گونه است. برخی از این آیات و روایات عبارت است از: آیات «علم‌الکتاب»، «أهل الذکر»، «أذن واعیه»، « لکل قوم‌ها» و ذیل حدیث «ثقلین».افزون بر مبانی و أدلّه نقلی نزد أهل سنّت – که بر گرفته از قرآن و سنّت است – شواهد و مستندات تاریخی نیز بیانگر صلاحیّت مرجعیّت علمی أهل‌بیت: می‌باشد؛ هر چند که درباره گستره مرجعیّت علمی أهل بیت:، دیدگاهی یکسان میان مسلمانان وجود ندارد.میان باورمندی و اعتقاد به صلاحیّت أهل‌بیت: در مرجعیّت علمی، با التزام و تمکین در برابر این باور، تفاوت وجود دارد و بررسی درباره چگونگی‌های این تمکین و موانع آن را در پژوهش‌هایی ویژه باید جستجو کرد.