جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فقیهان برای فهم احکام شرعی از طریق ادله تلاش می‎کنند و نتیجه تحقیقات خود را در اختیار مکلفان قرارمی‎دهند. مکلفان نیز برای علم به تکالیف خود، به آثار فقیهان رجوع می‎کنند. بسیاری از فقها در پاسخ به این سؤال که «هر مکلف می‎تواند به یک یا چند فقیه، زنده یا متوفی، اعلم یا غیر اعلم رجوع کند» گفته‎اند: هر مقلدی باید یک مرجع زنده اعلم داشته باشد؛ اما با توجه به مبنای اصلی حجیت تقلید (که چیزی جز بنای عقلا نیست) و بررسی سایر ادله (به شیوه توصیفی-تحلیلی) می‎توان به این نتیجه رسید: هر مکلف در هر مسأله شرعی می‎تواند به فتوای یکی از فقهای زنده یا متوفی و اعلم یا غیر اعلم رجوع ‎کند و یکی از فتواها (هرچند آسان‎ترین آن‎ها) را مبنای عمل خود قراردهد. آگاهی‎ای که او از این طریق معتبر عقلایی به‎دست می‎آورَد برایش حجت است و او تکلیفی بیش از این ندارد. مرجعیت فقهی در انحصار فقیه زنده اعلم نیست؛ قابلیت تشخیص اعلم نیز مورد تردید است.

فقها در میان عقلا هستند و باید این آمادگی را داشته باشند که سخنشان مورد ارزیابی آنان قرار گیرد. فتواهای فقها را با این ارزیابی عقلایی می‌‌توان سه قسم کرد: فتواهای منطبق با رویکرد عقلایی عصر قدیم و جدید، فتواهای منطبق با رویکرد عقلایی قدیم، و فتواهای منطبق با رویکرد عقلایی جدید. بیش از نود فتوا و بیست قاعده فقهی با رویکرد عقلایی همه اعصار منطبق است. فتواهایی که بیشتر با رویکرد عقلایی عصر قدیم یا جدید منطبق است در حوزه حقوق کودک، زن، کافر، مالی و معنوی و فتواهای موافق با احتیاط یا تسهیل و در حوزه هنر،‌ دادرسی، نهی از منکر، مجازات ها و دیه قتل خطایی یافت می شود و با هم قابل مقایسه است. با توجه به نمونه‌هایی از این فتواها و تفاوت آن‌ها، به روش توصیفی-تحلیلی می‌‌توان گفت: فتواهای منطبق با رویکرد عقلایی زمانه با اطمینان بیشتر منطبق با مقصود شارع است؛ زیرا دست‌کم بعضی از منابع فتواهای غیر‌عبادی، متناسب با مقتضیات عصر شارع و مقید به رواج عرفی است و با تغییر آن اقتضاها، فتواهای منطبق با رویکرد عقلایی عصر قدیم نیز تغییر می‌کند. به ‌علاوه، توجه به نقش عقلا در فهم ظواهر الفاظ چه بسا موجب شود بعضی از الفاظ شارع در معنایی که بعضی از فقها فهمیده‌اند و منطبق با همان رویکرد است ظهور نداشته باشد و مجمل شود، که تفسیرش را باید به اهل بیت واگذار کرد.

واژه «حق» به معناى جدید «حقوق انسان»، «حقوق مصرف کننده» و حتى «حقوق حیوانات» که روزنامه ‏هاى ما را پر کرده است، در قرآن یافت نم ى‏شود. معناى «حق» در منابع اسلامى ـ قرآن و احادیث، ـ ناشى از تکلیف شخص است و یا به خاطر نظم موزون و داراى سلسله مراتب جهان، شایسته انسان است. «حقى» که در آیه بالا ذکر شده: «حق خداست که از او پروا کنند» و «حقى» که در رساله منسوب به امام سجاد علیه السلام، رسالة الحقوق، به کار رفته است، به همین معنا مى‏ باشد: اَکبرُ حُقوقِ اللّه‏ِ علیکَ ما اَوْحَیهُ لِنَفْسِهِ تَبارکَ وَ تعالى مِن حَقّه الَّذى هُوَ اصلُ الحقوقِ و منهُ تفرّعَ. ثُمّ اَوْحیه علیکَ لِنَفْسِکَ مِنْ قرنک الى قدمک على اختلافِ جَوارحک. فَجعلَ لِبَصرک علیک حقّا و لِسَمعکَ علیک حقا و لِلسانکَ علیک حقا و لِیدکَ علیک حقا و لِرجلکَ علیکَ حقّا و لِبَطنِکَ علیک حقّا و لِفرجکَ علیک حقا. فهذِهِ، الجوارحُ السّبعُ الّتى بِها تَکونُ الافعالُ. ثُمّ جعَلَ عَزَّ و جلَّ لافعالِکَ علیک حقوقا فجعلَ لصلاتک علیک حقا و لِصومکَ علیک حقا و لِصدقتکَ علیک حقا و لِهدیکَ علیک حقا و لافعالِکَ علیک حقا. ثُمَّ تخرجُ الحقوقُ مِنک الى غیرِک مِن ذوى الحقوقِ الواجبةِ علیک. و اَوْحیُها علیکَ حقوقُ ائمتکَ، ثم حقوق رعیّتک، ثم حقوقُ رحمِکَ. یکى از چالش‏هاى اصلى که دنیاى جدید غرب براى جهان اسلام پیش آورده، مربوط به موضوع حقوق به ‏ویژه حقوق بشر است؛ در این مقاله من مى ‏خواهم این چالش را بررسى کنم و نشان بدهم که وجهه مذهبى اسلام چگونه مى ‏تواند به آن پاسخ دهد.

رسیدن به این نتیجه که تلویزیون در ذات خود دروغ گوست، اغراق به نظر می رسد؛ اما این نتیجة قطعی است که در تلویزیون، به ویژه در برنامه های خبری، امکان سوگیری، تحریف، بازسازی، جعل واقعیت، جانب داری و غیره وجود دارد. این مقاله می کوشد با توجه به سه منبع معرفتی «پژوهش های انجام شده در حوزة ارتباطات و ژورنالیسم»، «آیین نامه ها و منشورهای اخلاقی بین المللی» و «پژوهش های فقهی حوزة خبر»، مؤلفه های تأمین کنندة صداقت در خبر را استخراج کند و در واقع مشخص سازد که چه شاخصه هایی باید در خبر وجود داشته باشد، تا خبر، صادقانه خوانده شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد بر اساس اصول حرفه ای ژورنالیسم، منشورهای اخلاقی بین المللی، قواعد و دیدگاه های فقهی، تولیدات خبری سازمان صدا و سیما برای احراز صفت «صداقت» باید از مؤلفه های «بی طرفی»، «عینیت»، «انصاف»، «صحت» و «جامعیت» به منزلة شاخصه های تأمین کننده صداقت خبری برخوردار باشد.

همیشه در جامعه، این سؤال مطرح است که آیا شرعاً می‌توان مردم را به انجام دادن معروف‌ و ترک منکر وادار کرد. هنوز جامعه با پاسخ‌های فقهی متفاوتی مواجه است. از آن‌جاکه بنابه «اصل اولی» اکراه مشروع نیست، استثناهای آن، یعنی اکراه به‌حق، نیازمند اثبات است. برای اثبات مشروعیت «اکراه به انجام دادن واجب‌ها و ترک حرام‌ها»، ممکن است به ادله امر به ‌معروف و نهی از منکر استناد شود؛ اما استقرا و ارزیابی این مستندها، ما را به این نتیجه می‌رساند که این‌ ادله برای اثبات مشروعیت اکراه قاصرند و نهایت چیزی که از آن‌ها می‌توان استفاده کرد، «مشروعیت انکار منکر با ید» است که آن ‌هم به معنای اکراه بر ترک منکر نیست و نمی‌تواند مجوز اکراه باشد. با قصور ادله «مشروعیت اکراه در امر و نهی»، شبهه حرمتش مطرح می‌شود؛ زیرا اغلب امر و نهی همراه با اکراه موجب ایذای غیر است.

در منابع مختلف اسلامى درباره شخصيت حضرت مسيح و مادر پاك ايشان حضرت مريم عذراء عليهماالسلام مطالب متنوعى آمده كه نشان از جايگاه اين دو شخصيت ارزشمند در دين اسلام دارد. نويسنده در اين کتاب به تنظيم و دسته‌بندى رواياتى كه در اين زمينه در منابع اسلامى، اعم از منابع شيعى و اهل سنت، آمده پرداخته است كه از موضوع ميلاد حضرت مسيح آغاز و با بررسى سيره و اقوال حضرت و نيز جريان عروج آن حضرت به آسمان و نيز نزول ايشان در آخرآلزمان ادامه مى‌يابد. بيشتر رواياتى كه در كتب شيعه و اهل سنت درباره حضرت مسيح(ع) آمده از جهت لفظ و يا لااقل از جهت معنا با هم اشتراك دارند و تنها تفاوت قابل مشاهده، تفاوت در طرق روايات است. با توجه به اين موضوع و با اهتمام به لزوم وحدت بين مسلمانان، مؤلف به گردآورى و تنظيم اين دسته از روايات با استفاده از كتب فريقين پرداخته است. موضوعاتى كه در ابواب مختلف کتاب حاضر بدان‌ها پرداخته شده، عبارتند از: ميلاد عيسى مسيح(ع)، ويژگى‌هاى ظاهرى و اخلاقى وى، اوصياء و حواريان عيسى، بنى اسرائيل(جريان مائده بنى اسرائيل، اختلاف و پراكندگى بنى اسرائيل، غلوّ و گمراهى ايشان و نيز رهبانيت آن‌ها)، رفتن عيسى به آسمان و فرود آمدنش به زمين در آخرالزمان، مسيح در روز قيامت، زهد عيسى(ع)، دعاها و مناجات‌هاى حضرت مسيح، سيره وى در ميان مردم، برخى از آن چه كه از جانب خداوند بر وى وحى گرديده است، پاره‌اى از سخنان گهربار ايشان و در پايان گزيده‌اى از انجيل صحيح و تحريف ناشده.