جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برایان ترنر، از جمله متفکرانی است که بر بنیادهای بدن‌مندی که در متفکران سده بیستم به‌ویژه نیچه پدیدار گردید، تلاش دارد تا با اصل «غریزۀ تأییدکنندۀ زندگی» در آرای نیچه، موضعی ایجابی در نظریۀ اجتماعی ایجاد نماید. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که اساساً با بررسی آرای او، در هستی بدن‌مندی که به‌ویژه در متفکران سدۀ بیستم میلادی حاکم شد، ورود دوباره دین به عرصه‌‌های نظریه‌‌ورزی با چه توجیهی انجام شده است و آیا این مواجهه، مواجهه‌‌ای منسجم است یا دوباره، چرخشی به سمت نظریه‌های کارکردی روی داده ‌‌است؟ پژوهش حاضر، با بررسی اسنادی آرای ترنر و تحلیل محتوای جهت‌‌دار آن، به این مهم می‌‌‌پردازد. این پژوهش با بهره‌‌مندی از روش‌‌شناسی بنیادین به عنوان چارچوبی نظری، درصدد بررسی انسجام آرای او در مواجهه با دین به این نتیجه دست یافته ‌است که نه‌تنها ترنر در بسیاری از مواضع خود از بنیادهای نیچه‌‌ای در ساحت تفکر تخطی کرده، بلکه قواعد ذاتی دین را با قوانین اجتماعی آن خلط کرده ‌‌است؛ همچنین به‌‌رغم رویکرد مادی، به اعتقادات و ارزش‌‌ها نیز به صورت تفصیلی پرداخته‌‌ است و با نگرشی کارکردی تلاش دارد تا گسست‌‌های ناشی از بدن‌مندی در جامعۀ جهانی را با فضیلت شهروندی حاصل از آموزه‌‌های دینی پرکند.

از مهم‌ترین بسترهای تئوریک مؤثر بر شکل­گیری مکاتب تفسیری، مباحث منبعث از دانش معرفت­شناسی و زیرشاخه­های آن است. برای مسئله­ چگونگیِ فهم و تفسیر متون و به‏طورخاص قرآن کریم، سه رویکرد معرفت‏شناختی متصوّر است. در رویکرد اول (مخاطب‏محور)، مخاطب و پیش‏دانسته­های او، رکن اصلیِ فرایند فهم تلقّی می‌شود و ازآنجاکه پیش‌دانسته‌های هر مخاطب با دیگری متمایز است، معانی استنباط‌شده نیز متمایز است و همه این معانی نیز موجّه تلقّی می­شود. در رویکرد دوم (مؤلف‌محور)، معنای نهاییِ متن، حقیقتی است قابل فهم که باید طی فرایندی مضبوط به آن نایل شد و کشف مقصودِ مؤلف طی تفسیر متن (در این مقاله، متن قرآن)، هرچند دشوار باشد، ناممکن نیست و تنها معنایی موجّه تلقّی می‌گردد که متناظر با این مقصود باشد. در این مقاله ضمن مقایسه تطبیقی دو رویکرد پیش‏گفته، رویکرد سومی (متن‌محور) که شالوده معرفتیِ آن بر آموزه­های اسلامی مبتنی است، تبیین می‌گردد که طبق آن، رکن اصلی در فرایند فهم، خودِ اثر یا متن قرآن کریم است. ضمن تطبیق رویکردهای سه‌گانه­ فوق، با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی، این نتیجه حاصل شده است که در میان این رویکردها­، رویکرد متن‌محور برای فهم قرآن کریم از وجاهت بیشتری برخوردار است و با کاربست این رویکرد، دستیابی به عمق مدلول­های معناییِ آیات قرآن کریم محتمل­تر می‏نماید و موفقیت برخی تفاسیر معتبر نظیر المیزان را می­توان با توجه به همین مهم رمزگشایی نمود.

پست مدرنیسم به عنوان رویکردی با هدف تقابل با مدرنیته و نقد آن، با مبانی فلسفی جدیدی شروع به ارائه‎ی شیوه‎ی جدیدی برای اندیشیدن به جهان را فراهم آورد. فوکو، از جمله‎ی اندیشمندان این دوره، با نگاهی بسیار متمایز، والبته ریشه دوانیده در متفکران مدرن و حتی ماقبل آن، اصطلاحاتی را وارد عرصه‎ی مطالعات علوم اجتماعی کرد که گفتمان جدیدی را در این حوزه، باعث شد. اگرچه وی با قدرت و معرفت درگیر است، اما مسئله‎ی او، اساسا کاوش پیرامون «سوژه» است. پرسشی که در این جستار به ان پرداخته‎ایم آنست که «اساسا نوع نگاه فوکو درباره‎ی حاکمیت و جامعه چیست و آیا فوکو به اصالت به این مقولات پای‎بند است؟». برای پاسخ‎گویی به این پرسش از روش اسنادی-کتابخانه‎ای در مقام گردآوری داده‎ها و از روش تحلیل محتوای کیفی در مقام تحلیل و داوری داده‎ها استفاده شده‎است.مقوله‎ی قدرت که اساسا محور تحلیل‎های تاریخی و تبارشناسانه‎ی وی است، به عنوان چارچوب و معیار هرآنچه که رخ داده است و در گفتمان‎ها بازگو شده است، معرفی می‎شود. این قدرت کاملا شبکه‎ای و مویرگی در تمامی روابط و نهادهای اجتماعی ریشه دوانیده است. از انواع قدرتی که فوکو معرفی می‎کند، می‎توان نتیجه گرفت که حاکمیت و مسئله‎ی حکومت‎رانیتنها یکی از انواع قدرت است. نهایتا با توصیفی که از سوژه ارائه می‎شود می‎توان نتیجه گرفت که حتی در خردترین تحلیل‎های تبارشناسانه‎ی وی، قدرت به عنوان شکل دهنده‎ی همه‎ی ابژه‎ها و حتی تصور سوژه بودن، اِعمال می‎شود و او نظریه‎ای کلان ارائه می‎دهد که جامعه و ساختار، حرف اصیل را بیان می‎کند.